NRA złożyła 3 lipca 2013 r. w Trybunale Konstytucyjnym wniosek o zbadanie zgodności z konstytucją oraz z przepisami ustawy prawo o adwokaturze niektórych przepisów rozporządzenia Ministerstwa Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
Zwrot kosztów pomocy prawnej
Naczelna Rada Adwokacka wskazała w szczególności na okoliczność, iż sądy powszechne i administracyjne wykładają te przepisy w taki sposób, iż w przypadku spraw, w których aktywność pełnomocnika nie przekracza granic zwykłej staranności, sąd zasądza zwrot kosztów sądowych lub koszty pomocy prawnej z urzędu według stawki minimalnej, a jedynie wyjątkowo stosuje się stawki wyższe od minimalnych. NRA, stojąc na straży prawa adwokatów do wynagrodzenia zgodnego z Konstytucją oraz Prawem o adwokaturze, podniosła zarzut, iż wynagrodzenie określone w zaskarżonych przepisach przyznawane z urzędu nie pokrywa nawet w znikomej części nakładu pracy adwokata.
Zdaniem NRA, rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu dotyczy zatem materii mieszczącej się w sprawach objętych zakresem działania samorządu adwokackiego, tj. reprezentowania adwokatury. Wysokość opłat za czynności adwokackie zasądzanych przez sąd (zarówno w sprawach z wyboru, jak i w sprawach z urzędu) dotyczy interesów każdego z członków samorządu adwokackiego; bez wątpienia zatem kwestionowane przepisy są bezpośrednio związane z interesem prawnym adwokatów, kształtując ich prawa i obowiązki w ramach wykonywania zawodu zaufania publicznego. W ten sposób NRA uzasadniała swoją legitymację do zaskarżenia przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości.
Stawka minimalna
NRA zaskarżyła m.in. przepis dotyczący stawki minimalnej za prowadzenie sprawy o odszkodowanie lub o zadośćuczynienie związane z warunkami wykonywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania w wysokości 120 zł. Rada podważa też wysokość ustanowionych stawek w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, które za sporządzenie i wniesienie skargi konstytucyjnej oraz za stawiennictwo na rozprawie wynosi 240 zł oraz za sporządzenie i wniesienie skargi konstytucyjnej oraz za sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia tej skargi – 120 zł.
Zdaniem wnioskodawcy, stawki określone w przepisach zniechęcają do korzystania z fachowej pomocy prawnej w tego rodzaju sprawach oraz utraty przez adwokatów prawa do wynagrodzenia i prawa do klienteli. NRA stwierdziła, że prawo do klienteli jest prawem majątkowym, wchodzącym w skład przedsiębiorstwa i podlega ochronie. Podkreśliła też, że w związku z ustaleniem bardzo niskich stawek minimalnych w zaskarżonych przepisach (w wysokości 120 lub 240 zł) ustawodawca godzi się na to, że wynagrodzenie będzie przewyższać te stawki. W ocenie NRA zaskarżony system zasądzania zwrotu kosztów postępowania skutkuje tym, że klient adwokata (a pośrednio sam adwokat), mimo wygrania sprawy, ponosi przeważający ciężar kosztów swojej reprezentacji lub obrony, a Skarb Państwa (przegrywający) ponosi je jedynie w niewielkim stopniu. Zdaniem NRA, taki stan rzeczy rażąco narusza prawo do sądu (w sprawach karnych prawa do obrony) a w szczególności zasadę równości broni, a w rezultacie zniechęca obywatela do korzystania z pomocy prawnej fachowego pełnomocnika, prowadząc do utraty przez adwokatów ich wynagrodzenia oraz klienteli.
