Prawo spadkowe: Jak napisać testament

Dziedziczeniem majątku po zmarłym rządzi kilka jasnych reguł. Sytuacja się komplikuje, gdy choćby jedno z dzieci spadkodawcy zmarło wcześniej, zostawiając swoje dzieci, albo jeden spadkobierca wypomina innemu, że ten dostał za życia spadkodawcy więcej niż on.

Kto ile dziedziczy z ustawy

Zacznijmy od tego, którzy krewni, w jakiej kolejności i w jakim ułamku dziedziczą. Mówimy teraz o tzw. dziedziczeniu ustawowym, gdy o spadkobraniu nie decyduje testament, bo go nie ma bądź okazał się nieważny, albo też objął tylko część spadku. W takiej sytuacji zastosowanie mają zasady wskazane w kodeksie cywilnym (art. 931 – 940).

> Małżonek i dzieci.

W pierwszej kolejności powołane są do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą w częściach równych, ale część wdowy czy wdowca nie może być mniejsza niż jedna czwarta spadku. To zabezpieczenie jest ważne, gdy dzieci jest czworo lub więcej. Jeżeli dziecko nie dożyło śmierci spadkodawcy (otwarcia spadku), udział, który by mu przypadał, należy się jego dzieciom w częściach równych.

Przykład:

Zmarłego przeżyła żona i dwoje dzieci oraz dwoje wnuków – dzieci trzeciego dziecka, wcześniej zmarłego. Te wnuki dostaną po 1/8 spadku, czyli część swego zmarłego rodzica. Dzieci i żona po 1/4.

> Nie ma dzieci.

Jeśli nie ma dzieci (zstępnych), spadek dziedziczą małżonek i rodzice: udział każdego z rodziców wynosi 1/4 (a jeżeli ojcostwo nie zostało ustalone, matka spadkodawcy dziedziczy połowę spadku).

> Rodzice.

Jeśli nie ma zstępnych ani małżonka, spadek przypada rodzicom. Jeżeli jedno bądź oboje nie dożyją spadku, ich udziały przypadają rodzeństwu po równo (rodzeństwo rodzone i przyrodnie jest zrównane). Z kolei jeżeli którekolwiek z rodzeństwa nie dożyło spadku, jego udział przypada jego dzieciom lub wnukom.

Szerszy krąg.

Zaznaczmy, że 28 czerwca 2009 r. rozszerzono krąg krewnych dziedziczących z ustawy, ale nowe zasady mają zastosowanie tylko do spadków otwartych po tej dacie.

>Dziadkowie.

I tak, w razie braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy.

Zaliczanie darowizn

Spadek, a dokładniej to, co się bierze pod uwagę przy rozliczeniach spadkowych – oczywiście jeśli spadkobiercy tego chcą, nie ma bowiem przymusu – to nie tylko to, co zmarły zostawił. Liczą się też jego darowizny, oczywiście dane za życia. Darowizny na wypadek śmierci polskie prawo jeszcze nie przewiduje, choć są takie projekty.

Przykład:

Wdowiec miał dwie podobne działki, jedną przed śmiercią podarował starszemu z dwóch synów, a drugą odziedziczyli oni w spadku. Starsze dziecko miałoby półtorej działki, a drugie tylko połówkę. Niesprawiedliwe, prawda?

Takiej niesprawiedliwości ma zapobiegać instytucja zaliczania darowizn, która ma zastosowanie tylko przy dziedziczeniu ustawowym i tylko między najbliższymi: mianowicie zstępnymi (dzieci, wnuki) albo zstępnymi i małżonkiem.

Są oni zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że zwolnił on daną darowiznę z tego zaliczenia. Z drugiej strony spadkodawca może nakazać zaliczenie darowizny dla dalszego ze spadkobierców, ale ustawowych. Nie zalicza się do schedy drobnych, zwyczajowych darowizn.

Jak się tę schedę rozlicza? Darowizny podlegające zaliczeniu dolicza się do masy spadkowej, po czym oblicza się części poszczególnych spadkobierców, a następnie każdemu zalicza otrzymane darowizny.

Przykład:

W naszym przykładzie z ojcem i dwoma synami należy darowaną starszemu działkę dodać do masy spadkowej, co daje dwie działki na schedę, czyli po jednej dla każdego. Ponieważ starszy już jedną dostał w darowiźnie, ta druga przypadnie młodszemu.