Dyspozycje dla wybranych - poza spadkiem

To samo dotyczy pieniędzy z ubezpieczenia na życie, a także środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym (IKE) oraz oszczędności w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (SKOK).

Warunkiem tego rodzaju darowizn na wypadek śmierci jest złożenie stosownej dyspozycji. Możliwość wyposażenia danej osoby poza spadkiem daje też prawo spółdzielcze, które pozwala członkowi spółdzielni wskazać w deklaracji członkowskiej albo późniejszym oświadczeniu osobę, której po jego śmierci spółdzielnia ma wypłacić udziały członkowskie.

Tego rodzaju zapisy i dyspozycje pozwalają przyszłemu spadkodawcy na wyróżnienie któregoś ze spadkobierców, ale też na obdarowanie kogoś spoza tego kręgu, np. wnuka, który za życia rodziców nie dziedziczy po dziadkach (chyba że został uwzględniony w testamencie).

To, że pieniądze, o których mowa, nie wchodzą do spadku, oznacza, że jeśli np. w zapisie bankowym lub zawartym w umowie ubezpieczenia na życie wyróżnimy jedną z córek, będzie ona zgodnie z regułami dziedziczenia ustawowego uczestniczyła w podziale pozostałego majątku spadkodawcy tam samo jak inne dzieci.

Można zostawić kilka takich zapisów, np. dotyczących rachunku bankowego, rachunku w SKOK, środków na IKE i środków w otwartym fundusz emerytalnym. Pozwoli to np. na dodatkowe wyposażenie jednego z bliskich.

Przyszły spadkodawca jest ograniczony, jeśli chodzi o krąg potencjalnych beneficjentów dyspozycji na wypadek śmierci, tylko gdy chodzi o zapisy bankowe obejmujące rachunek bankowy oraz rachunek w SKOK.

W taki sposób właściciel tego rachunku może obdarować tylko: małżonka, rodziców, dziadków, dzieci, wnuki, prawnuki i rodzeństwo. Wszystkie dyspozycje na wypadek śmierci, o których mowa, można w każdym czasie zmienić i odwołać.

[srodtytul]Zapis bankowy[/srodtytul]

Dyspozycję posiadacza rachunku bankowego na wypadek śmierci, tzw. zapis bankowy, normuje art. 57 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=A24CD5AA643A09713903A91B7390AEC5?id=165971]ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. DzU z 2002 r. nr 72, poz. 665 ze zm.).[/link]

Banki przyjmują dyspozycje na wypadek śmierci na piśmie, na specjalnie w tym celu przygotowanych formularzach. Tego rodzaju dyspozycje i oświadczenia są objęte tajemnicą bankową, także w stosunku do samego beneficjenta, chyba że inna jest wola właściciela rachunku.

Zapis bankowy nie może przekraczać kwoty znajdującej się na rachunku oraz górnego limitu: 20-krotności przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat z zysku za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku.

Wynagrodzenie to w grudniu 2009 r. wynosiło 3652,40 zł, co daje kwotę 73 048 zł. Jeśli posiadacz rachunku wydał więcej niż jedną dyspozycję, a suma dyspozycji przekracza limit, dyspozycja wydana później ma pierwszeństwo przed wydaną wcześniej.

Nie można zostawić dyspozycji obejmującej rachunek wspólny, np. męża i żony.

Dyspozycję na wypadek śmierci przewiduje też art. 9 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=9A9A5CD9D3CCC0E838D25685ACF6B24A?id=73707]ustawy z 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (DzU z 1996 r. nr 1, poz. 2 ze zm.),[/link] ale pułap kwoty, jaka może być na jej podstawie wypłacona, wyznacza suma przeciętnego wynagrodzenia pracowników w gospodarce narodowej publikowanego przez GUS w ciągu pięciu lat kalendarzowych poprzedzających wypłatę.

Taka wypłata także jest wyłączona ze spadku.

[srodtytul]Z funduszy inwestycyjnych[/srodtytul]

Analogiczną do zapisu bankowego dyspozycję na wypadek śmierci przewidziano w art. 111 i art. 112 w związku z art. 111 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=174134]ustawy z 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (DzU nr 146, poz. 1546 ze zm.)[/link]. Dotyczy ona jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych otwartych oraz specjalistycznych funduszach inwestycyjnych otwartych.

Pozostawiona funduszowi dyspozycja (na piśmie) zobowiązuje go do odkupienia jednostek uczestnictwa do kwoty oznaczonej przez uczestnika funduszu i wypłacenia kwoty uzyskanej z odkupienia osobie (jednej) wskazanej w tej dyspozycji.

Wypłata, tak samo jak przy zapisie bankowym, nie może przekraczać 20-krotności przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat z zysku za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku.

Nie jest możliwe pozostawienie takiej dyspozycji, jeśli jednostki uczestnictwa zapisane są we wspólnym rejestrze, wspólnym koncie, np. prowadzonym na imię obojga małżonków.

[srodtytul]Z otwartego funduszu emerytalnego[/srodtytul]

W razie śmierci uczestnika otwartego funduszu emerytalnego (OFE) połowa środków z tego funduszu zgromadzona w czasie, gdy pozostawał on we wspólności majątkowej małżeńskiej, jest przekazywana na rachunek małżonka w takim funduszu, a gdy małżonek nie należy do niego – wypłacana mu.

Pozostałą częścią możemy zadysponować za życia na rzecz wybranej osoby lub osób. Możliwość taka została przewidziana w art. 82 w związku z art. 131 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=174274]ustawy z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (tekst jedn. DzU z 2004 r. nr 159, poz. 1667 ze zm.)[/link].

Można z tego skorzystać, przystępując do funduszu lub później. W razie wskazania kilku osób, jeśli członek funduszu nie wyznaczył ich udziałów, otrzymają tyle samo. Jeśli jedna umrze, pozostałym przypadnie odpowiednio więcej.

Sposób i terminy wypłat z funduszu dla osoby wskazanej oraz dla spadkobierców określono szczegółowo w art. 132 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Spadkobiercy muszą przedstawić prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo akt poświadczenia dziedziczenia.

[srodtytul]Z IKE i z ubezpieczenia na życie[/srodtytul]

Podobną dyspozycję jak przewidziana w art. 82 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=9E9784A96514A661DE4937001BC78CB5?id=173679]ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych przewidziano w art. 11 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych (DzU nr 116, poz. 1205 ze zm.)[/link].

Różnica jest taka, że dyspozycja może dotyczyć całej zgromadzonej kwoty i że członek może wskazać, co będzie z udziałem jednej z osób uwzględnionych w dyspozycji w razie jej śmierci.

Niepozostawienie dyspozycji spowoduje, że oszczędności w IKE wejdą do spadku, chyba że umowa o prowadzenie IKE zawarta jest z towarzystwem ubezpieczeniowym. Wtedy bowiem w rachubę wchodzą art. 831 i 832 k.c. odnoszące się do umowy ubezpieczenia na życie.

W myśl art. 831, zawierając umowę ubezpieczenia na życie, możemy wskazać jedną lub więcej osób, którym w razie naszej śmierci zostanie wypłacona suma ubezpieczenia, a także zawrzeć taką umowę na okaziciela. W razie pozostawienia takiej dyspozycji na rzecz kilku osób, bez oznaczenia ich udziałów, ubezpieczyciel wypłaci każdemu taką samą kwotę.

Te pieniądze także nie wchodzą do spadku. Jeśli w chwili śmierci nie będzie takiej osoby, bo nie została wyznaczona albo umarła wcześniej niż właściciel polisy, towarzystwo ubezpieczeń wypłaci pieniądze najbliższej rodzinie w kolejności ustalonej w ogólnych warunkach ubezpieczenia.

[srodtytul]Z programów pracowniczych[/srodtytul]