Jak uzyskać rozdzielność majątkową na wskutek orzeczenia rozwodu lub majątkowej umowy małżeńskiej

Rozdzielność majątkowa następuje głównie na skutek prawomocnego orzeczenia rozwodu, ale można ją też uzyskać na podstawie umowy majątkowej małżeńskiej lub po orzeczeniu sądu o ustanowieniu rozdzielności majątkowej.

Wraz z zawarciem małżeństwa co do zasady powstaje między małżonkami ustrój małżeńskiej wspólności majątkowej i majątek wspólny, do którego należą przedmioty nabyte przez oboje lub jednego z małżonków w czasie wspólności majątkowej, chyba że szczególny przepis ustawy każe przypisać dany przedmiot majątkowy do majątku osobistego jednego z małżonków.

Podstawowa forma

Małżeńska wspólność majątkowa to podstawowy ustrój majątkowy między małżonkami z mocy przepisów prawa, tj. gdy nie podejmą działań prawnych zmierzających do jego zniesienia lub modyfikacji oraz gdy nie wystąpią zdarzenia przewidziane w ustawie.

Na skutek działania małżonków lub też zaistnienia konkretnych sytuacji małżeńska wspólność majątkowa może ustać, a zacząć obowiązywać ustrój rozdzielności majątkowej, w którym każdy małżonek będzie nabywać dobra do majątku osobistego.

Czytaj też:

Gdy są ważne przyczyny, data może być wsteczna

Co się należy tylko mężowi, a co jedynie żonie

Wspólność majątkowa małżonków przestaje obowiązywać, gdy dochodzi do ustania małżeństwa: wraz z prawomocnym wyrokiem rozwodowym lub unieważniającym małżeństwo, a także po śmierci małżonka albo uznania go za zmarłego w przewidzianej prawem procedurze.

Bywa, że małżeństwo nie ustaje, a mimo to zniesiona zostaje wspólność majątkowa. Tak się dzieje po prawomocnym orzeczeniu przez sąd separacji lub o ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków albo z chwilą ogłoszenia jego upadłości. W praktyce najczęściej dzieje się tak w efekcie zawarcia przez małżonków notarialnej małżeńskiej umowy majątkowej albo prawomocnego ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej.

Umowę z postanowieniem o zniesieniu, ograniczeniu lub rozszerzeniu między małżonkami ustawowego ustroju wspólności majątkowej mogą oni zawrzeć w każdym czasie. W ten sposób każde z małżonków będzie mogło nabywać przedmioty majątkowe wyłącznie do swojego majątku osobistego.

Tego typu umowa musi mieć formę aktu notarialnego. Jej podpisanie możliwe jest zarówno w trakcie małżeństwa, jak i przed jego zawarciem. Małżonkowie mogą też w każdej chwili dokonać zmiany zawartej poprzednio umowy małżeńskiej majątkowej albo rozwiązać ją, doprowadzając do powstania między nimi ustroju ustawowej wspólności majątkowej, albo wprowadzić inny niż ustawowy ustrój majątkowy.

Nic bez zgody

Na zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej niezbędna jest prawidłowo wyrażona zgoda obojga małżonków. Tylko wówczas zmianę ustroju majątkowego zatwierdzi notariusz.

Ustanowienie rozdzielności majątkowej może również zostać dokonane przez sąd w odpowiednim postępowaniu sądowym oraz po ziszczeniu się przesłanek przewidzianych w przepisach prawa i doprecyzowanych w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych.

Powyższe rozwiązanie znajdzie zastosowanie w sytuacji, w której jedno z małżonków nie wyraża zgody na ustanowienie rozdzielności majątkowej w umowie.

Do wszczęcia sprawy o ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej niezbędne jest więc złożenie pozwu do właściwego sądu. Właściwy rzeczowo do rozpoznania omawianej sprawy będzie każdorazowo sąd rejonowy, niezależnie od wartości przedmiotu sporu, a więc bez względu na to, jaką łączną wartość ma majątek wspólny małżonków. Właściwy miejscowo będzie zaś ten sąd rejonowy, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli jeden z małżonków nadal ma w tym okręgu miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu.

Jeżeli zaś powyższa sytuacja nie zachodzi, sądem właściwym miejscowo będzie sąd rejonowy, w którego okręgu mieszka pozwany, a jeżeli nie zachodzi również ta podstawa – sąd rejonowy, w którego okręgu mieszka powód.

Sąd może ustanowić rozdzielność majątkową między małżonkami jedynie w przypadku, gdy w danym stanie faktycznym zachodzi któraś z przesłanek ogólnie określonych w ustawie jako ważne powody. Jest to pojęcie niedookreślone w przepisach, w związku z czym ważne powody w rozumieniu ustawy skonkretyzowane zostały dopiero w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych oraz w doktrynie prawa.

Przede wszystkim ważne powody muszą mieć charakter majątkowy, a nie dotyczyć wyłącznie osobistej relacji między małżonkami. W szczególności w orzecznictwie wymienia się więc na przykład sytuację, w której jeden z małżonków doprowadza do trwonienia majątku wspólnego, czym powoduje uszczerbek w dorobku małżonków.

Podobna sytuacja powstanie, gdy jeden z małżonków, na skutek zaniedbywania obowiązków rodzinnych, nie przyczynia się do powstania majątku wspólnego lub majątek ten marnotrawi, przy czym takie zachowanie małżonka musi mieć zawiniony i zależny od niego charakter.

Ważnym powodem przemawiającym za ustanowieniem przez sąd rozdzielności majątkowej mogą być także okoliczności powodujące, że niemożliwe lub znacznie utrudnione jest wykonywanie przez małżonków wspólnego zarządu ich majątkiem wspólnym.

Częstą przyczyną ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami jest zaistnienie między nimi stanu separacji faktycznej, tj. odrębnego zamieszkiwania, które uniemożliwia lub znacznie utrudnia współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym.

Mając zaś na uwadze, że ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej wywołuje skutki prawne również wobec osób trzecich, obowiązkiem sądu jest zbadać, czy zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami nie zmierza do pokrzywdzenia wierzycieli któregokolwiek z nich. W związku z tym w omawianej sprawie, w szczególności gdy żądanie dotyczy ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną, często bierze udział również prokurator, którego rolą jest zadbać o bezpieczeństwo wspomnianych wierzycieli, którzy mogliby zostać poszkodowani w wyniku orzeczenia przez sąd rozdzielności majątkowej między małżonkami.