Kibice sportowi wiedzą, że tartan to masa elastyczna, którą pokrywa się bieżnie i rozbiegi do treningów i zawodów lekkoatletycznych, natomiast erudyci (których jest mniej niż kibiców) znają także inne, pierwotne znaczenie tego słowa: wzór w kratę z pasów różnych kolorów i różnej szerokości, w jaki tkane są wełniane materiały pledowe; oznaka określonego klanu szkockiego.
Pół wieku temu w Szkocji, w torfowisku Glen Affric (region Highlands), 15 kilometrów od Loch Ness, znaleziono fragment tkaniny z owczej wełny o wymiarach 55 x 43 cm. Uznano wtedy, że jest to najstarszy zachowany fragment autentycznej szkockiej kraty. Ale jak stary? Wtedy nie zdołano tego określić. Teraz, dysponując dużo lepszymi metodami badawczymi, naukowcy ponownie pochylili się nad tym kawałkiem tartanu, prace te zleciła STA – Scottish Tartans Authority. Metodą węgla radioaktywnego C14 określono wiek tkaniny: powstała w latach 1500–1600. Analizie biochemicznej poddano także barwniki, oglądano je również pod mikroskopem elektronicznym o bardzo dużej rozdzielczości. Okazało się, że kolory: zielony, kasztanowaty (rudawo-brązowy), czerwony i żółty uzyskiwano z porostów, soku owoców, kory, wodorostów lub innych naturalnych barwników. Wynik tej analizy pasuje do datowania uzyskanego metodą C14. Użycie wyłącznie naturalnych barwników wskazuje, że ten tartan powstał przed rokiem 1750, ponieważ dopiero w połowie XVIII w. zaczęto stosować substancje syntetyczne. Fragment tkaniny z Glen Affric przetrwał jedynie dlatego, że znalazł się w torfowisku, bez dostępu tlenu, co sprzyja zachowywaniu materii organicznej.
Glen Affric tartan – najstarsza znana szkocka krata, którą można obecnie podziwiać na wystawie w mieście Dundee
W szkockim mieście Dundee, w tamtejszym Victoria & Albert Museum od kwietnia tego roku czynna jest wystawa prezentująca rozmaite szkockie kraty, m.in. omawiany wyżej rarytas. Według legendy za czasów Celtów powstał materiał w paski i kratę, który służył do określania statusu społecznego: król Celtów miał siedem pasków, druid (kapłan celtycki) mógł posiadać maksymalnie sześć. Wystawa prezentuje historię tartanu, jego związki z polityką, obyczajami. Ale o tym można się również dowiedzieć z innych źródeł.
Obecnie wszystkie tartany są zarejestrowane w specjalnym spisie prowadzonym przez The Scottish Register of Tartans, jest ich ponad siedem tysięcy (wliczając wszystkie odmiany).
