[srodtytul]Zamiana świadczenia na emeryturę[/srodtytul]
- Zamiana świadczeń z tytułu inwalidztwa na świadczenia z powodu starości (m.in. emerytury) może nastąpić, gdy spełnione zostały warunki określone przez wewnętrzne przepisy danego państwa do takiej zamiany.
Jeżeli do niej dojdzie w jednym z państw a osoba pobierała świadczenia z tytułu inwalidztwa z kilku (typ B), pozostałe państwa kontynuują wypłatę świadczeń z tytułu inwalidztwa do momentu ustalenia prawa do emerytury według ich lokalnych przepisów lub ustania prawa do poboru świadczeń z tytułu inwalidztwa. W rezultacie ciężar świadczeń jest zasadniczo rozkładany pomiędzy wszystkie państwa, w których świadczeniobiorca był ubezpieczony w swojej karierze zawodowej.
- Gdy zamiana dotyczy świadczeń inwalidzkich typu A w kraju wypłacającym te świadczenia, konsekwencje są bardziej skomplikowane. Od dnia zamiany znajdują bowiem zastosowanie zasady koordynacji dotyczące emerytur i rent rodzinnych, tak jakby miały one zastosowanie w chwili wystąpienia niezdolności do pracy.
Instytucje państw, w których zainteresowany był ubezpieczony w czasie swojej kariery zawodowej, mają obowiązek ustalić prawo do świadczeń emerytalnych (chyba że złożono wniosek o ich odroczenie) lub świadczeń z tytułu inwalidztwa (jeżeli osoba nie spełnia warunków do otrzymania świadczeń emerytalnych).
W konsekwencji od dnia zamiany uprawniony otrzymuje równolegle emeryturę z systemów, w których spełnia warunki do jej uzyskania, i rentę inwalidzką z pozostałych systemów, jeśli ma do niej prawo.
[srodtytul]EMERYTURY I RENTY RODZINNE[/srodtytul]
- Przepisy koordynacyjne mają na celu zapewnienie świadczeń pieniężnych osobie ubezpieczonej w różnych krajach UE po osiągnięciu określonego wieku emerytalnego.
Dotyczą również świadczeń zryczałtowanych, które mogą zastąpić emerytury i renty, wypłat z tytułu zwrotu składek oraz podwyżek rewaloryzacyjnych lub zasiłków uzupełniających. Mają zastosowanie do państwowych systemów emerytalno-rentowych, a nie do systemów zakładowych lub prywatnych.
- W Polsce do świadczeń podlegających unijnej koordynacji należą emerytury i renty rodzinne, które przysługują uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy albo spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.
[srodtytul]Gdzie złożyć wniosek[/srodtytul]
- Zasadniczo każde państwo, w którym dana osoba była ubezpieczona, będzie wypłacało emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego wymaganego w tym kraju w części pozostającej w związku z przebytymi tu okresami ubezpieczenia.
Na wniosek zainteresowanego instytucje ubezpieczeniowe państw, których ustawodawstwu podlegała ta osoba w czasie swojej aktywności zawodowej, równolegle ustalają prawo do świadczeń emerytalno-rentowych zgodnie z wewnętrznymi przepisami danego państwa. W procesie nie biorą udziału instytucje, do których ta osoba w sposób wyraźny zwróciła się o odroczenie przyznania świadczeń.
- Zainteresowany składa podanie do instytucji państwa (zwanej instytucją kontaktową), w którym ma miejsce zamieszkania w chwili składania wniosku, lub państwa, którego ustawodawstwu podlegał jako ostatniemu. Jeżeli chce ubiegać się o odroczenie przyznania mu emerytury w jednym z państw, po zapoznaniu się z informacjami przekazanymi mu na jego wniosek przez instytucje państw członkowskich, powinien wskazać ten fakt w podaniu. Data złożenia wniosku jest wiążąca dla wszystkich zainteresowanych instytucji.
Do wniosku powinna zostać dołączona dokumentacja wymagana zgodnie z przepisami wewnętrznymi danego kraju oraz wszelkie dostępne istotne informacje i dokumenty związane z długością okresów zagranicznych.
[ramka][b]Przykład 2[/b]
Polak, który pracował kolejno 10 lat we Włoszech, 15 lat w Niemczech, 10 lat we Francji, a na starość powrócił do Polski (gdzie nigdy nie był ubezpieczony), może złożyć wniosek o emeryturę do instytucji właściwej we Francji lub w Polsce (w tym jednak wypadku ZUS przekaże wniosek do francuskiej instytucji ubezpieczeniowej, tj. tej, w której osoba ta ostatnio była ubezpieczona).
Wniosek zostanie rozpatrzony równolegle przez instytucję włoską, niemiecką i francuską. W rezultacie Polak powinien otrzymywać trzy emerytury, jeśli spełnia wszystkie warunki do nabycia uprawnień do świadczenia zgodnie z wewnętrznym ustawodawstwem Włoch, Niemiec i Francji.[/ramka]
- W celu usprawnienia przyznawania i wypłaty świadczeń instytucje są zobowiązane do możliwie najszybszej wymiany danych, m.in.
– instytucja kontaktowa promuje wymianę danych, informuje o decyzjach i podejmuje działania niezbędne do rozpatrzenia wniosku przez zainteresowane instytucje, a także dostarcza wnioskodawcy, na jego wniosek, wszelkich informacji o wspólnotowych aspektach postępowania wyjaśniającego w sprawie jego wniosku oraz informuje o postępie prac,
– instytucja kontaktowa niezwłocznie przekazuje zainteresowanym instytucjom wnioski o przyznanie świadczeń wraz z posiadanymi informacjami i dokumentami (m.in. dotyczące okresów ubezpieczenia lub zamieszkania w jej systemie ubezpieczeniowym),
– każda instytucja powiadamia pozostałe o: okresach ubezpieczenia i zamieszkania podlegających jej uregulowaniom, decyzji o przyznaniu świadczenia, wyliczonych kwotach świadczeń należnych oraz danych potrzebnych w celach zastosowania zasad przeciwdziałania kumulacji i zbiegowi świadczeń,
– każda instytucja powiadamia zainteresowanego o podjętej decyzji, środkach zaskarżenia oraz terminach odwołania, a instytucja kontaktowa po zebraniu decyzji poszczególnych państw przekazuje wszystkim zainteresowanym stronom podsumowanie na dokumencie przenośnym P1 (sporządzone w języku tej instytucji lub innym na wniosek zainteresowanego).
Dana osoba ma prawo do ubiegania się o zmianę decyzji, gdy z podsumowania wynika, że dwie lub więcej decyzji wpływa niekorzystnie na sytuację wnioskodawcy.
[srodtytul]Zasada sumowania[/srodtytul]
- Jeżeli okresy krajowe są niewystarczające do uzyskania prawa do emerytury lub renty, instytucje stosują zasadę sumowania okresów. W przypadku świadczeń emerytalno-rentowych zasada ta jest realizowana poprzez uwzględnienie okresów zarówno przebytych w pozostałych państwach UE, jak i ukończonych w danym państwie.
[ramka][b]Przykład 3[/b]
ZUS, ustalając prawo do emerytury mężczyźnie urodzonemu przed 1 stycznia 1949 r., który przebył w Polsce okresy ubezpieczenia wynoszące 17 lat (niewystarczające do nabycia uprawnień do poboru polskiej emerytury) i okres ubezpieczenia w Słowacji wynoszący 14 lat, zsumuje oba wymienione okresy.
Umożliwi to spełnienie przez zainteresowanego warunku posiadania 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego zgodnie z przepisami polskimi.[/ramka]
- Jednak jeżeli przepisy danego państwa członkowskiego uzależniają przyznanie określonych świadczeń od wykazania okresów ubezpieczenia wyłącznie w odniesieniu do specyficznie określonej pracy najemnej, pracy na własny rachunek lub w zawodzie, który podlega szczególnemu systemowi (np. w odniesieniu do górników), instytucja ubezpieczeniowa danego państwa uwzględni okresy spełnione w innych państwach UE tylko wtedy, gdy dotyczą one podobnego systemu lub w przeciwnym razie, w tym samym zawodzie, lub w odpowiednich przypadkach, przy tej samej pracy najemnej lub pracy na własny rachunek.
Jeżeli wynik tej procedury jest negatywny, okresy krajowe i zagraniczne uwzględnia się w systemie powszechnym. Gdy nie ma takiego systemu w danym państwie, wniosek jest rozpatrywany w ramach systemu ubezpieczeniowego dla robotników lub pracowników umysłowych, pod warunkiem że zainteresowany przystąpił do jednego z tych systemów.
- Zasady sumowania nie stosuje się w państwach, w których zainteresowany mieszkał lub był ubezpieczony przez okres krótszy niż rok, o ile zainteresowany nie nabył prawa do świadczeń w tym kraju. W rezultacie instytucja tego państwa jest zwolniona z obowiązku przyznania świadczenia, jakie mogłoby przysługiwać zainteresowanemu po uwzględnieniu okresów zagranicznych.
Ograniczenie to nie ma zastosowania do systemów emerytalno-rentowych wymienionych w załączniku VIII cz. 2 rozporządzenia podstawowego, tj. niektórych świadczeń w Bułgarii, Estonii, Francji, Austrii, Polsce, Szwecji, Wielkiej Brytanii, na Łotwie, Węgrzech, w Słowenii, Słowacji. Nie pomija się więc okresów jednorocznych w Polsce (w odniesieniu do emerytur przyznawanych według nowych zasad).
Gdyby w efekcie tego ograniczenia żadne z państw nie było zobowiązane do przyznania świadczeń, wówczas państwo, którego ustawodawstwu podlegał zainteresowany jako ostatniemu, wypłaca świadczenie wyliczone tak, jakby wszystkie okresy zostały spełnione w tym kraju.
[ramka][b]Przykład 4[/b]
Osoba, która była ubezpieczona kolejno przez 17 lat we Francji, dziewięć miesięcy w Hiszpanii i 26 lat w Polsce, otrzyma dwie emerytury, tj. z systemu francuskiego i polskiego, o ile spełnia warunki krajowe.
Hiszpania ze względu na zbyt krótki okres ubezpieczenia może nie przyznać świadczeń emerytalnych, jeżeli to wynika z hiszpańskich przepisów.[/ramka]
[srodtytul]Ile emerytury[/srodtytul]
- Zasady koordynacyjne modyfikują normy krajowe dotyczące ustalania wysokości świadczeń w celu ochrony interesów osób migrujących w obrębie UE. Państwa członkowskie są zobligowane do przyznania wnioskodawcy wyższej spośród dwóch kwot:
– świadczenia niezależnego (autonomicznego), które jest kalkulowane jedynie na podstawie lokalnego prawa z uwzględnieniem okresów krajowych wtedy, gdy warunki do nabycia świadczenia zostały spełnione wyłącznie na podstawie lokalnych uregulowań,
– świadczenia proporcjonalnego (częściowego), którego wysokość ustala się dwustopniowo: najpierw oblicza się tzw. świadczenie teoretyczne równe świadczeniu krajowemu, o które osoba mogłaby się ubiegać przy uwzględnieniu łącznego okresu jej ubezpieczenia i/lub zamieszkania we wszystkich państwach członkowskich, tak jakby podlegała wyłącznie ustawodawstwu tego kraju; następnie wylicza się świadczenie rzeczywiste przez odniesienie kwoty teoretycznej do wskaźnika stanowiącego stosunek długości okresów krajowych do całkowitej długości okresów we wszystkich państwach.
- Gdy zainteresowany nie nabył uprawnień do świadczeń na podstawie danego ustawodawstwa, obliczana jest w tym państwie jedynie kwota świadczenia proporcjonalnego. Do wyliczenia powyższych kwot instytucja właściwa stosuje przepisy krajowe dotyczące zmniejszenia, zawieszenia i wstrzymania świadczeń w granicach przewidzianych dla przeciwdziałania kumulacji i zbiegu świadczeń.
Natomiast gdy z góry wiadomo, że kwota świadczenia proporcjonalnego okaże się taka sama lub niższa od kwoty świadczenia niezależnego, właściwa instytucja poprzestaje na wyliczeniu wysokości świadczenia autonomicznego pod określonymi warunkami (np. zapis w załączniku VIII cz. 1 rozporządzenia podstawowego).
Taka możliwość istnieje z pewnymi zastrzeżeniami w Austrii, Danii, Irlandii, Holandii, Portugalii, Polsce, Szwecji, Wielkiej Brytanii, na Cyprze, Łotwie, Litwie i w Słowacji. W Polsce odstąpić można od obliczenia świadczenia proporcjonalnego w odniesieniu do wszystkich wniosków o przyznanie renty z tytułu niepełnosprawności, emerytury z systemu zdefiniowanego świadczenia i renty rodzinnej.
[ramka][b]Przykład 5[/b]
Obywatel polski prowadził działalność zarobkową kolejno przez pięć lat w Portugalii, cztery lata w Słowacji i 11 lat we Włoszech. Po osiągnięciu wieku 65 lat ubiega się o emeryturę włoską. Instytucja włoska, ustalając prawo do świadczenia, musi zastosować zasadę sumowania ze względu na obowiązujący we Włoszech warunek 20-letniego okresu składkowego i ubezpieczenia.
Zatem świadczenie autonomiczne tu nie wystąpi. Instytucja włoska skalkuluje świadczenie proporcjonalne, tj. w pierwszym etapie obliczy wartość teoretyczną emerytury, jaka przysługiwałaby tej osobie, gdyby cały 20-letni okres został spełniony we Włoszech, a następnie obliczy rzeczywiste świadczenie stanowiące 11/20 świadczenia teoretycznego.
Jeżeli zainteresowany spełnia warunki do nabycia emerytury również w Słowacji i w Portugalii, będzie uzyskiwał trzy częściowe emerytury.[/ramka]
[srodtytul]Zaliczkowa wypłata emerytur[/srodtytul]
- Niezwłocznie po ustaleniu uprawnień wnioskodawcy do świadczenia niezależnego w danym państwie, gdy pozostałe nie zakończyły jeszcze procesu, instytucja rozpoczyna wypłatę świadczeń. Jeżeli ostatecznie okaże się, że należna kwota różni się od przekazanej, płatność uprzednia traktowana jest jako płatność tymczasowa.
Natomiast jeżeli instytucja ustali prawo wnioskodawcy do świadczenia proporcjonalnego, wypłaca mu zaliczkę w wysokości jak najbardziej zbliżonej do przyszłego świadczenia należnego. Instytucje są zobowiązane do zakomunikowania uprawnionemu ustaleń dotyczących świadczenia tymczasowego lub zaliczki, podkreślenia ich doraźnego charakteru i prawa do odwołania.
[srodtytul]Przyznawanie dodatków[/srodtytul]
- Co jeżeli suma świadczeń należnych z systemów kilku państw jest niższa od minimalnej emerytury przewidzianej za zsumowane okresy według przepisów prawa państwa zamieszkania, z którego osoba ma pobierać świadczenia?
Wtedy instytucja właściwa państwa zamieszkania jest zobowiązana do wypłaty uprawnionemu dodatku przez cały okres zamieszkania. Dodatek ten ustalany będzie jako różnica między kwotą minimalnego świadczenia w państwie zamieszkania a sumą świadczeń pobieranych we wszystkich państwach.
[srodtytul]Rekalkulacja i rewaloryzacja[/srodtytul]
- Powtórnej kalkulacji świadczenia dokonuje się w razie zmiany sposobu ustalania lub zasad wyliczania wysokości emerytur lub rent rodzinnych w danym państwie lub istotnej zmiany w sytuacji osobistej zainteresowanego mającej wpływ na kwotę świadczenia (np. zmiana stażu ubezpieczeniowego).
Jeżeli w danym państwie nastąpił wzrost kosztów utrzymania, wahania poziomu wynagrodzeń lub innych czynników (np. rewaloryzacja emerytur), to określona procentowa lub kwotowa zmiana świadczenia powinna być zastosowana bezpośrednio do świadczeń wcześniej obliczonych przez poszczególne państwa.
[srodtytul]ZASIŁKI DLA BEZROBOTNYCH[/srodtytul]
- Przepisy koordynacyjne dotyczą również świadczeń związanych z poszukiwaniem pracy, a więc zasiłku dla bezrobotnych.
Regulacje obowiązujące w Polsce wymagają udokumentowanego okresu zatrudnienia przez 365 dni w okresie półtora roku, jaki poprzedza dzień zarejestrowania się w urzędzie pracy. Wysokość zasiłku nie jest uzależniona od ostatnich zarobków bezrobotnego i wynosi zasadniczo 742,10 zł przez pierwsze trzy miesiące posiadania prawa do zasiłku oraz 582,70 zł w kolejnych miesiącach pobierania zasiłku.
Inne państwa UE różnie regulują kwestie wysokości zasiłku dla bezrobotnych. I tak zasiłek wypłacany na mocy przepisów obowiązujących w Wielkiej Brytanii uzależniony może być albo od wysokości składek na ubezpieczenia społeczne wpłaconych przez wnioskującego o zasiłek w okresie ostatnich dwóch lat lub od wysokości posiadanego przez daną osobę dochodu bądź oszczędności.
W Niemczech natomiast wysokość zasiłku uzależniona jest od wysokości uzyskiwanych dochodów i kształtuje się na poziomie 60 proc. takich dochodów (podstawa wymiaru zasiłku jest jednak ograniczona obecnie do 5,500 euro miesięcznie w zachodnich Niemczech i 4,650 euro we wschodnich Niemczech).
- Oprócz wysokości świadczenia każde państwo jest niezależne w formułowaniu warunków, jakie muszą być spełnione, aby zasiłek był należny. Mogą one dotyczyć okresów zatrudnienia i ubezpieczenia przebytych na terytorium danego państwa członkowskiego. Ze względu na możliwość zastosowania zasady sumowania okresów osobie, której aktywność zawodowa nie ograniczała się do terytorium jednego państwa członkowskiego, powinno być łatwiej nabyć prawo do zasiłku.
[b]Przykład 6[/b]
Pani Mariola przez ostatnie trzy lata prowadziła działalność gospodarczą na terytorium Niemiec w zakresie gastronomii. Ale w związku z powikłaniami zdrowotnymi jej mamy podjęła decyzję o powrocie do kraju. Zatrudniła się w lokalnej restauracji w charakterze kierownika sali. Niestety, po pół roku została zwolniona.
Na gruncie jedynie polskich przepisów, które wymagają co najmniej 365 dni zatrudnienia w ciągu ostatnich 18 miesięcy, pani Mariola nie uzyskałaby prawa do zasiłku.
Jednak w wyniku zastosowania zasady sumowania okresów zatrudnienia jest w stanie udokumentować łącznie trzyipółroczny okres zatrudnienia. W tym celu potrzebny będzie formularz PD U1, o który pani Mariola powinna wystąpić do niemieckiej instytucji, aby ta poświadczyła okres zatrudnienia na jej terytorium.
- Zasada sumowania okresów zatrudnienia doznaje jednak pewnych ograniczeń, w sytuacji gdy system prawny danego państwa członkowskiego uzależnia wysokość świadczenia od wysokości poprzedniego wynagrodzenia lub dochodu uzyskanego przez ubezpieczonego z tytułu pracy na własny rachunek.
Wówczas właściwa instytucja państwa członkowskiego ustalając wysokość zasiłku, weźmie pod uwagę wyłącznie wynagrodzenie lub dochód z działalności, który dana osoba uzyskała z tytułu ostatniego zatrudnienia lub pracy na własny rachunek w tym kraju członkowskim.
- Kolejną ważną zasadą koordynacyjną, która w praktyce często jest stosowana przez bezrobotnych, jest zasada transferu świadczenia, w przypadku gdy bezrobotny poszukuje pracy w innym państwie członkowskim niż to, które przyznało mu zasiłek.
Bezrobotny, który nabył prawo do zasiłku np. w Polsce, może udać się do innego państwa członkowskiego w celu aktywnego poszukiwania pracy. Bardzo ważne jest przy tym, aby celem wyjazdu poza granicę jednego państwa członkowskiego nie była realizacja innych celów, takich jak wyprawa turystyczna czy podjęcie studiów.
W jaki zatem sposób można otrzymywać zasiłek z Polski podczas poszukiwania zatrudnienia w innym kraju, w którym obowiązują przepisy koordynujące?
[b]Warunek 1.[/b] Przede wszystkim osoba, która nabyła prawo do zasiłku w Polsce (udowodniła 365 dni pracy w ciągu ostatnich 18 miesięcy), dodatkowo musi być zarejestrowana w urzędzie pracy przez co najmniej cztery tygodnie, choć w wyjątkowych przypadkach na mocy decyzji wydanej przez wojewódzki urząd pracy okres ten może być skrócony.
[b]Warunek 2.[/b] Następnie taka osoba powinna zgłosić wojewódzkiemu urzędowi pracy zamiar wyjazdu poza granicę kraju oraz złożyć wniosek o wydanie formularza PD U2 (lub E303, jeżeli bezrobotny wybiera się do innego kraju niż kraje UE, gdzie jeszcze obowiązują przepisy rozporządzenia 1408/71).
[b]Warunek 3.[/b] W ciągu siedmiu dni od wyjazdu z Polski osoba taka powinna zarejestrować się we właściwej instytucji w kraju, w którym zamierza poszukiwać pracy.
[b]Warunek 4.[/b] Osoba poszukująca pracy musi być do dyspozycji urzędu zatrudnienia państwa, na terytorium którego poszukuje pracy (w praktyce oznacza to, że powinna podporządkować się organizowanej przez dany urząd procedurze kontroli).
W takim wypadku wyjeżdżający z Polski bezrobotny zachowa prawo do polskiego zasiłku przez trzy miesiące (okres ten może być w wyjątkowych okolicznościach przedłużony do maksymalnie pół roku, jeżeli bezrobotny wykaże, dlaczego nie udało mu się znaleźć pracy w ciągu pierwszych trzech miesięcy).
Zasiłek przekazywany jest bezrobotnemu bezpośrednio przez urząd zatrudnienia w kraju, w którym bezrobotny nabył do niego prawo, i na jego koszt.
- Jeżeli zainteresowanemu nie uda się znaleźć zatrudnienia w państwie, do którego się udał, powinien wrócić do kraju. W przeciwnym razie będzie mu grozić utrata prawa do omawianego świadczenia.
[ramka][b]Przykład 7[/b]
Pan Janusz stracił pracę w fabryce mebli w Polsce. Uzyskał prawo do zasiłku dla bezrobotnych, jaki ma mu być wypłacany przez 12 miesięcy. Przez pierwsze trzy miesiące szukał pracy w Polsce, potem pojechał w tym celu w Holandii. Tu też nie znalazł zatrudnienia ani przez pierwsze trzy miesiące, ani przez kolejne trzy (łącznie, za zgodą polskiej instytucji, jego okres poszukiwania pracy w Holandii wyniósł sześć miesięcy).
Po powrocie do kraju pan Janusz niezwłocznie zgłosił się do swojego urzędu pracy. Urząd będzie zobowiązany wypłacać mu zasiłek dla bezrobotnych jeszcze przez trzy miesiące, bo do momentu powrotu z Holandii pan Janusz korzystał z zasiłku przez dziewięć miesięcy.[/ramka]
- Przepisy koordynacyjne posługują się również pojęciami częściowego oraz całkowitego bezrobocia i różnicują sytuację – w zakresie uprawnień do świadczeń z tytułu bezrobocia – niektórych grup pracowników w zależności od ich statusu.
Interesujące rozwiązanie zostało wybrane w stosunku do całkowicie bezrobotnych, którzy w okresie swojego ostatniego zatrudnienia lub prowadzenia działalności mieli miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim niż państwo członkowskie, któremu legislacji podlegali w zakresie zabezpieczenia społecznego. Jeżeli taka osoba nadal mieszka w tym innym państwie członkowskim bądź zamierza do niego wrócić, pozostaje tam do dyspozycji urzędów zatrudnienia.
Gdy nie wróci do kraju swojego zamieszkania, pozostaje do dyspozycji urzędów zatrudnienia państwa, którego ustawodawstwu podlegał ostatnio. Zatem ma możliwość wyboru systemu, z którego świadczenie będzie jej przyznane. Wolno jej wybrać opcję korzystniejszą dla siebie (tj. system, który przewiduje wypłatę zasiłków dla bezrobotnych w większej wysokości lub/i przez dłuższy okres).
- Ze względu na ogólnikowe sformułowanie tej możliwości w przepisach koordynacyjnych pomocna w zrozumieniu, którym pracownikom należy się takie prawo wyboru, jest decyzja Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego nr U2. Według niej możliwość wyboru systemu, z którego przyznane i wypłacone będzie świadczenie dla bezrobotnych, powinno być stosowane w szczególności do osób:
– wykonujących pracę (najemną bądź na własny rachunek) na pokładzie statku na morzu,
– normalnie zatrudnionych lub wykonujących pracę na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich,
– do których zastosowanie ma porozumienie specjalne, jeżeli w czasie ich ostatniej działalności zawodowej zamieszkiwały w państwie członkowskim innym niż państwo właściwe.
[ramka][b]Przykład 8[/b]
Pan Grzegorz został zatrudniony przez niemiecką firmę informatyczną na trzy lata. Praca ma być świadczona zarówno w Polsce, jak i w Niemczech. W Polsce pozostała jego najbliższa rodzina (żona, dzieci), zatem uznaje się, że w Polsce znajduje się miejsce zamieszkania pana Grzegorza.
Ponieważ praca w Polsce nie będzie wykonywana z wymaganą częstotliwością, pan Grzegorz w trakcie swojego zatrudnienia u niemieckiego przedsiębiorcy będzie podlegał ubezpieczeniom społecznym w Niemczech. Jeżeli straci pracę w niemieckiej firmie, będzie mógł wybrać system, z którego chciałby otrzymywać świadczenia z tytułu bezrobocia.
Gdy pozostanie do dyspozycji służb zatrudnienia w Niemczech, zasiłek będzie wypłacany przez niemiecką instytucję, tak jakby pan Grzegorz miał miejsce zamieszkania w Niemczech. Jeżeli jednak wróci do Polski i odda się do dyspozycji polskiego urzędu pracy, to otrzyma zasiłek dla bezrobotnych według polskich przepisów.[/ramka]
[srodtytul]ŚWIADCZENIA PRZEDEMERYTALNE[/srodtytul]
- Przez „świadczenia przedemerytalne” rozumiane są zasadniczo wszystkie świadczenia pieniężne inne niż zasiłek dla bezrobotnych lub wcześniejsze świadczenie z tytułu starości (świadczenie udzielane przed osiągnięciem zwykłego wieku emerytalnego, które albo jest nadal przyznawane po osiągnięciu wieku emerytalnego, albo jest zastępowane innym świadczeniem z tytułu starości), udzielane od określonego wieku pracownikom, którzy ograniczyli, zaprzestali lub zawiesili swą dającą wynagrodzenie pracę do wieku, w którym kwalifikują się do emerytury lub do wcześniejszej emerytury, a których otrzymywanie nie jest uzależnione od tego, czy zainteresowana osoba pozostaje do dyspozycji służb zatrudnienia właściwego państwa.
- Unijne zasady koordynacji stanowią, że gdy wewnętrzne przepisy danego państwa uzależniają prawo do przyznania świadczeń przedemerytalnych od spełnienia okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub pracy na własny rachunek, w odniesieniu do świadczeń przedemerytalnych nie stosuje się przepisów dotyczących sumowania okresów.
Oznacza to, że w tym zakresie nie bierze się pod uwagę okresów ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek lub zamieszkania spełnionych na podstawie ustawodawstwa innych państw członkowskich.
W związku z tym, aby uzyskać świadczenia przedemerytalne w danym kraju UE, osoba wnioskująca musi wykazać okresy ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek spełnione w tym państwie, jeżeli takie okresy są wymagane według jego wewnętrznych przepisów do przyznania świadczeń przedemerytalnych.
[srodtytul]ŚWIADCZENIA RODZINNE[/srodtytul]
- Świadczenia rodzinne to finansowa forma pomocy, jaką zapewnia każde państwo UE rodzinom, które znajdą się w trudnej sytuacji, albo rodzinom znajdującym się w określonej sytuacji wymagającej zwiększonych wydatków. Polskie przepisy przewidują świadczenia rodzinne takie jak: zasiłek rodzinny i dodatki do tego zasiłku czy świadczenia opiekuńcze (tj. zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne).
Część z nich ma charakter dochodowy, tj. przysługuje tylko wówczas, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza określonej kwoty (obecnie 504 zł miesięcznie).
Do tych świadczeń zalicza się: zasiłek rodzinny i dodatki do zasiłku z tytułu m.in. opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, samotnego wychowywania dziecka, kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego czy rozpoczęcia roku szkolnego.
Pozostałe formy pomocy nie charakteryzują się kryterium dochodowym i zostaną wypłacone po spełnieniu innych warunków, niezależnie od wysokości dochodów. Dotyczy to świadczeń opiekuńczych (tj. zasiłku pielęgnacyjnego i świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej).
- Każde inne państwo członkowskie we własnym zakresie ustala, w jaki sposób chce wspierać rodzinę, jakie warunki należy spełnić, aby daną pomoc otrzymać, oraz jaka jest wysokość poszczególnych zasiłków.
To, które państwo wypłaci świadczenie, zależy przede wszystkim od tego, w systemie którego państwa dana osoba jest ubezpieczona (a więc od tego, które państwo jest tzw. właściwym państwem w zakresie zabezpieczenia społecznego). Miejsce zamieszkania członków rodziny jest przy tym nieistotne.
[ramka][b]Przykład 9[/b]
Pan Paweł prowadzi działalność gospodarczą we Francji. Podlega zatem francuskim przepisom w zakresie ubezpieczeń społecznych.
Jego żona z dziećmi pozostała jednak w Polsce. Świadczenia rodzinne przewidziane przez francuskie przepisy należą się rodzinie pana Pawła, tak jakby faktycznie mieszkała we Francji.[/ramka]
[ramka][b]Przykład 10[/b]
Pan Arkadiusz przez kilka lat pracował w Niemczech. Po stracie pracy zarejestrował się w niemieckim urzędzie pracy, aby dostać prawo do zasiłku z tytułu bezrobocia. Jego żona urodziła bliźniaki w Polsce.
Całej rodzinie będą należały się świadczenia rodzinne z niemieckiego systemu, bez względu na miejsce zamieszkania matki i dzieci czy też na brak ich niemieckiego obywatelstwa. Będą jednak musieli spełnić inne kryteria, np. kryterium dochodowe, które obowiązują wszystkich świadczeniobiorców.[/ramka]
- Specjalne zasady obowiązują emerytów i rencistów. Mają oni prawo do świadczeń rodzinnych od tego państwa, które wypłaca emeryturę lub rentę. Nie jest ważne, w którym kraju mieszka emeryt/rencista ani jego dzieci.
Jeżeli jednak danej osobie przysługuje emerytura bądź renta z kilku państw, świadczenia rodzinne będą należne od tego państwa, w którym mieszkają dzieci (pod warunkiem że jest to jednocześnie państwo, które wypłaca emeryturę lub rentę). Jeśli nie, to decydujący będzie najdłuższy okres ubezpieczenia lub zamieszkania w celu ustalenia państwa, które wypłaci świadczenie rodzinne.
- Przepisy koordynacyjne zawierają również reguły dotyczące postępowania w przypadku zbiegu praw do świadczeń. Chodzi o to, aby nie doszło do niezasadnej kumulacji świadczeń tego samego rodzaju.
[ramka][b]Przykład 11[/b]
Pan Juan Carlos Medina pracuje w Portugalii i tam jest ubezpieczony. Jego żona Anabela Maria Medina z dziećmi pozostała w Madrycie.
W przypadku gdyby państwu Medina należeć się miały świadczenia rodzinne zarówno z systemu portugalskiego (kraj pracy pana Juana Carlosa), jak i hiszpańskiego (kraj zamieszkania pani Anabeli Marii z dziećmi), to pierwszeństwo wypłaty świadczeń będzie mieć:
Portugalia – pod warunkiem że pani Anabela nie pracuje w Hiszpanii (w swoim kraju zamieszkania), albo
Hiszpania – przy założeniu że pani Anabela pracuje w kraju zamieszkania dzieci, czyli Hiszpanii.[/ramka]
W każdym razie państwo Medina z przykładu 11 powinni otrzymać najwyższą kwotę świadczeń przewidzianych przez kolidujące ze sobą ustawodawstwa. Zatem jedno państwo członkowskie wypłaci całą kwotę świadczeń wynikającą ze swojego ustawodawstwa, natomiast drugie państwo dopłaci różnicę między wyższą a niższą kwotą świadczenia.
Jeżeli natomiast dochodzi do kolizji świadczeń uzyskiwanych na podstawie miejsca zamieszkania, to decydujące dla określenie państwa, które wypłaci świadczenie, będzie miejsce zamieszkania dzieci.
- W Polsce instytucjami zajmującymi się przyznawaniem i wypłatą świadczeń rodzinnych jest urząd gminy lub miasta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o wypłatę świadczeń. Koordynacją świadczeń rodzinnych zajmują się natomiast wojewódzkie ośrodki polityki społecznej (np. Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej w Warszawie).
[b]Uwaga! [/b] Przyznanie prawa do świadczeń w sytuacji transgranicznej wymagać będzie wypełnienia formularzy unijnych z serii F, które zastąpiły obowiązujące do niedawna formularze z serii E400 (są one jednak nadal stosowane przez instytucje w Szwajcarii, Norwegii, Islandii, Liechtensteinie).
