Dyscylinarki urzędników: każdy urząd musi mieć własnego oskarzyciela

Obowiązek powołania rzecznika dyscyplinarnego urzędu spoczywa na dyrektorze generalnym, który wybiera go spośród podległych mu członków korpusu służby cywilnej tj. wszystkich członków korpusu zatrudnionych w danym urzędzie. Do spraw dyscyplinarnych osób zajmujących stanowiska wojewódzkich lekarzy weterynarii i ich zastępców rzecznika powołuje Główny Lekarz Weterynarii, również spośród podległych mu członków korpusu służby cywilnej. Z szerszego grona (spośród wszystkich członków korpusu sc) rzecznika wybiera natomiast Szef Służby Cywilnej, który jest uprawniony do powołania rzecznika do spraw dyscyplinarnych osób zajmujących stanowiska dyrektorów generalnych urzędów.

Nie ma, więc ustawowego wymogu, aby rzecznik legitymował się określonym statusem. Może nim, więc zostać zarówno pracownik sc, urzędnik sc jak i osoba zajmująca wyższe stanowisko w tej służbie. Szczegółowe wymagania, jakie muszą spełniać osoby powoływane na takie stanowiska określają natomiast przepisy rozporządzenia z 9 kwietnia 2009 r. w sprawie postępowania wyjaśniającego i postępowania dyscyplinarnego w służbie cywilnej.

Trzeba spełnić warunki

Zgodnie z § 6 tego rozporządzenia rzecznikiem dyscyplinarnym może zostać tylko osoba, która:

- posiada wyższe wykształcenie,

- posiada wiedzę i doświadczenie zawodowe niezbędne dla właściwego wykonywania obowiązków rzecznika dyscyplinarnego,

- nie była karana za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe,

- nie była karana dyscyplinarnie w służbie cywilnej.

Powierzenie funkcji rzecznika dyscyplinarnego wymaga pisemnej zgody osoby powoływanej.

Zastępca wyjątkowo

Możliwe, ale już nie obowiązkowe jest też powołanie zastępcy takiego rzecznika. I to zarówno w urzędzie jak i do spraw dyscyplinarnych osób zajmujących stanowiska dyrektorów generalnych urzędów oraz do spraw dyscyplinarnych osób zajmujących stanowiska wojewódzkich lekarzy weterynarii i ich zastępców. Może do tego dojść, jak wynika z ustawy o służbie cywilnej, w uzasadnionych przypadkach. Jakich? Tego ani ustawa ani rozporządzenie nie precyzują. Wydaje się, zatem, iż kwestie te ustawodawca pozostawił do decyzji i uznania podmiotu, który jest władny do powoływania rzecznika dyscyplinarnego. Zwykle dochodzi do tego jednak np. w przypadku długotrwałej nieobecności rzecznika w pracy np. jego długiej choroby.

W związku z tym, że ustawa o służbie cywilnej pozwala dyrektorom generalnym na powołanie, w drodze porozumienia, wspólnej komisji dyscyplinarnej, dla kierowanych przez nich urzędów możliwe jest także (w ramach tego porozumienia) powołanie wspólnego rzecznika dyscyplinarnego.

Odwołanie w każdej chwili

Rzecznik dyscyplinarny, inaczej niż członkowie komisji dyscyplinarnej, nie jest powoływany na określoną kadencję. Pełni swą funkcję, aż do odwołania, co może nastąpić w każdym czasie. Tak wynika wprost z § 7 ust. 1 rozporządzenia. Ustawodawca i w tym przypadku dał, więc przełożonym (uprawnionym do powołania rzecznika) wolną rękę. Tylko w kilku przypadkach nie mają oni wyboru i bez względu na to czy chcieliby podjąć taką decyzję czy nie są zobowiązani do odwołania rzecznika z pełnionej przez niego funkcji. Jest tak w razie: złożenia przez rzecznika rezygnacji, ustania jego stosunku pracy, wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego lub postępowania karnego skarbowego lub powołania go w skład komisji dyscyplinarnej.

O powołaniu i odwołaniu rzecznika dyscyplinarnego przełożony podejmujący taką decyzje ma obowiązek niezwłocznie poinformować właściwą komisję dyscyplinarną. Jest to o tyle istotne, że komisja ta musi wiedzieć, kto może brać udział w postępowaniu dyscyplinarnym.

Wyłączenie ze sprawy

Niekiedy jednak rzecznik musi zostać wyłączony ze sprawy, co oznacza, że nie może brać udziału w danym postępowaniu dyscyplinarnym. Jest tak, jeżeli:

- sprawa dotyczy go bezpośrednio, jego małżonka, krewnego lub powinowatego w linii prostej albo osoby pozostającej z nim w stosunku przysposobienia;

- złożył pisemny wniosek o wyłączenie go od udziału w sprawie.

Wskazane wyżej przesłanki mają charakter bezwzględny i w ich przypadku wyłączenie rzecznika ma charakter obligatoryjny. Rzecznik może też zostać wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli zostanie uprawdopodobnione istnienie między nim a obwinionym lub jego obrońcą okoliczności, które mogą wywołać wątpliwości, co do jego bezstronności. O wyłączeniu rzecznika dyscyplinarnego od udziału w sprawie w takich okolicznościach decyduje osoba powołująca go do pełnienia tej funkcji. O fakcie takiego wyłączenia musi być też niezwłocznie poinformowana właściwa komisja dyscyplinarna.

Wydaje się, że wyłączenie rzecznika ze sprawy może być jedną z okoliczności uzasadniających powołanie jego zastępcy. Bez rzecznika dyscyplinarnego wszczęcie procedury dyscyplinarnej nie byłoby, bowiem możliwe. Pełni on w nim bowiem podobną rolę jak oskarżyciel w postępowaniu karnym.

Rzecznik musi być

To on na polecenie dyrektora generalnego urzędu (albo odpowiednio Głównego Lekarza Weterynarii czy Szefa Służby Cywilnej) wszczyna postępowanie wyjaśniające. Oznacza to, że w tym zakresie rzecznik nie jest samodzielny, nie może np. sam, bez udziału w tym wymienionych wyżej przełożonych, zdecydować o rozpoczęciu postępowania wyjaśniającego.

Warto zauważyć, że ustawa nie precyzuje, kto zleca wszczęcie takiego postępowania w przypadku powołania wspólnego rzecznika dla rożnych urzędów. Prof. J. Jagielski (Ustawa o służbie cywilnej. Komentarz. Lexsis Nexis Warszawa 2010 r.) uważa, jednak, że właściwym do wydania tego polecenia rzecznikowi jest ten z dyrektorów generalnych, którzy zawarli porozumienia o utworzeniu wspólnej komisji dyscyplinarnej i powołaniu wspólnego rzecznika, w którego urzędzie jest zatrudniona osoba, obwiniona o dopuszczenie się przewinienia dyscyplinarnego.

Obwiniony musi wiedzieć

O wszczęciu postępowania dyscyplinarnego rzecznik zawiadamia osobę, której ono dotyczy. W zawiadomieniu takim informuje o stawianych jej zarzutach oraz o przysługujących jej uprawnieniach. Później, jego rola sprowadza się do weryfikacji postawionych zarzutów. Powinien on, więc dążyć do szczegółowego wyjaśnienia sprawy i ustalenia, czy został popełniony czyn stanowiący naruszenie obowiązków członka korpusu służby cywilnej. W tym celu może on odbierać wyjaśnienia od osoby, której dotyczy postępowanie, przesłuchiwać świadków, zasięgać opinii biegłych, badać dokumenty, a także przeprowadzać, zabezpieczać i utrwalać dowody. Ma też obowiązek dokumentowania przeprowadzanych przez siebie czynności dowodowych poprzez sporządzenie protokołu lub notatki.

W przypadku nieobecności osoby, której dotyczy postępowanie wyjaśniające, postępowanie to ulega zawieszeniu do czasu umożliwienia tej osobie złożenia wyjaśnień.

Trzeba tu jednak pamiętać o terminach określających granice czasowe wszczęcia postępowania dyscyplinarnego i karalności określonego czynu (patrz ramka). W trakcie postępowania wyjaśniającego osoba, której dotyczy postępowanie, może:

- zgłaszać rzecznikowi dyscyplinarnemu wnioski dowodowe i składać wyjaśnienia,

- przeglądać akta sprawy,

- ustanowić obrońcę z wyboru.

Ważne

Odmowa złożenia wyjaśnień przez osobę, której dotyczy postępowanie wyjaśniające, nie wstrzymuje biegu postępowania

Decyzja: co dalej?

Efektem postępowanie wyjaśniającego może być przekazanie komisji dyscyplinarnej wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego albo, za zgodą osób, o których mowa w art. 124 ust. 1-3, czyli wymienionych wcześniej osób uprawnionych do powoływania i odwolywania rzecznika wniosku o umorzeniu postępowania wyjaśniającego.

Warto podkreśli, że choć rzecznik dyscyplinarny nie może sam z siebie wszcząć postępowania wyjaśniającego, co oznacza, że musi czekać na inicjatywę z odpowiedniego przełożonego to już po jego rozpoczęciu nie jest związany jego poleceniami. Sam też przesądza o dalszych losach rozpoczętej tym postępowaniem procedury dyscyplinarnej. Tylko, gdy chce umorzyć postępowanie wyjaśniające a więc de facto zamknąć sprawę musi uzyskać zgodę tego przełożonego.

podstawa prawna: art. 113, art. 124 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (tekst jedn. DzU z 2014 r. poz. 1111 ze zm.).

podstawa prawna: rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 9 kwietnia 2009 r. w sprawie postępowania wyjaśniającego i postępowania dyscyplinarnego w służbie cywilnej (DzU nr 60, poz. 493).

Co mówi prawo

Art. 113 ustawy o służbie cywilnej ust. 2-5

Postępowanie dyscyplinarne nie może być wszczęte po upływie trzech miesięcy od dnia powzięcia przez dyrektora generalnego urzędu wiadomości o naruszeniu obowiązków członka korpusu służby cywilnej ani po upływie dwóch lat od popełnienia tego czynu.