Lew Rywin dziesięć lat po aferze

10 lat temu, 22 lipca 2002 roku, Lew Rywin złożył Adamowi Michnikowi w redakcji Gazety Wyborczej korupcyjną propozycję korzystnych zapisów w ustawie medialnej za 17,5 miliona dolarów. Michnik rozmowę nagrał, ale tekst "Gazeta Wyborcza" opublikowała dopiero w grudniu 2002. Fragmenty

tekstu z archiwum Rzeczpospolitej

Zdaniem branży raczej już do robienia filmów ani w Polsce, ani za granicą nie powróci, choć wiadomo, że planów miał wiele. To on jeszcze kilka lat temu chciał produkować z Andrzejem Wajdą film o Katyniu. (...)

Początki w TVP

Karierę zaczynał wcale nie w branży filmowej.

Losy jego rodziny tak się potoczyły, że w dorosłe życie wkroczył, znając biegle dwa języki: rosyjski i angielski – i jednym z jego pierwszych poważnych zajęć była praca w agencji Interpress, gdzie zajmował się tłumaczeniami. Rosyjskim włada biegle, bo urodził się w ZSRR. Jego rodzice – Anastazja i Welwel – to repatrianci, którzy wrócili do Polski w 1959 r. Krótko potem młody Lew zamieszkał u rodziny w USA, gdzie uczył się w nowojorskiej Tiden High School. Wrócił stamtąd, dobrze mówiąc po angielsku. Potem studiował też, już w Polsce, m.in. lingwistykę stosowaną na Uniwersytecie Warszawskim.

Z agencji Interpress, gdzie został wicedyrektorem, w 1983 r. trafił do Telewizji Polskiej i zaczął pracę w biurze handlu zagranicznego, z którego potem wykształciła się Centralna Wytwórnia Programów i Filmów Telewizyjnych Poltel. Szefował jej właśnie Rywin, który wtedy zaczął zdobywać pierwsze kontakty w branży filmowej za granicą.

– W TVP kupował licencje na firmy zagraniczne. To było jakby naturalne, bo był znany z tego, że świetnie władał językami obcymi – mówi Janusz Basałaj, dziś kierujący kanałami Orange Sport i Orange Sport Info w Telekomunikacji Polskiej, a wcześniej m.in. szef redakcji sportowej w polskim Canal+, gdzie Rywin był prezesem, a potem szefem rady nadzorczej.

Dopiero w 2007 roku „Rz” podała, że z akt IPN wynika, iż w tym okresie (lata 1982 – 1986) Rywin współpracował ze Służbą Bezpieczeństwa PRL pod pseudonimem Eden i że jeszcze zanim do tego doszło, w czasie pracy w Interpressie, przekazywał informacje o nastrojach panujących wśród przebywających w Polsce korespondentów z największych zachodnich mediów.

Zaprzeczał temu jednak zdecydowanie zarówno on sam, jak i Mirosław Wojciechowski, szef Interpressu, który ściągnął go do tej agencji. Za sprawą Wojciechowskiego, który w 1983 r. zostaje przewodniczącym Radiokomitetu, trafia tam i Rywin. Sześć lat później – kiedy przychodzi czas prezesury Andrzeja Drawicza, pierwszego szefa Radiokomitetu po polskim przełomie z połowy 1989 roku – zostaje wiceprezesem ds. finansowych.

Nie zamyka się w swojej działce. O TVP myśli szerzej, jest zwolennikiem sprywatyzowania TVP 2. Uczestniczy w negocjacjach ze związkami zawodowymi, którym – co lubi opowiadać – po kilku godzinach debat, gdy obu stronom brakuje już sił, puszcza w twarz kłęby dymu z palonego przez cały czas cygara.

Z TVP musiał się jednak pożegnać w 1991 roku – zmienia się polityczny wiatr i wraz z Andrzejem Drawiczem musi odejść z firmy. Boleśnie to odczuł. – Do dziś nie mogę się pogodzić z tym, że wyleciałem z telewizji za politykę, w której nie brałem udziału – mówił „Polityce” w 2006 r.

Wtedy zaczyna się jednak bodaj najbarwniejszy okres jego życia zawodowego, bo na początku lat 90. postanawia otworzyć własną spółkę producencką. Nazywa ją Heritage Films i wciąga do niej syna, Marcina, który obejmuje mniejszościowe udziały.

Dekada na salonach

Procentują kontakty zawierane przez Rywina w poprzednich latach (za jego czasów i przy jego udziale w TVP powstały np. głośne polsko-amerykańskie „Wichry wojny”, które przyniosły TVP spore wpływy). Heritage produkuje w międzynarodowych kooperacjach bardzo ważne w tamtym okresie filmy – zaledwie w dwa lata po starcie, w 1993 r., pieczętuje swoją pozycję na rynku, zostając współproducentem „Listy Schindlera” Stevena Spielberga (film dostał m.in. siedem Oscarów).

Na koncie firma Rywina ma także produkcję takich głośnych wtedy tytułów polskich, jak „Pierścionek z orłem w koronie” Andrzeja Wajdy, „Uprowadzenie Agaty” Marka Piwowskiego, „Tato” i „Sara” Macieja Ślesickiego, „Złoto dezerterów” Janusza Majewskiego czy wreszcie – produkowane już w niemal dekadę od rozpoczęcia działalności: „Wiedźmin” Marka Brodzkiego i „Pan Tadeusz” Andrzeja Wajdy.

Potem przychodzi czas na „Pianistę” Romana Polańskiego, do którego zawsze zaangażowany w każdą swoją produkcję Rywin wspólnie z reżyserem poszukuje odtwórcy głównej roli (film dostał m.in. trzy Oscary).

– Miał takie amerykańskie podejście do pracy. Na planie był oczywiście reżyser, ale producent też miał oko na wszystko. Zawsze miał swoje krzesło z napisem „producent” i wszystkiego osobiście dopilnowywał – mówi Janusz Basałaj.

Nie wstydził się mówić, że któryś z filmów nie wyszedł mu tak, jak chciał. Zarzucał sobie wtedy, że nie dopilnował wszystkiego. Na największe wyprodukowane i współprodukowane przez Heritage Films filmy spada deszcz nagród, „Pan Tadeusz” Andrzeja Wajdy z 1999 r. ma uroczysty pierwszy pokaz w Watykanie. Rywin bardzo to wydarzenie przeżywa.

Jest u szczytu swojej zawodowej popularności, miliony złotych na produkcje Heritage wykładają TVP i Canal+. Ta druga firma także w czasie, gdy prezesuje jej sam Rywin (od 1997 r.).

– To był bardzo utalentowany producent, z szerokimi koneksjami na Zachodzie: w Hollywood i we Francji, gdzie robi się najwięcej filmów w Europie. Miał rewelacyjne kontakty wśród polskich reżyserów, ale i aktorów. Jeśli w Polsce jest się ulubionym producentem Andrzeja Wajdy, a za granicą wśród przyjaciół ma się Gena Gutowskiego (pochodzący ze Lwowa hollywoodzki producent m.in. filmów Polańskiego – red.) czy Stevena Spielberga, można dużo zdziałać – mówi „Rz” jedna z osób znająca Rywina.

Na pytanie o to, jaki był, wszyscy odpowiadają: inteligentny, dowcipny, bardzo towarzyski. Janusz Basałaj: – Czuł się pewnie, na przełomie lat 90. i dwutysięcznych był ulubieńcem i kolorowych pism, i polityków. Był jowialny, kontaktowy, sprawiał wrażenie przystępnego.

Kino wciągnęło Rywina na tyle, że sam chętnie w produkowanych przez siebie obrazach grywał. Bodaj najbardziej charakterystyczną rolę – bossa rosyjskiej mafii – zagrał w „Ekstradycji” Wojciecha Wójcika, ale zdarzały mu się role ministra, burmistrza czy czysto epizodyczne. To też robiło na ludziach wrażenie.

– Kiedy w ramach Targów Telewizyjnych Niptel organizowaliśmy okrągły stół mediów w gdańskim Dworze Artusa, a był to czas, w którym pokazywano „Ekstradycję”, i Lew Rywin wychodził zapalić przed budynek, dzieci przybiegały po autograf – wspomina Maciej Grzywaczewski, dziś wiceprezes producenckiej ATM Grupy, wtedy, w latach 90., właściciel agencji Profilm. – On był wtedy w szczycie swojej aktywności producenckiej. Andrzej Wajda mawiał, że w Polsce tylko jeden producent jest w stanie zapewnić finansowanie dla filmu. To były czasy, gdy większość produkcji powstawała we współpracy z TVP lub Canal+. Instytucja, która działała kiedyś zamiast Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej, nie miała żadnych poważnych środków na takie cele. Na pewno ze swoją znakomitą znajomością języków potrafił zorganizować finansowanie z zagranicy, z Canal+, co było wtedy trudnym zadaniem – dodaje.

Jakby tego było mało, w 2001 r. Lew Rywin zostaje prezesem Polskiego Związku Tenisowego. Tenis jest obok wędkowania jednym z jego hobby – choć na pewno nie tak wielkim, jak filmy – i jedynym sportem, z jakim kojarzą go znajomi.

Na salonach, także politycznych, Rywin pojawia się prawie wszędzie w białym szalu, z nieodłącznym cygarem (czasem fajką). Bryluje, opowiada dowcipy. Bywa zwłaszcza w tych miejscach, w których zjawiają się politycy lewicy. Pojawia się np. w otoczeniu Aleksandra i Jolanty Kwaśniewskich.

– Rynek, na jakim działał, to nie był rynek całkowicie prywatny, zależał także od pieniędzy państwowych, dotacji z Ministerstwa Kultury – zauważa Zbigniew Benbenek. I dodaje: – Bez wątpienia odniósł sukces, ale rynek się już wtedy zmieniał. Kiedy Rywin stworzył swoją firmę, na bezrybiu i rak był rybą. Potem było mu coraz trudniej, stąd chęć utrzymywania tak szerokich kontaktów, także wśród polityków.

Bliższe kontakty z Canal+

Paradoksalnie, jak pisała „Rz” już po wybuchu afery Rywina, mimo tak wielkich projektów, jakie prowadził Heritage Films, spółce powodziło się różnie. Do 1996 r. właściwie nie przynosiła żadnych znaczących zysków (z wyjątkiem 1993 r., kiedy powstała „Lista Schindlera” – wtedy jej zysk wyniósł jednak zaledwie 100 tys. zł). W 1999 r. 3,2 mln zł zysku zapewnił Heritage „Pan Tadeusz”.

Z Francuzami z Canal+, którzy przez kilka lat dofinansowują producenckie projekty Heritage, Rywin zacieśnia współpracę poprzez dosyć zawiłą współpracę kapitałową z Telewizyjną Korporacją Partycypacyjną (właściciel koncesji stacji Canal+). Jak odkrywają w 2003 r. i piszą w „Rz” Paweł Reszka i Luiza Zalewska, poprzez spółkę Pol-Com Invest, która ma udziały w kolejnej firmie – Polskiej Korporacji Partycypacyjnej (na początku nawet całe 100 proc., zakupione przez PolCom Invest za, bagatela, 24 mln dol. w roku, gdy Heritage Films przyniosła Rywinowi 1,85 mln zł straty) – Rywin ma udziały w Canal+. Francuzi potrzebują wspólnika, bo chcą dla kanału koncesję, dopiero zaczynają tu działalność, a w Polsce może ją dostać tylko telewizja, w której udział kapitału zagranicznego nie przekracza 33 proc.

Skład udziałowców spółki się zmienia, przez jakiś czas jest w niej np. osoba powiązana z Yaronem Brucknerem (współzałożycielem spółki Empik), w 1997 r. udziałowcem Polskiej Korporacji Partycypacyjnej (22 proc.) zostaje też spółka ACTV kontrolowana przez Agorę.

Po wejściu na rynek konkurencyjnej Wizji TV sytuacja na rynku, na którym działa Canal+, jednak się komplikuje i w 2001 r. Agora z tej spółki wychodzi. Rywin próbuje zmobilizować graczy na polskim rynku do stworzenia polskiej kontroferty dla Wizji TV (w 1997 r. jest pomysł stworzenia wspólnej platformy przez Canal+ i TVP), ale ostatecznie się to nie udaje. W końcu (w 2001 r.) Cyfra+ i Wizja TV łączą się w jedną firmę.

Canal+ był prywatną firmą, ale Heritage Films, współkierowana przez Rywina i jego wieloletniego przyjaciela i współpracownika Pawła Poppe, chętnie była wspierana i przez TVP, m.in. za czasów prezesury Roberta Kwiatkowskiego. Rywin, poproszony w 2003 r. przez portal filmowy Stopklatka o komentarz do raportu ABW, z którego wyniknęło, że w latach 1998 – 2003 (czasy prezesury Kwiatkowskiego) TVP wsparła Heritage Films ok. 25 mln zł (to tyle, ile dostało w tym samym czasie

37 innych firm razem wziętych), odpowiadał: – Bardzo chętnie przeczytałbym raport ABW, wtedy mógłbym się do niego ustosunkować. Mogę tylko powiedzieć, że nigdy nie byliśmy faworyzowani przez TVP, nigdy nie byliśmy pierwszą firmą, z protokołu przygotowanego przez telewizję wynika, że zajmowaliśmy szóste miejsce. Poza tym chcę dodać, że nasze obroty z TVP były na podobnym poziomie również wtedy, kiedy w fotelu prezesa nie zasiadał jeszcze Robert Kwiatkowski.

Mniejszą burzę na rynku wywołał ruch Rywina związany z wyprodukowanym przez Heritage w latach 1997 – 1998 pierwszym polskim serialem typu sitcom „13. posterunek” – najpierw pokazał go oczywiście Canal+. Potem ostrzył sobie na niego zęby TVN, nawet było już po słowie, ale wtedy Rywin niespodziewanie sprzedał serial... Polsatowi.