Urzędnicy za dodatkową pracę dostają zaniżoną rekompensatę

Członkowie korpusu służby cywilnej oraz urzędnicy państwowi w sytuacjach uzasadnionych potrzebami urzędów mogą być zobowiązani do wykonywania pracy ponadnormatywnej (ci pierwsi pracy w godzinach nadliczbowych, ci drudzy pracy poza normalnymi godzinami pracy), a w wyjątkowych wypadkach także w nocy oraz w niedziele i święta. Przesłanki zlecania im pracy ponadnormatywnej są dla obu grup urzędniczych takie same (pisaliśmy o tym w „Dobrej Administracji" 28 sierpnia 2018 r.), jednak sposób jej rekompensowania już nie. Każda z pragmatyk zagadnienie to reguluje po swojemu i wyczerpująco, co oznacza, że w tym zakresie ani do członków korpusu służby cywilnej, ani do urzędników państwowych przepisy kodeksu pracy nie mają zastosowania.

W korpusie trzy grupy zatrudnionych

Zasady rekompensowania pracy w godzinach nadliczbowych członkom korpusu służby cywilnej zależą od ich statusu. A więc od tego czy są pracownikami sc a więc osobami zatrudnionymi na podstawie umowy o pracę, urzędnikami sc, czyli osobami zatrudnionymi na podstawie mianowania czy też zostali powołani na wyższe stanowiska w tej służbie.

Czytaj także: Urzędnik - sposób rekompensaty nadgodzin

Czy członkowi korpusu służby cywilnej przysługuje dodatek za pracę w nocy

Czy za pracę w wolną sobotę przysługuje dzień wolny?

Przy czym choć pracę nadliczbową zgodnie z art. 97 ust. 5 ustawy o służbie cywilnej (dalej usc) wykonywać mogą wszyscy członkowie korpusu to na rekompensatę za taką pracę liczyć mogą tylko pracownicy i urzędnicy. Osobom zatrudnionym na wyższych stanowiskach w tej służbie za pracę w godzinach nadliczbowych nic się, bowiem nie należy.

W służbie cywilnej bez pieniędzy

Warto też zauważyć, że w przeciwieństwie do kodeksu pracy (dalej kp), który w art. 1511 przewiduje, że za pracę w godzinach nadliczbowych pracownik ma prawo do wynagrodzenia oraz specjalnego dodatku, ustawa o służbie cywilnej żadnego dodatkowego wynagrodzenia za pracę ponadwymiarową członkom korpusu sc nie przyznaje. Jedyną dostępną dla nich formą rekompensaty jest możliwość odbioru czasu wolnego, przy czym jego wysokość jest uzależniona od statusu członka korpusu sc. I tak pracownikowi sc za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych przysługuje czas wolny w tym samym wymiarze.

To, w jakim czasie nadgodziny te zostały wypracowane (a więc czy nastąpiło to w porze dziennej, nocnej, albo w niedzielę lub święto) nie ma tu żadnego znaczenia. Bez względu, zatem, w jaki dzień praca jest świadczona pracownik może liczyć tylko na czas wolny oddawany w proporcji 1:1.

Jak widać, ustawodawca pracowników sc potraktował gorzej niż pracowników kodeksowych (zatrudnionych poza korpusem sc), którym za pracę w niedziele i święto, bez względu na liczbę godzin takiej pracy, zawsze przysługuje dzień wolny. Pracownicy sc mogą natomiast zdecydować, kiedy odbiorą przysługujący im czas wolny. Na ich wniosek, bowiem czas ten może być im oddany w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu.

Dzień wolny tylko dla urzędników

W przypadku urzędników sc rodzaj rekompensaty zależy od tego, kiedy praca nadliczbowa była wykonywana. I tak za pracę ponadnormatywną wykonywaną w porze nocnej mają oni prawo do czasu wolnego w tym samym wymiarze. Za pracę w niedzielę przysługuje im dzień wolny od pracy w najbliższym tygodniu, a za pracę w święto – inny dzień wolny. Ustawa nie precyzuje, przez jak długi czas urzędnik ma świadczyć pracę w niedzielę czy święto, aby taki dzień wolny dostać. Należy, zatem przyjąć, iż taka rekompensata należy im się bez względu na czas jej wykonywania.

W przypadku tej grupy członków korpusu sc ustawodawca nie przewidział natomiast żadnej rekompensaty za nadgodziny wypracowane w dniu powszednim w porze dziennej ani za przyjście do pracy w dniu wolnym od pracy np. w wolną sobotę. Przy czym także urzędnik wnioskować może o wykorzystanie oddawanego mu czasu wolnego lub dnia wolnego w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu.

Na wniosek razem z urlopem

Choć co do zasady praca nadliczbowa powinna być rekompensowana w ramach tego samego okresu rozliczeniowego, w którym była wykonywana, ustawa daje możliwość łączenia oddawanego za nią, na wniosek członka korpusu sc, czasu wolnego (dnia wolnego) z okresem urlopu wypoczynkowego. W tym przypadku zezwala, zatem na późniejszą rekompensatę. Ustawa nie określa przy tym szczególnej formy tego wniosku. Ważne jest jednak, aby precyzyjnie wyrażał on wolę osoby, która go składa. Decyzja, co do uwzględnienia wniosku należy do dyrektora generalnego urzędu, który rozpatrując go powinien brać pod uwagę zarówno potrzeby urzędu jak i interes zatrudnionego.

Albo wynagrodzenie ...

Odmienne zasady rekompensowania pracy ponadnormatywnej dotyczą urzędników państwowych. Zgodnie, bowiem z art. 30 ust. 2 ustawy o pracownikach państwowych (dalej uopup) urzędnikowi państwowemu (bez względu na podstawę nawiązania stosunku pracy), za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego poza normalnymi godzinami pracy przysługuje według jego wyboru wynagrodzenie lub wolny czas, z tym, że wolny czas może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu.

Przepisy wyraźnie podkreślają, że aby otrzymać rekompensatę za dłuższą pracę musi być ona wykonywana na polecenie przełożonego. Nie określają natomiast, o jakie wynagrodzenie chodzi. Przyjąć, zatem należy, że w przepisie tym mowa o normalnym wynagrodzeniu urzędnika, przez które w myśl wyroku Sądu Najwyższego z 3 czerwca 1986 r. (I PRN 40/86, OSNCP 1987 nr 9, poz. 140) należy rozumieć takie wynagrodzenie, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie, a więc obejmujące zarówno wynagrodzenie zasadnicze wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania jak i dodatkowe składniki wynagrodzenia o charakterze stałym, jeżeli na podstawie obowiązujących w zakładzie pracy przepisów płacowych, pracownik ma prawo do takich dodatkowych składników.

Przy czym wynagrodzenie za pracę poza normalnymi godzinami pracy nie obejmuje dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, do którego prawo mają pracownicy, wobec których w tym zakresie zastosowanie znajdują przepisy kodeksu pracy.

...albo czas wolny

Alternatywną formą rekompensaty pracy ponadnormatywnej dla urzędników państwowych jest czas wolny, który powinien być im udzielony w wymiarze odpowiadającym liczbie przepracowanych dodatkowo godzin. Przy czym urzędnicy państwowi, którzy sami decydują o rodzaju rekompensaty, a więc o tym czy za swoją dłuższą pracę chcą dostać wynagrodzenie czy czas wolny na termin wykorzystania tego ostatniego nie mają już wpływu. Co do zasady czas ten udzielany jest w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu. Tak stanowi art. 30 ust. 2 uopup.

Jak podkreśla się w piśmiennictwie z przepisu tego wynika, że w razie niemożności udzielenia czasu wolnego w okresie wskazanym w ustawie (np. z powodu choroby po zakończeniu urlopu) pracownik traci uprawnienie, co do wyboru rodzaju rekompensaty i będzie musiał zadowolić się rekompensatą w postaci wynagrodzenia. Choć zdaniem A. Dubownik (Komentarz do ustawy o pracownikach urzędów państwowych lex on line) nie ma przeszkód, aby w takiej sytuacji urzędnik za zgodą pracodawcy wykorzystał czas wolny w innym terminie, nie może się tego jednak skutecznie domagać.

Stanowiska kierownicze

Odrębne zasady rekompensowania pracy poza normalnymi godzinami pracy ustawa o  pracownikach urzędów państwowych przewiduje dla urzędników państwowych zatrudnionych w urzędach naczelnych i centralnych organów administracji państwowej na stanowiskach kierowniczych i samodzielnych. Im, bowiem za taką pracę przysługuje tylko czas wolny i to pod warunkiem, że praca ta wykonywana była w porze nocnej oraz w niedzielę lub święto. Jeśli praca taka świadczona byłą w dzień powszechni w porze dziennej żadna rekompensata im się nie należy.

Jak widać, zasady rekompensowania pracy ponadnormatywnej osób zatrudnionych w administracji publicznej różnią się między sobą i to znacznie. Są też mniej korzystne od tych dotyczących pracowników kodeksowych. I pod pewnymi względami niewystarczające, co stwierdził już w 2008 roku Komitet Niezależnych Ekspertów Rady Europy wskazując na potrzebę ich modyfikacji. Komitet wskazał, że przepisy ustawy o służbie cywilnej są niezgodne z art. 4 ust. 2 Europejskiej Karty Społecznej m.in. z uwagi na to, że godziny przepracowane nadliczbowo przez pracowników służby cywilnej są rekompensowane, co do zasady czasem wolnym od pracy jedynie w wymiarze odpowiadającym czasowi przepracowanemu nadliczbowo i wezwał do odpowiedniej zmiany ustawodawstwa w tym zakresie. Brak tych zmian spowodował, że w styczniu 2015 r. Komitet powtórzył swoje stanowisko. W tej sprawie wnioski do rządu od lat kieruje też Rzecznik Praw Obywatelskich, który w sierpniu 2015 r. zaskarżył przepisy o godzinach nadliczbowych do Trybunału Konstytucyjnego >patrz ramka. Kiedy wnioskiem RPO (sygn.akt. K 20/ 15) zajmie się TK na razie nie wiadomo.

Podstawa prawna: Art. 29-30 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 2142 ze zm.), Art. 97 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 1559)

Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego

3 sierpnia 2015 r. Rzecznik Praw Obywatelskich złożył wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności z art. 4 ust. 2 Europejskiej Karty Społecznej m.in.

- art. 30 ust.2 uopup przez to, że nie przewiduje prawa urzędnika państwowego do zwiększonego wynagrodzenia lub zwiększonego wymiaru czasu wolnego za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego poza normalnymi godzinami pracy;