Prawo do informacji o przebiegu postępowania karnego jest ważnym elementem przewidzianego w art. 10 europejskiej konwencji praw człowieka i podstawowych wolności prawa do wolności otrzymywania i przekazywania informacji. Wolność ta może przy tym zostać uwarunkowana spełnieniem wymogów i poddana ograniczeniom określonym w ust. 2 wskazanego przepisu.
Jednym z przełomowych orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w materii poddania śledztwa kontroli społecznej jest wyrok w sprawie Kelly i inni vs. Zjednoczone Królestwo, w którym została sformułowana ogólnie konieczność istnienia publicznej kontroli śledztwa oraz zagwarantowania pokrzywdzonym dostępu do akt sprawy. Zakres zaś takiej kontroli publicznej uzależniony pozostaje od rodzaju sprawy. W późniejszych judykatach Trybunał wskazywał ponadto, iż niezbędne jest określenie mechanizmów zapewniających transparentność działania organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości.
W polskiej przestrzeni prawnej prawo do informacji znajduje swoje źródło w art. 61 ust. 1 Konstytucji RP, a także w jej art. 54 ust. 1, statuującym ogólniejszą wolność informacji. Uprawnienie to nie jest jednak absolutne i może podlegać ograniczeniom. Kodeks postępowania karnego stanowi, iż akta sprawy karnej mogą być udostępniane nie tylko stronom (jawność wewnętrzna), ale także – po uzyskaniu zgody prezesa sądu lub prokuratora (w zależności od etapu postępowania) – innym osobom, na przykład dziennikarzom (jawność zewnętrzna). Duże znaczenie należy także przypisać ustawie o dostępie do informacji publicznej, jak również prawu prasowemu, na którego regulacjach prasa opiera swoje działania, urzeczywistniając prawo obywateli do rzetelnego informowania, jawność życia publicznego oraz kontrolę i krytykę społeczną.
Dziennikarz w swojej pracy niejednokrotnie porusza tematy dotyczące spraw karnych, których odrębność i specyfika sprawiają, iż głównym źródłem informacji o ich przebiegu są wiadomości zawarte w aktach sprawy. Odmowa udostępnienia akt nastąpi jednak, gdy konieczne okaże się zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania lub ważnego interesu państwa. Istotne pozostają również inne przesłanki odmowy, w tym ochrona interesów stron. Trudno poddać negacji fakt, iż udostępnienie dziennikarzom materiałów z akt sprawy może mieć znaczne konsekwencje przy przestrzeganiu zasady domniemania niewinności. Niemożliwy również będzie wgląd do akt sprawy pozostającej co prawda w zainteresowaniu społecznym, mający jednak na celu uzyskanie sensacyjnych informacji dotyczących postępowania.
Co z tajemnicą w postępowaniu przygotowawczym?
Proces karny pozostaje jawny na etapie sądowej rozprawy głównej, stadium postępowania przygotowawczego musi zaś cechować się określonym poziomem niejawności. To właśnie śledztwo ma na celu ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony, wykrycie sprawcy, zgromadzenie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów dla sądu. Osiąganie takich celów postępowania wymaga ograniczenia dostępności do wiedzy o podjętych w sprawie ustaleniach i zamierzonych działaniach procesowych po to, by poprzez przedwczesne ich ujawnienie nie doprowadzić do utrudnienia czy uniemożliwienia ich przeprowadzenia. Chodzi tu również o to, aby uczestnicy postępowania, którzy jeszcze nie zostali przesłuchani, nie sugerowali się dotychczas dokonanymi ustaleniami o przebiegu przestępnego zdarzenia.