Policjant nie zawsze odzyska zawieszoną część uposażenia

Policjanta zawiesza się w czynnościach służbowych w razie wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego w sprawie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego. Jeśli przestępstwo, o jakie obwiniony jest policjant, jest nieumyślne, zawieszenie go w czynnościach służbowych zależy od decyzji przełożonego. Tak wynika z art. 39 ustawy o policji (dalej uop).

W każdej sytuacji jednak, kiedy do takiego zawieszenia dojdzie, policjant musi liczyć się z obniżeniem swoich dochodów. W okresie zawieszenia przysługuje mu bowiem tylko 50 proc. uposażenia. Jego szanse na odzyskanie zawieszonej części pensji zależą nie tylko od wyniku wszczętego przeciwko niemu postępowania, ale i od czasu, w jakim się ono zakończy. Nawet uniewinnienie policjanta nie zawsze oznaczać musi wypłatę drugiej części uposażenia. Pod tym względem przepisy dotyczące policjantów są mniej korzystne niż rozwiązania przyjęte w niektórych innych formacjach mundurowych.

Jedno zawieszenie wywołuje drugie

Skutek w postaci zawieszenia połowy uposażenia nie zależy przy tym od tego, kto i na jakiej podstawie zawiesza policjanta w czynnościach służbowych.

Jak wskazał bowiem WSA w Warszawie w uzasadnieniu wyroku z 30 listopada 2007 r. (II SA/Wa 1239/07), postanowienie sądu powszechnego lub prokuratora o zawieszeniu policjanta w czynnościach służbowych, wydane w trybie art. 249 w zw. z art. 276 kodeksu postępowania karnego (dalej kpk), oraz decyzja właściwego organu Policji o zawieszeniu policjanta w czynnościach służbowych, wydana na podstawie art. 39 uop, stanowią konsekwencje wszczęcia przeciwko policjantowi określonego postępowania karnego lub dyscyplinarnego. W obu przypadkach takie zawieszenie policjanta w czynnościach służbowych wywołuje skutek w postaci zawieszenia mu, od najbliższego terminu płatności, 50 proc. ostatnio należnego uposażenia (art. 124 ust. 1 uop).

Ostatnie uposażenie

W przypadku zawieszenia wypłaty 50 proc. uposażenia na podstawie art. 124 uop dochodzi też do swoistego zamrożenia jego wysokości. W okresie zawieszenia policjantowi nie przysługują bowiem żadne podwyżki uposażenia, nawet wtedy, gdy są one obligatoryjne. Potwierdza to wyrok WSA w Łodzi z 6 listopada 2009 r. (III SA/Łd 406/09). Zawieszony w czynnościach służbowych funkcjonariusz może stać się beneficjentem takich regulacji płacowych dopiero, gdy uda mu się odzyskać zawieszoną część uposażenia.

Warunki odzyskania

To, kiedy policjant może liczyć na wypłatę zawieszonej części uposażenia, wskazuje art. 124 ust. 2 uop. Zgodnie z nim po zakończeniu postępowania karnego lub dyscyplinarnego, będącego przyczyną zawieszenia w czynnościach służbowych, policjant otrzymuje zawieszoną część uposażenia oraz obligatoryjne podwyżki wprowadzone w okresie zawieszenia, jeżeli nie został skazany prawomocnym wyrokiem sądu lub ukarany karą dyscyplinarną wydalenia ze służby.

Użyte w art. 124 ust. 2 uop sformułowanie „po zakończeniu postępowania karnego lub dyscyplinarnego, będącego przyczyną zawieszenia w czynnościach służbowych" jednoznacznie wskazuje, iż chodzi tu tylko i wyłącznie o zakończone prawomocnie postępowanie karne lub dyscyplinarne, które spowodowało zawieszenie funkcjonariusza w czynnościach służbowych, a nie jakiekolwiek inne postępowanie karne lub dyscyplinarne prowadzone w tym samym czasie, które dawałoby podstawę do zawieszenia w czynnościach służbowych (wyrok WSA w Warszawie z 5 listopada 2010 r. II SA/Wa 736/10, orzeczenia.nsa.gov.pl).

Na prawo funkcjonariusza do odzyskania zawieszonej części uposażenia nie będzie miała też wpływu późniejsza decyzja sądu o zmianie kwalifikacji prawnej przestępstwa, o jakie był oskarżony, z umyślnego na nieumyślne.

Przykład

Policjant został zawieszony w czynnościach służbowych w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego (art. 231 § 1 kodeksu karnego), jednak sąd, wydając wyrok, skazał go za przestępstwo określone w 231 § 3 kk. Zmienił więc kwalifikację prawną przestępstwa z umyślnego na nieumyślne. Z chwilą uprawomocnienia się tego wyroku zawieszenie policjanta w czynnościach służbowych ustało. Nie otrzyma on jednak zawieszonej części uposażenia. Wynika to z faktu, że wyrok sądu dotyczył tego samego czynu, który był przedmiotem prowadzonego przeciwko policjantowi postępowania karnego, a wcześniej był powodem zawieszenia go w czynnościach służbowych.

Policjant musi być w służbie

W uzasadnieniu wyroku z 4 stycznia 2013 r. (I OSK 700/12) Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił przy tym, że dla zastosowania art. 124 ust. 2 uop konieczne jest, aby przesłanki warunkujące otrzymanie zawieszonej części uposażenia ziściły się w czasie, gdy policjant wciąż pozostaje w służbie, bowiem w sytuacji zwolnienia funkcjonariusza policji w okresie jego zawieszenia w czynnościach służbowych, decyzja o zwolnieniu ze służby znosi skutek w postaci zawieszenia, co udaremnia możliwość stosowania tej normy prawnej. O tym, że w przypadku zwolnienia policjanta ze służby decyzja o zawieszeniu w czynnościach służbowych wygasa, przesądza § 6 pkt 3. rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z 17 lipca 2002 r. w sprawie trybu zawieszania policjanta w czynnościach służbowych przez przełożonych (DzU nr 120, poz. 1029 ze zm.).

Zatem jeśli do czasu zwolnienia funkcjonariusza ze służby w policji nie ustąpią przyczyny zawieszenia go w czynnościach służbowych, brak jest – zdaniem NSA – podstaw do przyznania mu zawieszonej części uposażenia, choćby po zakończeniu prowadzonych postępowań (karnego lub dyscyplinarnego), będących podstawą zawieszenia policjanta, nie został on skazany prawomocnym wyrokiem sądu lub ukarany karą dyscyplinarną wydalenia ze służby.

Bez względu na to zatem, jaki jest rezultat wszczętego przeciwko policjantowi postępowania karnego lub dyscyplinarnego, jeśli do czasu jego zakończenia policjant zostanie zwolniony ze służby (z powodu upływu 12 miesięcy zawieszenia), nie ma szans na odzyskanie zawieszonej części uposażenia. Może wprawdzie wrócić do służby, ale pieniędzy nie odzyska.

Przywrócenie do służby bez zwrotu uposażenia

Taki powrót będzie możliwy, jeżeli postępowanie karne zostało zakończone prawomocnym wyrokiem uniewinniającym albo orzeczeniem o umorzeniu postępowania z powodu niepopełnienia przestępstwa albo przestępstwa skarbowego lub braku ustawowych znamion czynu zabronionego (art. 42 ust. 7 uop).

Policjant powinien tylko w ciągu siedmiu dni od uprawomocnienia się wyroku w tej sprawie zgłosić gotowość niezwłocznego podjęcia służby. Jeśli to zrobi, ma duże szanse, aby do służby wrócić, choć mogą wystąpić okoliczności, które mu to skutecznie uniemożliwią. Mimo zgłoszenia gotowości niezwłocznego podjęcia służby policjant nie może zostać do niej dopuszczony, gdy po zwolnieniu zaistniały okoliczności powodujące niemożność jej pełnienia. Wówczas jego stosunek służbowy ulega rozwiązaniu na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 5, czyli na ważny interes służby, chyba że zaistnieje inna podstawa zwolnienia.

W takiej sytuacji, a także wówczas, gdy do przywrócenia do służby dojdzie, policjant nie odzyska jednak zawieszonej części uposażenia. Może tylko liczyć na świadczenie pieniężne za okres pozostawania poza służbą równe uposażeniu na stanowisku zajmowanym przed zwolnieniem, nie więcej jednak niż za okres sześciu miesięcy i nie mniej niż za jeden miesiąc. Świadczenie to rekompensować ma policjantowi okres pozostawania poza służbą, nie ma zatem nic wspólnego z zawieszonymi wcześniej zarobkami.

Przykład

Policjant został zwolniony na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 9 uop (z powodu upływu 12 miesięcy zawieszenia). Po dwóch latach od tego zwolnienia zapadł wyrok uniewinniający go od popełnienia przestępstwa będącego przyczyną zawieszenia w czynnościach służbowych. Policjant wrócił do służby. Nie odzyskał jednak zawieszonego wcześniej uposażenia, ponieważ wyrok uniewinniający kończący postępowanie karne zapadł w okresie, gdy pozostawał on poza służbą. Faktu tego nie zmieniło późniejsze przywrócenie funkcjonariusza do służby. Z treści art. 42 ust. 7 uop nie wynika bowiem, aby w takiej sytuacji można było uznać, że decyzja o wcześniejszym zwolnieniu wygasła, została uchylona albo uznana za nieważną. Co przesądza o tym, że przesłanki warunkujące otrzymanie zawieszonej części uposażenia nie mogą być spełnione.

Inny powód zwolnienia nic nie zmieni

A co w sytuacji, gdy policjant w okresie zawieszenia zostaje zwolniony na innej podstawie niż upływ 12 miesięcy zawieszenia w czynnościach służbowych (art. 41 ust. 2 pkt 9 uop), np. ze względu na stan zdrowia (art. 41 ust. 1 pkt 1 uop). Czy w takiej sytuacji jego szanse na odzyskanie pieniędzy mogą być większe?

NSA w wyroku z 25 lutego 2005 r. (OSK 474/04) uznał, że nie. Stwierdził bowiem, że fakt, iż policjant został zwolniony ze służby w związku ze stanem zdrowia, a nie w związku ze skazaniem prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego, nie może niwelować skutków, jakie wywołało zawieszenie w czynnościach służbowych na mocy art. 39 ust. 1 uop. W momencie zwolnienia ze służby decyzja o zawieszeniu wygasa, co nie powoduje jednak, że z tym momentem następuje wypłata zawieszonego uposażenia. Jej otrzymanie uzależnione jest bowiem od zaistnienia przesłanek przewidzianych w art. 124 ust. 2 uop.

Kontrowersyjny zapis albo interpretacja

Taka konstrukcja przepisów budzić może i budzi liczne wątpliwości. W skrajnych przypadkach pozwala bowiem, aby nawet zupełnie niewinny policjant, o czym przesądza późniejszy wyrok sądu, mógł być zwolniony ze służby bez możliwości odzyskania zawieszonego uposażenia. Oczywiście wiele zależy w takiej sytuacji od mądrości i doświadczenia przełożonych funkcjonariuszy, którzy nie powinni w sytuacjach wątpliwych śpieszyć się ze zwalnianiem policjantów zaraz po upływie 12-miesięcznego okresu zawieszenia, ale poczekać na ostateczne rozstrzygnięcie sądu. Jest to bowiem fakultatywna przesłanka zwolnienia, co oznacza, że nic nie zmusza przełożonego do jej niezwłocznego zastosowania. Nawiasem mówiąc, okres 12 miesięcy, jak się wydaje, powinien być wystarczający, aby tego typu kwestia została rozstrzygnięta, przynajmniej w większości przypadków. Szkoda, że rzeczywistość jest inna i postępowania karne trwają czasami nawet i po kilka lat.

Niezależnie jednak od tego przepis art. 124 uop i tak budzić może pewien niedosyt. Zwłaszcza gdy porówna się przewidziane w nim rozwiązania do podobnych regulacji obowiązujących w innych służbach mundurowych, np. do Straży Granicznej, Służby Więziennej lub Biura Ochrony Rządu.

Korzystniej w Straży Granicznej...

Otóż zgodnie z art. 128 ust. 3 ustawy o straży granicznej, po zakończeniu postępowania karnego lub dyscyplinarnego w sprawie o czyn stanowiący podstawę zawieszenia w czynnościach służbowych funkcjonariusz otrzymuje zawieszoną część uposażenia oraz obligatoryjne jego podwyżki wprowadzone w okresie zawieszenia, jeżeli:

Oznacza to, że nawet w sytuacji, gdy do uniewinnienia funkcjonariusza SG doszło już po jego zwolnieniu ze służby, może on liczyć na odzyskanie zawieszonej części uposażenia. Podobny skutek odniesie umorzenie postępowania ze względu na to, że:

Co więcej, w przypadku, gdy postępowanie dyscyplinarne albo karne w sprawie o czyn stanowiący podstawę zawieszenia zakończyło się w opisany wyżej sposób (wyrok uniewinniający albo umorzenie postępowania ze względu na wymienione okoliczności), okres zawieszenia w czynnościach służbowych wlicza się do okresu służby, od którego zależy wysokość lub wymiar należności pieniężnych oraz urlopów przysługujących funkcjonariuszowi lub prawo do nich.

...i Służbie Więziennej

Podobnie, choć może mniej obszernie, kwestie te dot. służby więziennej reguluje art. 95 ust. 3 ustawy pragmatycznej. Zgodnie z nim, w razie prawomocnego umorzenia postępowania karnego o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe l ub uniewinnienia prawomocnym wyrokiem sądu w tej sprawie funkcjonariusz otrzymuje zawieszoną część uposażenia oraz podwyżki tego uposażenia, wprowadzone w okresie zawieszenia, chociażby umorzenie lub uniewinnienie nastąpiło po zwolnieniu funkcjonariusza ze służby.

Takiej możliwości nie ma, jeśli postępowanie karne o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe umorzono z powodu przedawnienia, amnestii, a także w przypadku warunkowego umorzenia tego postępowania.

Jak widać, SG i SW bardziej dbają o interesy swoich funkcjonariuszy, podobnie BOR. Przede wszystkim dlatego, że przewidziały, iż postępowanie karne może trwać dłużej niż 12 miesięcy, i przyjęły założenie, że zwolnienie funkcjonariusza ze służby nie powinno pozbawiać go automatycznie prawa do, jakkolwiek by było, należnego mu uposażenia. Większość pragmatyk przyjęła jednak rozwiązania podobne do tych obowiązujących w policji.

Zawieszenie uposażenia a inne uprawnienia

Na zakończenie warto zwrócić uwagę na fakt, że zawieszenie policjanta w czynnościach służbowych, a co za tym idzie zawieszenie połowy jego uposażenia, ma również wpływ na jego inne uprawnienia. W tym na wysokość świadczeń związanych z jego odejściem ze służby. Zwalniany policjant, zgodnie z art. 114 uop, ma bowiem prawo do m.in.:

Powstaje pytanie, jakie uposażenie będzie brane pod uwagę przy ustalaniu tych świadczeń? Zarówno wysokość odprawy, jak i ekwiwalentu za niewykorzystany urlop czy niewykorzystany czas wolny od służby, zależą od wysokości uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym, należnymi na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym.

Wyrok NSA z 25 lutego 2005 r. (OSK 474/04) nie pozostawia wątpliwości, że w takiej sytuacji świadczenia określone w art. 114 ustawy o policji powinny być ustalane w oparciu o wysokość uposażenia zasadniczego i dodatku służbowego otrzymanego na dzień zawieszenia funkcjonariusza w służbie. Bo to jest właśnie uposażenie należne na ostatnio zajmowanym stanowisku. Nawet zatem jeśli w okresie zawieszenia w policji byłyby przeprowadzane regulacje płac, nie będzie to miało odzwierciedlenia w wypłacanej funkcjonariuszowi odprawie czy ekwiwalencie.

podstawa prawna: art. 39, art. 41, art. 42, art. 114, art. 124 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o policji (tekst jedn. DzU z 2011 r. nr 287, poz.1687 ze zm.),

podstawa prawna: art. 128 ustawy z 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1402).

podstawa prawna: art. 95 ustawy z 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (tj. Dz. z 2014 r., poz. 1415).