Nie zawsze trzeba dzielić się z fiskusem – można też skorzystać ze zwolnienia

To, ile podatku musimy zapłacić od spadku czy darowizny oraz czy mamy prawo do ulg i zwolnień – zależy przede wszystkim od stopnia bliskości między spadkodawcą i spadkobiercą albo obdarowanym i darczyńcą

Aktualizacja: 09.01.2008 10:44 Publikacja: 08.01.2008 00:59

Izabela Lewandowska

Podatek od spadków i od darowizn normuje ta sama ustawa. Różnice między nimi są niewielkie. W dzisiejszym poradniku ograniczamy się tylko do podatku, jaki wiąże się z dziedziczeniem. Zainteresowanych także podatkiem od darowizn odsyłamy do poradnika „Spadki i darowizny” z 10 września 2007 r. i do tekstu ustawy z 1983 r. o podatku od spadków i darowizn.

Podatek płacimy od uzyskanych w drodze dziedziczenia:

- rzeczy, w tym nieruchomości (np. domu, działki) znajdujących się na terytorium Polski lub praw majątkowych tu wykonywanych (np. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, prawa użytkowania wieczystego, udziałów w spółce z o.o., akcji),

- rzeczy (w tym nieruchomości) znajdujących się za granicą i praw tam wykonywanych (np. z akcji), jeśli jako nabywcy mamy obywatelstwo polskie lub miejsce stałego pobytu w RP.

Polski fiskus nie pobiera podatku od ruchomości znajdujących się w Polsce lub praw majątkowych podlegających tutaj wykonaniu, jeśli obdarowany, spadkobierca, zapisobiorca, spadkodawca nie byli obywatelami polskimi i nie mieli miejsca stałego pobytu lub siedziby w Polsce. Jeśli jednak przedmiotem dziedziczenia są nieruchomości znajdujące się w Polsce, spadkobierca czy zapisobierca zawsze płaci podatek Polsce, nieważne, czy jest czy też nie jest obywatelem naszego kraju.

Co więcej, zapłacenie za granicą podatku spadkowego nie zwalnia w tych sytuacjach od uiszczenia go w Polsce według omawianych tu reguł. Umowy o zapobieganiu podwójnemu opodatkowaniu zwykle nie dotyczą tego podatku – odrębne umowy w tym zakresie Polska ma podpisane tylko z nielicznymi krajami, np. z Węgrami i Austrią.

Podatek ten obejmuje też prawa do wkładu oszczędnościowego uzyskane na podstawie dyspozycji właściciela rachunku bankowego na wypadek śmierci, a także do jednostek uczestnictwa w otwartym lub specjalistycznym funduszu inwestycyjnym, uzyskane po śmierci ich właściciela.

Nie dzielimy się z fiskusem wartością uzyskanych w drodze spadku:

- praw autorskich lub praw pokrewnych, praw do projektów wynalazczych i wzorów zdobniczych oraz prawa domagania się zapłaty wnikającego z uzyskania takich praw (wpływy z korzystania przez spadkobiercę i obdarowanego z praw autorskich obciążone są podatkiem dochodowym),

- środków z pracowniczego programu emerytalnego,

- środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego,

- środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym.Te dobra przy ewentualnym rozliczaniu się ze spadku z fiskusem nie są brane pod uwagę.

Lista zwolnień podatkowych zmieniła się 1 stycznia 2007 r., przede wszystkim na skutek wprowadzenia całkowitego zwolnienia z podatku dla najbliższych. Sporo dotychczasowych zwolnień dla nabywców, należących do tego właśnie kręgu, straciło rację bytu – zostały „skonsumowane” przez nowe zwolnienie obowiązujące od wspomnianej daty.Dlatego osobno trzeba wskazać:

- zwolnienia z podatku, które obowiązywały przed 1 stycznia 2007 r., z których nadal możemy korzystać przede wszystkim z racji uzyskania spadku przed tą datą (decyduje data śmierci spadkodawcy),

- nowe zwolnienia, których przed 1 stycznia 2007 r. nie było,

- liczne zwolnienia, które obowiązywały i nadal obowiązują (o tym niżej).

Spadkobiercy, zarówno wcześniej jak i teraz, są zwolnieni z obowiązku płacenia podatków od:

- nieruchomości, w tym zabudowań gospodarczych, bez względu na grupę podatkową, jeśli stanowią gospodarstwo rolne albo weszły do gospodarstwa rolnego, z wyłączeniem jednak budynków mieszkalnych i budynków do specjalistycznego chowu i wylęgu drobiu i hodowli zwierząt, urządzeń do prowadzenia upraw specjalnych, np. szklarnie, pieczarkarnie, chłodnie, przechowalnie owoców,

- prawa do wkładów w spółdzielniach rolniczych i spółdzielniach kółek rolniczych,

- części nieruchomości uzyskanych w drodze zasiedzenia do wysokości udziału nabywcy w nieruchomości,

- cesji oszczędności w kasie mieszkaniowej na rzecz osoby pozostającej we wspólnym pożyciu z właścicielem rachunku,

- pojazdów rolniczych i maszyn rolniczych otrzymanych przez rolnika w drodze spadku, pod warunkiem że nie wyzbędzie się ich przez trzy lata,

- odziedziczonych przez spadkobierców z I i II grupy podatkowej przedmiotów wyposażenia mieszkania, pościeli, odzieży, bielizny, narzędzi pracy przeznaczonych do użytku w gospodarstwie domowym – jeśli mieszkali oni razem ze spadkodawcą,

- uzyskanych w spadku dzieł sztuki i rękopisów, będących przedmiotem twórczości spadkodawcy, oraz materiałów bibliotecznych, jeśli spadkodawca zajmował się twórczością lub działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną, i to bez względu na to, do jakiej grupy podatkowej spadkobierca należy,

- zabytków ruchomych i kolekcji zabytków wpisanych do rejestru zabytków,

- nieruchomości zabytkowych nabywanych przez spadkobierców i obdarowanych z I i II grupy podatkowej, pod warunkiem właściwego ich utrzymywania,

- własności nabytej przez należących do I grupy podatkowej w drodze zniesienia współwłasności,

- prawa do rekompensaty uzyskanego przez spadkobierców zabużan. Z kolei przy nabyciu mieszkań i domów wyłączona z podstawy opodatkowania (z czystej wartości, tj. po potrąceniu długów i ciężarów, np. w postaci hipoteki, zapisu) jest równowartość 110 mkw. mieszkań i domów nabytych przez osoby należące do:

– I grupy podatkowej, jeśli uzyskali je w drodze spadku lub darowizny,

– II grupy podatkowej, jeśli uzyskali je w spadku,

– III grupy podatkowej, jeśli uzyskali je w spadku, a wcześniej przez co najmniej dwa lata sprawowali na podstawie oficjalnej umowy opiekę nad spadkodawcą, który jej wymaga.

- 9637 zł – gdy nabywca należy do I grupy podatkowej

- 7276 zł – dla nabywców zaliczanych do II grupy podatkowej

- 4902 zł – gdy nabywca należy do III grupy podatkowej

- I grupa podatkowa: małżonek, dzieci, wnuki, prawnuki (tzw. zstępni), rodzice, dziadkowie, pradziadkowie (tzw. wstępni), pasierb, pasierbica, zięć, synowa, rodzeństwo (także przyrodnie), ojczym, macocha i teściowie; za rodziców uważa się także rodziców adopcyjnych, a za zstępnych – także dzieci adoptowane i ich dzieci, wnuki, prawnuki;

- II grupa podatkowa: dzieci, wnuki i prawnuki rodzeństwa, czyli siostrzeńcy, siostrzenice, bratankowie, bratanice oraz ich dzieci, wnuki, prawnuki; rodzeństwo rodziców (ciotki, wujowie, stryjowie); małżonkowie pasierbów oraz ich dzieci, wnuki, prawnuki; rodzeństwo małżonków oraz małżonkowie rodzeństwa małżonków (bratowe, szwagierki, szwagrowie); małżonkowie innych zstępnych (mąż wnuczki czy prawnuczki, żona wnuka i prawnuka);

- III grupa podatkowa: obcy, czyli wszyscy dalsi krewni i powinowaci (nienależący do I i II grupy podatkowej) oraz inne osoby.

Jeśli spadkodawca zmarł przed 1 stycznia 2007 r., spadkobiercy nie mogą skorzystać ze zwolnienia z podatku spadkowego przewidzianego w art. 4a zmienionej ustawy o podatku od spadków i darowizn. Zgodnie z art. 3 ustawy zmieniającej ustawę o podatku od spadków i darowizn do nabycia rzeczy i praw, które nastąpiło przed 1 stycznia 2007 r., należy stosować przepisy w brzmieniu obowiązującym przed zmianami.

Dla ustalenia, jakie regulacje powinny być stosowane w każdym konkretnym przypadku, konieczne jest zatem wskazanie daty nabycia rzeczy i praw w ramach spadku. Ustawa tej kwestii nie rozstrzyga. Odpowiedź znajdziemy natomiast w art. 924 kodeksu cywilnego, który stanowi, że spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Z kolei w art. 925 k.c. stwierdza się, że spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia. Nie maprzy tym znaczenia, czy mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym czy na podstawie testamentu. Od chwili otwarcia spadku spadkobierca jest uprawniony samodzielnie do objęcia spadku we władanie. Jeżeli spadkodawca zmarł przed 1 stycznia 2007 r., w tej dacie nastąpiło również nabycie rzeczy i praw majątkowych przez spadkobiercę i w konsekwencji nie jest spełniony warunek do objęcia zwolnieniem, o którym mowa w art. 4a ww. ustawy. Data postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku jest bez znaczenia. Ma ona jedynie charakter deklaratoryjny, tzn. potwierdza istniejący stan prawny, ale go nie kreuje.

W 2005 r. czytelnik odziedziczył mieszkanie po babci. Jest w nim zameldowany na stałe. Skorzystał z ulgi mieszkaniowej. Zamierza wyjechać za granicę do pracy.

Czy w związku z tym może stracić tę ulgę? Czy będzie miało znaczenie dla prawa do niej wynajęcie spadkowego mieszkania na czas pobytu za granicą?

Niestety, w tych okolicznościach czytelnik straci ulgę mieszkaniową. Warunki tej ulgi zostały szczegółowo opisane w art. 16 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Jako jeden z nich ustawodawca wskazał obowiązek zamieszkiwania w nabytym lokalu przez spadkobiercę (wraz z koniecznością zameldowania na pobyt stały – od 1 stycznia 2007 r.) i niezbywania go przez okres pięciu lat.

Pięcioletni okres zamieszkiwania liczony jest od daty złożenia zeznania podatkowego, jeżeli nabywca mieszkał w lokalu w chwili składania zeznania. Jeżeli wprowadził się tam po jego złożeniu, okres pięciu lat liczony jest od daty zamieszkania. Zamieszkanie musi jednak nastąpić nie później niż w terminie jednego roku od złożenia zeznania podatkowego. Wyjątek stanowi sytuacja, w której lokal zajęty jest przez osoby trzecie. W takim przypadku spadkobierca powinien zamieszkać w lokalu w okresie pięciu lat od daty jego nabycia. Wyjazd za granicę spowoduje, że czytelnik nie będzie mógł spełnić warunku nieprzerwanego zamieszkiwania w nabytym lokalu przez okres pięciu lat. Dla prawa do ulgi nie ma przy tym znaczenia, czy opuszczony lokal będzie wynajmowany.