Astronomowie odkryli wyjątkowe zjawisko. Zarejestrowano je po raz pierwszy

Rozbłyski gamma należą do najpotężniejszych eksplozji we wszechświecie, ustępując jedynie samemu Wielkiemu Wybuchowi. Zazwyczaj trwają zaledwie sekundy lub minuty i szybko znikają. 2 lipca 2025 roku astronomowie zaobserwowali jednak coś zupełnie wyjątkowego – źródło promieniowania gamma, które wysyłało powtarzające się impulsy przez ponad siedem godzin. To zjawisko, nazwane GRB 250702B, stało się najdłuższym rozbłyskiem gamma w historii obserwacji. Odkrycia naukowców zostały opisane w czasopiśmie „The Astrophysical Journal Letters”.

Co wiemy o rekordowym rozbłysku gamma GRB 250702B?

Pierwsze sygnały GRB 250702B zostały wychwycone przez teleskop Fermi Gamma-ray Space Telescope należący do NASA. Po wykryciu promieniowania gamma teleskopy kosmiczne określiły położenie źródła na niebie na podstawie obserwacji w promieniach X. To pozwoliło uruchomić serię obserwacji naziemnych w innych zakresach widma.

Jednym z pierwszych istotnych odkryć były dane w podczerwieni pochodzące z teleskopu Very Large Telescope należącego do ESO (European Southern Observatory). Potwierdziły one, że źródło GRB 250702B znajduje się w galaktyce poza Drogą Mleczną – co do tej pory pozostawało niewiadomą.

Czytaj więcej

Nauka

Przełomowe badania DNA zaprzeczają popularnej teorii. Chodzi o ewolucję Homo sapiens

Grupa ludzi w południowej Afryce przez setki tysięcy lat żyła w częściowej izolacji - pokazują na...

Obserwacje z użyciem najpotężniejszych teleskopów

Aby zrozumieć naturę tego wyjątkowego zjawiska, zespół astronomów kierowany przez Jonathana Carney’a z University of North Carolina w Chapel Hill postanowił śledzić ewolucję poświaty. Jest to stopniowo słabnące promieniowanie, które pojawia się po początkowym, bardzo jasnym impulsie gamma. Właściwości tej poświaty pozwalają wyciągać wnioski na temat mechanizmu stojącego za rozbłyskiem.

Do obserwacji wykorzystano trzy potężne teleskopy naziemne – 4-metrowy teleskop NSF Víctor M. Blanco w obserwatorium Cerro Tololo Inter-American Observatory w Chile oraz dwa ponad 8-metrowe teleskopy z International Gemini Observatory na Hawajach i w Chile. Te trzy urządzenia obserwowały GRB 250702B od około 15 godzin po pierwszym wykryciu przez mniej więcej 18 dni. 

Analiza zebranych danych wykazała, że GRB 250702B nie był widoczny w świetle widzialnym, częściowo z powodu pyłu międzygwiazdowego w Drodze Mlecznej, a częściowo ze względu na ogromne ilości pyłu w galaktyce, w której znajdowało się źródło rozbłysku. Dalsze analizy ujawniły, że wokół miejsca rozbłysku również znajduje się wyjątkowo dużo pyłu, a sama galaktyka jest bardzo masywna w porównaniu z typowymi galaktykami, w których zwykle obserwuje się rozbłyski gamma. Dane sugerują, że źródło GRB 250702B znajduje się w gęstym, zapylonym środowisku, być może w grubej warstwie pyłu leżącej dokładnie na linii pomiędzy Ziemią a źródłem. Ten obszerny zestaw danych porównano z teoretycznymi modelami opisującymi zachowanie takich zjawisk. Analiza wskazała, że początkowy sygnał gamma powstał prawdopodobnie w wąskim, bardzo szybkim strumieniu materii – tzw. relatywistycznym dżecie – który uderzał w otaczające go środowisko.

Naukowcy opracowali trzy scenariusze dotyczące pochodzenia rozbłysku

Mimo zgromadzenia bardzo dużej ilości danych GRB 250702B nie pasuje jednoznacznie do żadnej z dotychczas znanych kategorii rozbłysków gamma. W przeszłości najdłuższe z nich wiązano m.in. z zapadaniem się bardzo masywnych gwiazd, ze zdarzeniami rozerwania pływowego gwiazdy lub z narodzinami magnetara, czyli gwiazdy neutronowej o ekstremalnie silnym polu magnetycznym. W przypadku GRB 250702B naukowcy rozważają kilka nowych scenariuszy dotyczących powstania rozbłysku: