Egzamin adwokacki i radcowski: kazus z pisania umów gospodarczych

Od 11 do 13 marca 2015 r. będzie się odbywał egzamin zawodowy dla przyszłych adwokatów i radców prawnych. Od kilku tygodni na łamach „Rzeczpospolitej" pomagamy  się do niego przygotować. Dziś, po raz drugi, publikujemy przykładowe kazusy na egzamin z prawa gospodarczego (źródło: wyd. C.H. Beck). Pierwszą część zamieściliśmy w piątek 30 stycznia. Prawo gospodarcze zaplanowano na ostatni, trzeci dzień egzaminacyjnego maratonu. Tego dnia osiem godzin podzielono po połowie na prawo gospodarcze i administracyjne.

– To najtrudniejszy dzień egzaminów – od lat mówią zdający. Chodzi im nie tylko o skomplikowaną materię i trudność egzaminu, ale i zmęczenie po pierwszych dwóch dniach.

Spór o pożyczkę na procent z przewłaszczeniem

1

Stan faktyczny: Paweł Ciuraj udzielił pożyczki Stanisławowi Sałudzie na kwotę 100 tys. zł. Oprocentowanie pożyczki zostało ustalone w wysokości 8 proc. w skali roku. Tytułem zabezpieczenia zwrotu pożyczki wraz z odsetkami Stanisław Sałuda postanowił dokonać przewłaszczenia na zabezpieczenie należących do niego udziałów w spółce Language School sp. z o.o. z siedzibą w Poznaniu. W przypadku spłaty pożyczki wraz z odsetkami przez Stanisława Sałudę własność udziałów ma przejść na niego automatycznie, bez potrzeby dokonywania jakiegokolwiek dodatkowego rozporządzania udziałami przez Pawła Ciuraja.

Zadanie

Przygotuj projekt postanowień umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie uwzględniający założenia przedstawione w stanie faktycznym.

Odpowiedź

Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie zawarta 5 października 2014 r. pomiędzy Stanisławem Sałudą zamieszkałym w Poznaniu przy ul. Mokrej 9/12, posiadającym numer PESEL 85079800999 (zwanym dalej „Przewłaszczającym"), a Pawłem Ciurajem zamieszkałym w Szczecinie przy ul. Dziwnej 90/23, posiadającym numer PESEL 85012200998 (zwanym dalej „Uprawnionym")

(...) § 5.

Z zastrzeżeniem spełnienia się warunku rozwiązującego określonego w ust. 2 poniżej, dla zabezpieczenia spłaty pożyczki wraz z odsetkami, Przewłaszczający niniejszym przenosi na rzecz Uprawnionego własność 100 udziałów o wartości nominalnej 50 zł każdy. Przewłaszczający przenosi udziały Spółki pod firmą Language School Sp. z o.o. z siedzibą w Poznaniu, przy ul. Cichej 9/19, 61–600 Poznań, wpisanej do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego prowadzonego przez Sąd Rejonowy w Poznaniu, X Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem KRS 0000890765, NIP 5479870987, REGON 12345678, o kapitale zakładowym 50.000,- zł („Spółka"), Uprawniony zaś nabywa udziały Spółki.

Niniejsza umowa jest zawarta pod warunkiem rozwiązującym polegającym na spłacie przez Przewłaszczającego pożyczki wraz z odsetkami w pełnej wysokości w terminie, o którym mowa w umowie pożyczki z 5 października 2014 r. zawartej pomiędzy Przewłaszczającym a Uprawnionym.

Wyjaśnienie

Konstrukcja przewłaszczenia na zabezpieczenie ma na celu zabezpieczenie roszczeń wierzyciela w stosunku do dłużnika. W obrocie prawnym funkcjonuje kilka rodzajów umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie. Najbardziej popularnymi sposobami przewłaszczenia są przewłaszczenie warunkowe, dokonywane pod warunkiem zawieszającym bądź rozwiązującym.

W pierwszym z przypadków ziszczenie się warunku zawieszającego powoduje przejście prawa własności przedmiotu zabezpieczenia na uprawnionego.

W drugim przypadku przedmiot zabezpieczenia przechodzi z powrotem na Przewłaszczającego z chwilą ziszczenia się warunku rozwiązującego.

W obu konstrukcjach własność udziałów przechodzi odpowiednio na uprawnionego bądź Przewłaszczającego z chwilą ziszczenia się warunku zawieszającego bądź rozwiązującego.

Prawidłowe rozwiązanie niniejszego zadania wymagało sporządzenia postanowień umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie z warunkiem rozwiązującym polegającym na spłacie przez Przewłaszczającego wierzytelności wynikających z umowy pożyczki. Udziały spółki z o.o. nie mają formy dokumentu, a więc przeniesienie ich własności nie wymaga wydania jakiegokolwiek dokumentu poświadczającego własność akcji.

Inne kwestie, na jakie należy zwrócić uwagę, to ewentualna konieczność uzyskania zgód organów Spółki na rozporządzenie udziałem czy kwestia skorzystania z ewentualnego prawa pierwszeństwa bądź prawa pierwokupu przez pozostałych wspólników. Te lub inne ograniczenia wynikać będą przede wszystkim z umowy Spółki. W tym przypadku pozostawało to jednak poza zakresem przedstawionego zadania.

Zwracam również uwagę na fakt, że warunkiem rozwiązującym nie powinna być wyłącznie spłata zobowiązania w całości, lecz jego spłata w terminie określonym w umowie pożyczki.

Sformułowanie warunku spłaty pożyczki wraz z odsetkami bez określania terminu stawiałoby uprawnionego w niekorzystnej sytuacji, po spłacie pożyczki po terminie uprawniony byłby bowiem zobowiązany przenieść własność udziałów z powrotem na przewłaszczającego, w sytuacji gdy przykładowo zbył je celem odzyskania wierzytelności pieniężnej.

Mniej popularnym sposobem przewłaszczenia na zabezpieczenie jest przewłaszczenie bezwarunkowe. W takiej sytuacji po spełnieniu zobowiązania przez przewłaszczającego bądź ewentualnie przez osobę trzecią, jeżeli przewłaszczający zabezpiecza cudzy dług, uprawniony jest zobowiązany na podstawie umowy do zwrotnego przewłaszczenia przedmiotu zabezpieczenia. Rozwiązanie to jest mało praktyczne i wymaga podjęcia dodatkowych czynności przez obie strony, tj. zawarcia odrębnej umowy w zakresie zwrotnego przeniesienia własności przewłaszczonego przedmiotu zabezpieczenia.

Co więcej, zawarcie tego typu umowy stawia w niekorzystnej sytuacji przewłaszczającego, który pomimo spłaty zobowiązania w przypadku złej woli uprawnionego nie stanie się z powrotem właścicielem przewłaszczonego przedmiotu zabezpieczenia. Jeżeli Przewłaszczający nie zabezpieczył się na taki wypadek w innym sposób, pozostaje mu sądowe dochodzenie zwrotnego przeniesienia własności przedmiotu zabezpieczenia.

Sprzedał akcje, a pieniądze dostał z poślizgiem

2

Stan faktyczny: Maciej Kruszyński zbył na rzecz Bartosza Buraczewskiego 100 akcji spółki Blue Lagoon S.A. z siedzibą w Warszawie za cenę sprzedaży w wysokości 150 tys. zł. Prawo własności udziałów przeszło na kupującego z chwilą zawarcia umowy sprzedaży akcji, a płatność powinna być dokonana w terminie 30 dni od dnia zawarcia umowy. Po upływie 30 dni okazało się, że Bartosz Buraczewski potrzebuje dodatkowych 60 dni na zapłatę za akcje. Maciej Kruszyński wyraził na to zgodę pod warunkiem, iż kupujący wyrazi zgodę na zamianę zobowiązania ze sprzedaży udziałów na pożyczkę oprocentowaną 8 proc. w skali roku.

Zadanie

Przygotuj projekt postanowień umowy pomiędzy Bartoszem Buraczewskim a Maciejem Kruszyńskim w zakresie odnowienia zobowiązania Bartosza Buraczewskiego, zgodnie z założeniami przedstawionymi w stanie faktycznym.

Odpowiedź

(...) § 4.

Bartosz Buraczewski w celu umorzenia jego zobowiązania wobec Macieja Kruszyńskiego wynikającego z umowy sprzedaży akcji spółki Blue Lagoon S.A. z siedzibą w Warszawie z 30 października 2014 r. („umowa sprzedaży") zobowiązuje się na podstawie niniejszej umowy zapłacić Maciejowi Kruszyńskiemu kwotę 150 tys. zł (słownie sto pięćdziesiąt tysięcy złotych) tytułem zwrotu pożyczki udzielonej na podstawie niniejszej umowy (odnowienie), na co Maciej Kruszyński wyraża niniejszym zgodę.

Maciej Kruszyński udziela niniejszym Bartoszowi Buraczewskiemu pożyczki w kwocie 150 tys. zł (słownie sto pięćdziesiąt tysięcy złotych), Bartosz Buraczewski zaś zobowiązuje się zwrócić Maciejowi Kruszyńskiemu kwotę pożyczki wraz z oprocentowaniem, którego wysokość Strony ustaliły na 8 proc. w stosunku rocznym.

Bartosz Buraczewski zobowiązuje się zwrócić kwotę pożyczki wraz z odsetkami, obliczonymi stosownie do postanowienia ust. 2 powyżej w terminie 60 dni od dnia zawarcia niniejszej umowy.

Strony zgodnie oświadczają, iż wskutek zawarcia niniejszej umowy zobowiązanie Bartosza Buraczewskiego z tytułu umowy sprzedaży wygasło.

Wyjaśnienie

Stosownie do art. 506 § 1 kodeksu cywilnego, jeżeli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa (odnowienie).

Taka sytuacja ma dokładnie miejsce w niniejszym kazusie, jedno zobowiązanie dłużnika (o zapłatę ceny sprzedaży) jest bowiem zastępowane drugim zobowiązaniem (z umowy pożyczki).

Istotną częścią rozwiązania jest wskazanie elementów umowy pożyczki, a więc przede wszystkim wysokości pożyczki, a także oprocentowania oraz terminu zwrotu pożyczki.

Dokonanie wyłącznie konwersji zobowiązania wynikającego z umowy sprzedaży akcji na zobowiązanie z umowy pożyczki byłoby niewystarczające, do wykonania zadania bowiem konieczne stało się wskazanie essentialia negoti umowy pożyczki. Brak wskazania terminu zwrotu pożyczki powodowałoby zawarcie umowy pożyczki na czas nieokreślony.