Nowa gra o pamięć

Definicja polityki historycznej mówi, że polega ona na promowaniu określonej wizji historii. Jedni sugerują, że oznacza ona politykę w służbie historii, inni odwrotnie – historię w służbie polityki. Te dwa podejścia chyba zawsze będą się z sobą ścierać, co pokazuje, że polityka historyczna opiera się na nieustannym napięciu między zmiennymi celami politycznymi i wielkimi racjami historycznymi. Podobnie można spojrzeć na fenomen Żołnierzy Wyklętych, który odegrał istotną rolę w procesie budowania tożsamości obozu prawicy ostatnich lat, a także wpłynął na jej podwójne zwycięstwo wyborcze w roku 2015. Może się jednak okazać, że to, co świetnie współgrało z narracją prawicy, gdy była ona w opozycji, staje się wyzwaniem, gdy zaczyna ona rządzić państwem.

Czytaj więcej

#1500PlusMinus

Mój brat obalił dyktatora

29 STYCZNIA 2011: To wózek skromny nawet jak na najbiedniejszy region Tunezji. Rowerowe koła, pospawane rurki i blaszany blat. Należał do sprzedawcy warzyw i owoców, który nie miał pozwolenia na handel. Od tego wózka zaczęła się rewolucja, która obaliła obracającego miliardami prezydenta Ben Alego.

Antysystemowy mit

Polityczny fenomen Żołnierzy Wyklętych ma trzy oblicza. Pierwsze polega na stworzeniu kontrnarracji dla wizji najnowszej historii promowanej w ostatnich latach przez PO. W eseju „Nie ma przypadków, jest polityczność", opublikowanym w „Pressjach", Jacek Sokołowski pokazuje, że Platforma budowała swoją legitymację do rządzenia na micie „drugiej transformacji", czyli wielkim skoku rozwojowym, który dokonał się dzięki środkom europejskim. Tożsamość tego projektu odwoływała się do „pierwszej transformacji", kiedy to przy Okrągłym Stole miało dojść do pokojowej zmiany władzy, na której skorzystali wszyscy obywatele, niezależnie od tego, po której stronie znajdowali się oni w epoce PRL.

Ta narracja zawierała jednak wewnętrzną sprzeczność, nazwaną przez Sokołowskiego „spuścizną Unii Demokratycznej" albo inaczej: „paradoksem Michnika". Komunizm był co prawda złym systemem, ale wywodzące się z niego elity miały się stać architektami III RP i głównymi beneficjentami transformacji. Podtrzymywano więc ambiwalentny stosunek do komunizmu.

PiS proponował zupełnie odmienną wizję, w której komunizm był systemem jednoznacznie złym, a transformację ustrojową należało interpretować jako swoistą „zdradę elit". Polskie przemiany ekonomiczne i polityczne zostały potraktowane jako „uwłaszczenie nomenklatury". Zgodnie z tą logiką „druga transformacja Tuska" miała być po prostu „skokiem na unijną kasę", na czym skorzystali przede wszystkim postpezetpeerowscy oligarchowie.

Kluczowy okazał się zatem stosunek do PRL, gdyż jednoznaczne potępienie dawnego ustroju delegitymizowało reformatorów wywodzących się z PZPR. Fenomen Żołnierzy Wyklętych stawał się w ten sposób dynamitem podłożonym pod okrągły stół.

Drugie oblicze obecności Wyklętych w bieżącej polityce związane jest z ogromnym potencjałem antysystemowości, jaki tkwi w opowieści o powojennej partyzantce antykomunistycznej. Pojęcie „antysystemowości" ma ogromne znaczenie dla tożsamości współczesnej prawicy, której głównym wrogiem ideowym przez lata był „salon III RP". To grono osób skupione wokół „Gazety Wyborczej" miało stworzyć ideowe zręby współczesnej Polski, opierając ją przede wszystkim na sprzeciwie wobec lustracji i dekomunizacji. Z kolei osoby o poglądach niezgodnych z linią „GW" stawały się w tej dwubiegunowej wizji świata antysystemowcami, wrogami publicznymi spychanymi na margines. Nieprzejednany antykomunizm oraz stanie na straży ideałów, nawet wobec przytłaczającej przewagi przeciwnika, pozwalały im czuć związek z postawą „Łupaszki" czy „Inki". Nie zgadzając się na przemilczanie historii Żołnierzy Niezłomnych, tak naprawdę manifestowali oni własną niezgodę na reguły narzucone przez system III RP.

Czytaj więcej

#1500PlusMinus

Stare i nowe

30 LISTOPADA 1996: Są dwie Polski, ale to nie polityka głównie dzieli, a mentalność. Tu każdy rozpoznaje swoich natychmiast.

Archipelag polskości

Po trzecie, na podstawie kultu Wyklętych narodził się oddolny ruch społeczny, który potwierdzał tezę o patriotycznym odrodzeniu Polaków. Tradycyjne święta państwowe, takie jak 3 maja czy 11 listopada, zostały z reguły zdominowane przez centralny i lokalny establishment. 1 marca jest inaczej. W ostatnich latach było to święto państwowe, które przynajmniej część społeczeństwa rzeczywiście traktowała jako „własne". Nie powinien zatem dziwić fakt, że ten fenomen społeczny znakomicie wpisał się w inny ważny dla prawicy mit o dobrym narodzie i złych elitach.

Na tych trzech poziomach – zanegowaniu mitu „drugiej transformacji Tuska", wzmocnieniu postaw antysystemowych wobec „salonu III RP" oraz dowartościowaniu „archipelagu polskości" – społeczny fenomen Żołnierzy Wyklętych znakomicie korespondował z politycznymi celami prawicy. Te jednak uległy zasadniczej zmianie po przejściu z opozycji do rządzenia państwem.

Dziś wszystkie instytucje publiczne – od ministerstw, przez media publiczne, po spółki Skarbu Państwa – oddają hołd ich pamięci. W efekcie znika posmak „owocu zakazanego", a „Inka" za kilka lat stanie się po prostu kolejną postacią w panteonie bohaterów narodowych, gdzie zasiądzie obok Kościuszki czy Traugutta.