Jak dzielony jest wspólny majątek po rozwodzie i intercyzie

Tak będzie przede wszystkim w razie zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej, czyli intercyzy ustanawiającej rozdzielność między nimi, oraz zniesienia wspólności przez sąd.

Wspólność majątkowa między małżonkami powstaje z chwilą wypowiedzenia sakramentalnego „tak”, chyba że wcześniej narzeczeni podpisali intercyzę. Ustaje automatycznie m.in. w razie rozwodu, unieważnienia małżeństwa oraz separacji (patrz ramka). Może ustać w trakcie małżeństwa wskutek intercyzy ustanawiającej rozdzielność lub wskutek zniesienia jej przez sąd na żądanie małżonka. Dotyczy to zarówno wspólności ustawowej, która powstaje automatycznie po ślubie, jak i wspólności umownej – rozszerzonej lub ograniczonej w stosunku do ustawowej w intercyzie, która może być podpisana przed ślubem, ale także po kilku latach małżeństwa.

Zniesienie (ustanie) wspólności otwiera drogę do podziału wspólnego dorobku. Podczas ustalania wartości poszczególnych dóbr (nieruchomości i ruchomości) składających się na majątek wspólny uwzględnia się ceny aktualne, a nie z chwili ich nabycia.

W momencie zniesienia lub ustania wspólności – jeśli małżeństwo trwa – między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa. Zawsze po ustaniu wspólności dorobkowy majątek staje się współwłasnością w częściach ułamkowych i może być podzielony między męża i żonę, tak samo jak np. mienie uzyskane w drodze spadku przez kilku spadkobierców (w wypadku wspólności majątkowej podział jest niedopuszczalny).

Po ustaniu wspólności przestaje istnieć majątek wspólny, dorobkowy. Istnieją tylko majątki osobiste, do których należą udziały każdego z małżonków w majątku dorobkowym i przedmioty uzyskane w drodze darowizny lub spadku, przedmioty osobistego użytku itd., które już wcześniej stanowiły majątek osobisty.

Z żądaniem podziału majątku dorobkowego można wystąpić do sądu także kilka lat po rozwodzie czy formalnej separacji. To uprawnienie się nie przedawnia.

Sprawy o podział majątku dorobkowego należą do sądów cywilnych szczebla rejonowego właściwego według miejsca położenia majątku. Jeśli leży on w okręgu działania kilku sądów, wybór należy do tego, kto występuje o podział. Możliwe jest też zawarcie ugody przed sądem.

Nie jest jednak konieczne dla podziału majątku wspólnego angażowanie sądu. Jeśli małżonkowie dojdą do porozumienia, mogą to zrobić sami. Nie musi to być podział po równo. Jeśli w skład dorobku wchodzą nieruchomości albo spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (mieszkania, lokalu użytkowego), konieczna jest wizyta u notariusza. Inaczej umowa o podział jest nieważna.

Przyczyny ustania wspólności nie zmieniają podstawowej reguły: dobra materialne uzyskane w czasie trwania małżeństwa są wspólnym dorobkiem małżonków i cały majątek będzie zasadniczo podzielony na pół między męża i żonę, choć mogą być odstępstwa od tej reguły.

Jeśli więc np. mąż kupi wyłącznie na swoje nazwisko w trakcie trwania małżeństwa dom za pieniądze uzyskane z dochodów z pracy lub prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa, nieruchomość ta wejdzie w skład majątku dorobkowego małżonków. Nie zmienia tego również wpisanie męża jako jedynego właściciela w księdze wieczystej.

Do majątku dorobkowego należą też kupione w trakcie trwania wspólności akcje, obligacje i inne walory, choćby rachunek w domu maklerskim był prowadzony tylko na imię jednego małżonka.

To samo oczywiście dotyczy pieniędzy na rachunku bankowym.

Objęte wspólnością są także udziały jednego z małżonków w spółce z o.o. i wkład w spółce jawnej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej, partnerskiej. Wkład do spółki cywilnej należy do majątku osobistego małżonka. Jeśli jednak sfinansowany został z majątku dorobkowego, musi być rozliczony – w razie podziału tego majątku – jako nakład z majątku wspólnego na majątek osobisty.

Choć wedle ustawy z 1997 r. o ochronie zwierząt zwierzę – jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania i cierpienia – nie jest rzeczą, do majątku dorobkowego wchodzą nie tylko zwierzęta gospodarskie, ale także kot, chomik, pies. Również one w razie podziału tego majątku będą nim objęte, a ich wartość musi być uwzględniona we wzajemnych rozliczeniach małżonków. Dotyczy to w praktyce sytuacji, gdy są to zwierzęta cenne, hodowlane, mające niekiedy znaczną wartość. Ustawa z 1997 r. nakazuje bowiem w sprawach w niej nieuregulowanych stosować do zwierząt odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy.

Jeśli dojdzie do sporów, bo np. oboje małżonkowie chcą zatrzymać domowego ulubieńca, sąd podczas rozstrzygania tej kwestii musi uwzględnić m.in. to, które z nich zapewni mu lepszą opiekę, czy z którym zwierzę jest bardziej związane.

Co ważne, do majątku dorobkowego należą wszystkie mieszkania własnościowe i lokatorskie przydzielone przez spółdzielnię do 2000 r. w trakcie małżeństwa dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych rodziny. Dotyczy to również sytuacji, gdy w momencie przydziału małżonkowie mieli rozdzielność majątkową i gdy prawo do lokum zostało sfinansowane z majątku osobistego, odrębnego jednego z małżonków. Jest to tzw. wspólność przymusowa.

Nie dotyczy ona mieszkań kupionych na wolnym rynku. W odniesieniu do nich obowiązują ogólne reguły, tak jak np. do samochodu czy innego dobra.

Do majątku wspólnego – co ważne – należy także prawo spółdzielcze lub własność mieszkania powstała w trakcie małżeństwa (wspólności majątkowej) z przekształcenia lokatorskiego prawa do mieszkania przydzielonego przed ślubem jednemu z małżonków.

Dorobkiem jest również kwota umorzenia czy upustu otrzymanego podczas przekształcania, także gdy tylko jeden z małżonków pokrył z majątku odrębnego wkład mieszkaniowy albo budowlany związany z przekształceniem.

Do majątku wspólnego wchodzi też wartość ekspektatywy nabycia prawa do mieszkania lub domu zarówno w spółdzielni, jak i od dewelopera, a także prawo najmu, jeśli umowa najmu zawarta została w trakcie małżeństwa.

To samo dotyczy należności (wierzytelności), w tym z racji nakładów poczynionych np. na rozbudowę domu teściów, prawa do zysku ze spółki cywilnej, dywidendy z akcji.

W konsekwencji wszystkie wskazane wyżej dobra, walory, korzyści tworzące majątek dorobkowy objęte są podziałem w razie ustania wspólności majątkowej. Podział nie obejmuje oczywiście majątku osobistego małżonków.

Wspólność majątkowa ustaje w razie:

- rozwodu – z dniem uprawomocnienia się wyroku rozwodowego,

- separacji – z dniem uprawomocnienia się wyroku orzekającego separację,

- intercyzy – po podpisaniu u notariusza przez małżonków intercyzy o rozdzielności,

- zniesienia wspólności wyrokiem sądu – z datą określoną w tym wyroku,

- ogłoszenia upadłości jednego z małżonków – z dniem jej ogłoszenia,

- ubezwłasnowolnienia małżonka – z dniem uprawomocnienia się orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu,

- z chwilą śmierci małżonka.

Po ustaniu wspólności każde z małżonków, a w razie śmierci jednego z nich – także jego spadkobiercy, może przed sądem żądać podziału majątku wspólnego.

Sąd może podzielić majątek wspólny: