Umiem powiedzieć: dość

Rz: Na zakończonym ostatnio Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, a także festiwalu filmowym w Wenecji nagrodzony został film "Sztuczki" Andrzeja Jakimowskiego. Zagrał pan ojca, o uczucia którego walczy kilkuletni synek. Czy z dziećmi trudno się gra?

Z pewnością to ciekawe doświadczenie. Trudność polegała na tym, że byłem na planie jedynym aktorem zawodowym. Kamera polowała na chwile, które należało zarejestrować, bo mój mały partner Damian okazał się trudnym do okiełznania żywiołem. Ale warto było, bo wnosił do klimatu naszej pracy i filmu coś niezwykle czarownego. Zdarzyło mi się coś wyjątkowego-rola, w której poruszałem się na cienkiej granicy między graniem a byciem. Nie jest to łatwe, ale udział w powstawaniu takich projektów daje wiele satysfakcji. Wiedziałem, że Andrzej Jakimowski robi bardzo osobiste obrazy, a ja lubię pracować z reżyserami, którzy mają pomysł na film, obrazek w kadrze, tempo. Wszyscy daliśmy się ponieść sile jego zaangażowania. Dobrze pamiętam, że kiedy skończyły się pieniądze, a Andrzejowi brakowało kilku ujęć, by je nakręcić, jechaliśmy w nocy pociągiem do Wałbrzycha, spaliśmy w schroniskach - bo jemu bardzo na tym zależało. A najważniejsze na weneckim festiwalu było dla mnie nie to, że film dostał nagrodę, tylko że Włosi, których bardzo trudno namówić do żywszej reakcji, klaskali po filmie, bardzo serdecznie rozmawiali z nami po pokazie.

Wielokrotnie był pan asystentem przy powstawaniu spektakli teatralnych. Może przyszła pora na własną reżyserską wypowiedź?

Z jednej strony bardzo by mnie to interesowało, ale z drugiej odczuwam lęk. Kiedyś myślałem, że miejscem, w którym mógłbym spróbować swoich sił, będzie teatr. Ale przed dwoma laty zrezygnowałem z etatu w teatrze.

Dlaczego odszedł pan z Teatru Powszechnego, skoro wielokrotnie podkreślał, że jest on domem, zapleczem i najważniejszą polem aktywności?

Po prostu - po 15 latach teatr przestał być moim domem. Zygmunt Hubner, nieżyjący już dyrektor Powszechnego, powiedział kiedyś, że teatr żyje tyle co pies. Miał rację. Kiedy to zrozumiałem, postanowiłem opuścić miejsce, które przestało mi dawać satysfakcję artystyczną i dobre samopoczucie prywatnie. Oczywiście bardzo dużo mnie to kosztowało, bo przez te kilkanaście lat w pewnym sensie uzależniłem się od ludzi, miejsca. Nawet nie zdawałem sobie sprawy, jak bardzo. Ale dochodziło do kuriozalnych sytuacji -na próbach brakowało 80 procent aktorów, w tym głównych bohaterów, bo grali właśnie w serialach. Chciałem się dalej rozwijać, a w Teatrze Powszechnym już nie mogłem.

Dlaczego?

Nie mogę powiedzieć, że mało grałem, choć czułem się niewykorzystany jako aktor. Rozmawiamy w zabawnym momencie - właśnie podpisałem umowę z Teatrem Powszechnym, w którym zagram główną rolę w "Czarownicach z Salem" w reżyserii Izabelli Cywińskiej. Czekałem na taką propozycję, będąc na etacie. To, że pojawiła się teraz, jedynie potwierdza mój wcześniejszy wybór. Obecnie mam luz, podejmuję współpracę wtedy, gdy widzę jej sens. To wspaniałe uczucie. W dodatku od dłuższego czasu czuję, że film jest dla mnie coraz ciekawszym polem doświadczeń zawodowych. Mam tam dobre notowania - i to niepoparte jakimiś układami, poklepywaniem się po plecach. Wszystko wywalczyłem sobie sam w naszym świecie polskiego show-biznesu (śmiech). I dojrzałem - jako aktor i facet.

Czyli - jak zaczęło panu iść w filmie -zrezygnował z teatru?

Niezupełnie, bo od początku uprawiania tego zawodu często bywałem na planie filmowym, choć nie były to duże role. Jednak przez kilkanaście lat zbudowałem solidne podstawy swej obecnej niezależności. Poczułem się wystarczająco gotowy, żeby sobie ze wszystkim poradzić, choć nie mam kalendarza z zapisanymi propozycjami na rok do przodu. W zasadzie poruszam się po niepewnym gruncie. Jestem cały czas "na głodzie", ale to mi odpowiada. Na szczęście nie muszę się rzucać w kolejne seriale, by zapewnić byt sobie i rodzinie na kolejnych pięć lat. Unikam kontraktów na seriale, które odbierałyby mi wolność na długi czas. Są miałkie, pisane "na kolanie", nie pozwalają realizować się zawodowo, skoro oczekuje się od aktorów, by mieścili się w prostym schemacie. Ale z drugiej strony zawsze uważałem, że każdy powinien robić to, co uważa za stosowne. Jestem ostatnim, który skomentuje postawę kolegi grającego od dziesięciu lat w jakimś serialu. To jest jego sprawa. Ja mu biję brawo i cieszę się, że ma pracę, i kiedy wraca do domu czuje się godnie, mając poczucie, że może wyżyć ze swojego zawodu. Takie po prostu są czasy.

Ale przed laty (1992) wziął pan udział w jednej z pierwszych polskich telenowel - "Aby do świtu...".

Dzisiaj czuję się cudownie, wspominając, że w niej zagrałem. To była zupełnie inna praca niż przy dzisiejszych tego typu produkcjach, kiedy odcinek kręci się w ciągu jednego dnia. Wtedy był czas na rozmowy, analizy, przygotowania. Trzeba przypomnieć, że w "Aby do świtu..." wzięli udział m.in. Ewa Ziętek, Piotr Fronczewski, Jerzy Bończak, Paweł Wawrzecki, reżyserował Radosław Piwowarski. Pomysł był fajny - opowiedzieć o pracy nocnej zmiany w sortowni prasy. Pamiętam też, że telenowela była opluwana jako wybitnie nieudana, a ówczesny prezes TVP zdjął ją z anteny bardzo szybko (po 14. odcinku) - zwłaszcza jak na dzisiejsze standardy. Ale dziś, choć czasy się zmieniły, listę gniotów pokazywanych na telewizyjnych antenach moglibyśmy tworzyć bez końca.

Czy bardzo zmieniło się pańskie wyobrażenie o uprawianiu zawodu aktora od czasu ukończenia szkoły?

Zdaje mi się, że to zmieniła się Polska, a nie ja. Wciąż się cieszę na każdą propozycję tak samo jak dawniej, a przed każdą premierą tak samo denerwuję. Bogatszy jestem o doświadczenie, umiejętność czekania, których kiedyś nie miałem, ale rodzaj świeżości, naiwności mam w sobie cały czas. Wciąż ciekawią mnie ludzie, którzy starają się opowiedzieć o czymś ważnym, co ich dotyka, obchodzi. 25-letni reżyser bywa niemniej inspirujący niż jego kolega po fachu z wieloletnim doświadczeniem. Od tego młodego tak samo chcę się czegoś dowiedzieć. Między innymi dlatego odszedłem z teatru, bo często się okazywało, że niemal cały zespół nie chciał się niczego nowego dowiedzieć. Wiedzieli, jak zagrają od pierwszej próby. A ja lubię być narzędziem, choć oczywiście w pełni świadomym, w rękach reżysera.

Jest pan idealistą?

Raczej - bywam upierdliwy. W pracy i w domu też. Może nie dotyczy to zamiłowaniu do porządku, uczenia dzieci, ustawiania butów w szeregu, bo takich pedantycznych skłonności nigdy nie miałem. Ale wymagam od dzieci tego, co od siebie - uczciwości wobec siebie i innych. Zostałem nauczony kindersztuby, która do czegoś zobowiązuje. Pamiętam, jak zdarzało mi się siedzieć przy stoliku z profesorem Aleksandrem Bardinim i słuchać jego mądrych uroczych opowieści. O teatrze, życiu, ludziach. Tego się nie zapomina.

Wykładał pan w szkole teatralnej?