Leszek Skiba: Budżet jest bezpieczny

W I kwartale gospodarka wyraźnie przyspieszyła. Wpływa to na zmianę prognoz MFjeśli chodzi o dynamikę PKB w całym 2017 r.?

Leszek Skiba: W Wieloletnim Planie Finansowanym Państwa założyliśmy wzrost PKB w tym roku o 3,6 proc. W porównaniu do prognoz innych ośrodków nasza prognoza może być oceniana jako zbyt pesymistyczna, ale tak naprawdę z punktu widzenia Ministerstwa Finansów, sama liczba obrazująca dynamikę PKB nie jest najważniejsza. Istotniejsza jest struktura tego wzrostu i jak wpływa ona na dochody budżetowe. Jeśli w tym roku dynamika PKB przyspieszy do 3,8 czy nawet 4 proc., to będzie to najprawdopodobniej efektem przyspieszenia inwestycji, co dla dochodów podatkowych ma ograniczone znaczenie.

Mimo to dochody budżetu w tym roku mogą być wyższe od założonych?

Oczywiście wszystko zależy jak będą wyglądały te komponenty gospodarki, które mają największy wpływ na wpływy z podatków i składek, czyli wzrost konsumpcji indywidualnej pod wpływem sytuacji na rynku pracy. Ale w sumie liczymy, że dobra koniunktura będzie pozwalała na pewne przekroczenie planu dochodów na ten rok. Mamy też drugie źródło wzrostu dochodów, czyli poprawę ściągalności podatków. Na razie dochody podatkowe kształtują się całkiem dobrze, choć warto dmuchać na zimne i myśleć o działaniach zapewniających dochody w kolejnych kwartałach i latach.

Dochody z VAT idą świetnie.

Rzeczywiście, te dochody są dobre, ale warto pamiętać, że wpływa na to wiele różnych czynników. Mamy efekt wzrostu gospodarczego, szybszej dynamiki konsumpcji wynikającej z lepszych dochodów ludności, ale też poprawę ściągalności. Jeśli chodzi o ściągalność przypominam, że od 1 stycznia weszła w życie ustawa uszczelniająca podatek VAT, która oprócz sankcji VAT wprowadziła odwrócony VAT w budownictwie. W dalszym ciągu działa też pakiet paliwowy, którego nie było na początku 2016 r., więc jego efekty zawierają się w liczbach porównujących dochody rok do roku. Choć warto pamiętać, że część tych efektów będzie słabnąć w kolejnych kwartałach, sytuacja zdaje się być bezpieczna - ryzyko, że dochody z tego podatku będę mniejsze od założonych jest mniejsze niż prawdopodobieństwo, że przekroczą one pierwotne plany.

Widzi pan jakieś inne ryzyka, niż rynkowe, że deficyt finansów państwa przekroczy założone 2,9 proc. PKB w tym roku?

Sytuacja na rynku pracy jest lepsza od oczekiwanej, w efekcie czego dochody ze składki na ubezpieczenie społeczne napływają do ZUS szybciej niż zakładaliśmy. Wiele wskazuje, że 2,9 proc. PKB jest bezpieczne, choć stale monitorujemy sytuację po stronie wydatkowej. Przykładowo, resort rodziny sygnalizuje, że zapotrzebowanie ze strony programu 500+ może być nieznacznie większe.

To może deficyt będzie nawet mniejszy?

Po stronie dochodów mamy w miarę bezpieczną sytuację, ale musimy mieć ją także po stronie wydatków. Deficyt w wysokości 2,9 proc. PKB był wyliczany przy założeniu niewykonania wydatków przez jednostki budżetowe na poziomie 2015 r., czyli ok. 12 mld zł. Tymczasem po zamknięciu budżetu za 2016 r. okazało się, że tych niewydanych środków było 8 mld zł, o 4 mld zł mniej. Jeśli w tym roku powtórzy się sytuacja z zeszłego roku, tzn. okaże się, że ministerstwa wydają efektywnie swoje środki i tych naturalnych oszczędności jest mniej, to znaczy, że mamy więcej wydatków w stosunku do założeń z ustawy budżetowej.

Czyli trzeba resorty zachęcać do oszczędzania. Na czym, czy tak jak w zeszłym roku na inwestycjach?

Nie przesadzajmy. Deficyt sektora finansów publicznych w 2016 r. wyniósł 2,4 proc. wobec zakładanych przez nas 2,8 proc. PKB, ale tylko połowa tej poprawy wynika z mniejszych wydatków na inwestycje. Druga połowa to suma kilku różnych czynników, takich np. jak stosunkowo dobre wpływy do FUS, czy większe dochody własne jednostek budżetowych.

A co będzie, jeśli uszczelnienie systemu podatkowego jednak nie przyniesie oczekiwanych 10 mld zł, a do tego samorządy wejdą w fazę boomu inwestycyjnego i będą miały duży deficyt?

Oczywiście takie ryzyka nieustannie mobilizują Ministerstwo Finansów do podejmowania wszystkich działań uszczelniających system podatkowy. Widzimy, że pakiet uszczelniający podatek VAT, pakiet paliwowy, zmiany w KAS, czy rozwój kompetencji analitycznych działają i przynoszą efekty w 2017 r., ale też mamy świadomość, że konieczne są kolejne działania, by zapewnić poprawę ściągalności w kolejnych latach. Widzimy też przyspieszenie w wykorzystaniu funduszy unijnych w samorządach, ale też finanse samorządów na ten rok zostały przygotowane w taki sposób, by uwzględniać to przyspieszenie. Poza tym, rosnące wpływy z podatków wspierają też lokalne budżety.

Czy gospodarka będzie też sprzyjać finansom państwa w 2018 r.?

Koniunktura międzynarodowa jest korzystna, a polska gospodarka jest stabilna, ma zdrowe fundamenty, nie ma jakiś istotnych nierównowag wewnętrznych. Rynek pracy stabilnie rozwija się, w dłuższym horyzoncie dynamika płac współpodąża ze wzrostem wydajności, czyli nie ma jakiś negatywnych czynników takich np. jak pogorszenie konkurencyjności cenowej polskiego eksportu.

A brak rąk do pracy, nie jest zagrożeniem dla gospodarki?

Rzeczywiście, te zasoby pracy w jakimś sensie się wyczerpują. Ale warto zauważyć, na co zwracają uwagę ekonomiści, że mamy wciąż utrzymujący się duży rezerwuar zasobów pracujących w rolnictwie, czy sektorach o niskiej produktywności, takich chociażby jak przemysł tekstylny. Widać też wzrost zatrudnienia osób pochodzących z krajów sąsiadujących z Polską, głównie z Ukrainy.

W efekcie obniżki wieku emerytalnego już w IV kw. z rynku pracy może odejść nagle 300 tys. osób. Tymczasem w WPFP zakładacie stały wzrost liczby pracujących w Polsce, o ok. 0,5 proc. rocznie. To bardzo ambitne założenie.

Gospodarka rozwijająca się w tempie powyżej 3 proc. potrzebuje pracowników, mamy więc silny popyt na pracę. Obniżenie wieku emerytalnego wpływa na podaż pracy, a nie na popyt.

Jak to jest, że w 2018 r. zakładacie obniżenie deficytu do 2,5 proc. PKB, podczas gdy wówczas mogą w pełni ujawnić się koszty obniżki wieku - ok. 10 mld zł.?

Proszę pamiętać, że obowiązuje nas reguła wydatkowa. Działa one w taki sposób, że pozwala na wzrost wydatków rzędu 35 mld zł z roku na rok. Chodzi o wydatki całego sektora finansów publicznych – budżetu państwa, samorządów i FUS, NFZ, itp. Oznacza to, że jeśli wydatki FUS rosną z jakiś powodów silniej, np. bo rośnie liczba osób, która przechodzi na emeryturę, to wydatki w innym miejscu nie mogą mocno wzrosnąć.

To gdzie w 2018 r. trzeba będzie ograniczyć wzrost wydatków?

To jak powinien zmienić się poziom wydatków będzie efektem pracy nad budżetem 2018 r.

Rząd przygotowuje mechanizmy, które mają zatrzymać na rynku pracy potencjalnych emerytów. Czy to nie jest trochę przyznanie się, że proste przywrócenie wieku emerytalnego było błędem?

Podczas dyskusji przy obniżeniu wieku emerytalnego dominujące były opinie, że celem tej zmiany jest to, by dać obywatelom wolność wyboru. Ale ten wolny wybór nie oznacza, że nie mamy pewnych preferencji. Zadaniem państwa jest stworzenie takich warunków, by efektywny wiek emerytalnych, czyli faktyczny, a nie ustawowy wiek odchodzenia z rynku pracy, był jak najpóźniejszy. Zarówno z punktu widzenia nauk ekonomicznych, jak i społecznych, lepiej pracować dłużej niż krócej, jeśli pozwala na to zdrowie danej osoby i czuje satysfakcję z pracy. O wartości pracy naucza również Kościół. Niesłuszna jest opinia części polityków czy ekonomistów, że zwiększenie liczby osób pracujących możliwe jest głównie poprzez zmuszenie ludzi do dłuższej aktywności przez ustawowe wydłużenie wieku emerytalnego. Podejście zaś, które jest prezentowane od wyborów w 2015 r. jest zupełnie inne: dobrze jest, jeśli więcej ludzi pracuje, ale trzeba dać obywatelom możliwość podjęcia ten decyzji samodzielnie.

Czyli nie uważacie, że wcześniejsze przechodzenie na emeryturę jest dobre co do zasady?

Dla niektórych osób to kwestia konieczności. Ale dla gospodarki rzeczywiście jest lepiej, by jak najwięcej osób pracowało jak najdłużej. Podobnie dla finansów publicznych.

Czy w perspektywie do 2020 r. znajdzie się w finansach publicznych miejsce na obniżkę stawek VAT i kwotę wolną od podatku w wysokości 8 tys. zł.?

8 tys. zł kwoty wolnej od podatku będzie już od przyszłego roku.

Ale tylko dla osób o dochodach do 8 tys. zł.

To też już jest coś.