Pismo z 20 października 2008 r. Komisji Nadzoru Finansowego do Ministerstwa Finansów w sprawie zwolnienia od podatku dochodów z krótkoterminowych produktów ubezpieczeniowych (DNF/073/28/3/2008)

W odpowiedzi na pismo Pana Ministra z dnia 19 września 2008 r. (FN/716/82-2/SU/RDQ/2008/1806) w sprawie oferowania na rynku finansowym krótkoterminowych produktów ubezpieczeniowych, z których dochód jest zwolniony z opodatkowania podatkiem dochodowym, uprzejmie proszę o przyjęcie następującego stanowiska Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego w przedmiotowej sprawie.

W przedmiotowym piśmie poruszona została kwestia warunków, na jakich oferowane są te produkty, tj. stosunkowo krótkiego okresu, na jaki zawierana jest umowa oraz zdarzenia warunkującego wypłatę świadczenia, a w konsekwencji ich charakteru. Odnosząc się do argumentacji przedstawionej w Piśmie Pana Ministra należy zauważyć, że dopuszczalność zawarcia umowy ubezpieczenia na życie i dożycie na dowolny, uzgodniony przez strony okres, nie budzi wątpliwości prawnych w świetle treści art. 829 par. 1 pkt 1 kodeksu cywilnego, jak też art. 2 ust. 1 lit. a dyrektywy 2002/83/WE w sprawie ubezpieczeń na życie. Żaden przepis prawa nie wskazuje, że umowy ubezpieczenia na życie i dożycie oraz umowy ubezpieczenia posagowego mają mieć charakter wyłącznie długoterminowy. Nie budzi również wątpliwości swoboda ustalania przez strony umowy wysokości sumy ubezpieczenia (czyli świadczenia wypłacanego w razie zajścia zdarzenia objętego ochroną ubezpieczeniową), która wynika z art. 353[sup]1[/sup] oraz art. 805 par. 2 pkt 2 kodeksu cywilnego. Dodatkowo podkreślić należy, że zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej ocena ryzyka jest wykorzystywana jedynie do ustalenia wysokości składki za zawieraną umowę ubezpieczenia (a więc oceny za oferowany produkt), nie zaś do ustalania "wypłaty świadczenia".

Powyższe wskazuje więc, że zarówno polskie prawo, jak i prawo wspólnotowe dopuszcza zawieranie umów, na podstawie których zakłady ubezpieczeń zobowiązują się do wypłaty świadczenia w razie śmierci ubezpieczonego albo dożycia przez niego do określonego wieku, zaś ustalenie długości i okresu świadczenia ochrony ubezpieczeniowej oraz wysokości tego świadczenia pozostawione jest stronom umowy.

Mając na uwadze powyższe, odnosząc się do aspektów podatkowych związanych z funkcjonowaniem na polskim rynku finansowym umów, wspomnianych w piśmie Pana Ministra, należy zauważyć, że przychody z tytułu świadczeń z ubezpieczeń osobistych zwolnione są z podatku dochodowego, co wynika art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, za wyjątkiem przychodów uzyskanych z tytułu partycypacji w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym (art. 24 ust. 15 wspomnianej ustawy. Należy więc stwierdzić, że [b]w obecnym stanie prawnym, o ile dany produkt ubezpieczeniowy jest umową ubezpieczenia osobowego i nie jest kwalifikowany do umów ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, świadczenia uzyskane przez klientów z tytułu jego nabycia są zwolnione z podatku dochodowego.[/b]

Z informacji będących w posiadaniu organu nadzoru wynika, że krótkoterminowe umowy ubezpieczenia na życie i dożycie oraz umowy ubezpieczenia posagowego oferowane były przez zakłady ubezpieczeń na większą skalę od momentu wprowadzenia podatku od zysków kapitałowych, czyli do końca 2001 roku. W opinii organu nadzoru o atrakcyjności tego typu produktów ubezpieczeniowych nie decyduje jednak tylko to, iż wypłata świadczeń jest zwolniona z podatku dochodowego. Istotnym kryterium branym pod uwagę przez potencjalnych nabywców jest bowiem przewidywana wartość świadczenia, warunkowana skalą zysku z zainwestowanych składek oraz, jak pokazują wydarzenia ostatniego półrocza zwrotu całości lub znacznej części zainwestowanych w tego typu produkt środków.

Dane dotyczące struktury przychodów zakładów ubezpieczeń na życie wskazują, że w okresie od końca 2001 roku (czyli momentu wprowadzenia podatku dochodowego od zysków kapitałowych) do 30 czerwca 2008 r. udział przychodów z ubezpieczeń posagowych nie przekraczał 1,4% zaś udział umów ubezpieczeniowych kwalifikowanych do grupy 1 (umów ubezpieczeniowych na życie i dożycie) oraz umów ubezpieczenia z ubezpieczonym funduszem kapitałowym ulegał istotnym zmianom.

Ubezpieczenia grupy 1 dominowały w portfelach zakładów ubezpieczeń do końca 2005 roku (udział w łącznej wartości przychodów wahał się w granicach od 45,0% do 49,7%.

W latach 2006-2007 struktura portfela zakładów ubezpieczeń uległa zmianie na korzyść ubezpieczeń z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Ich udział w portfelu wynosił około 47,0% zaś w połowie 2007 roku, tj. w kulminacyjnym momencie hossy na rynku kapitałowym aż 51,4%.

Ostatnie dane będące w dyspozycji organu nadzoru wskazują, że w 1 półroczu 2008 roku ponownie wzrósł udział ubezpieczeń grupy 1 (do 70,8%) zaś udział ubezpieczeń grupy 3 spadł do 18%. W stosunku do stanu na dzień 30 czerwca 2007 roku dynamika wzrostu przypisu składki w grupie 1 wyniosła 306,7% co wynika głównie z przyrostu składki przypisanej z umów ubezpieczenia ze składką płatną jednorazowo.

W opinii organu nadzoru powyższe zmiany w strukturze portfela zakładów ubezpieczeń na życie wynikają głównie ze zmian preferencji klienta zakładów ubezpieczeń oraz sytuacji na rynku finansowym. Potwierdzają to również informacje uzyskane od zakładów ubezpieczeń, z których wynika, że klienci likwidują polisy z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym z uwagi na znaczny spadek wartości akcji notowanych na giełdzie i jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych, będących głównym składnikiem portfeli ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych. Największe zainteresowanie klientów budzą zaś obecne polisy na życie i dożycie z wbudowanym instrumentem pochodnym (tzw. produkty strukturyzowane), które oferują, często na okres kilkuletni, zarówno ochronę ubezpieczeniową, jak i możliwość inwestycji środków wpłacanych w formie składek ubezpieczeniowych, przy czym możliwości osiągnięcia zysku z dokonanych przez zakład składek towarzyszy gwarancja wypłaty co najmniej znacznej części lub całości wpłaconych składek.

Umowy ubezpieczenia tego typu oferowane są przez zakłady ubezpieczeń w ścisłej współpracy z bankami ponieważ produktami bazowymi w tych umowach są w głównej mierze depozyty bankowe i tzw. produkty strukturyzowane. Z informacji będących w posiadaniu organu nadzoru wynika, że obecnie zakłady ubezpieczeń posiadają lokaty w 102 instytucjach kredytowych, głównie w bankach. Podsumowując należy stwierdzić, że konstrukcje umów opisane w piśmie Pana Ministra co do swych cech formalnych generalnie odpowiadają cechom umowy ubezpieczenia. Niewątpliwie śmierć ubezpieczonego, jak i dożycie przez niego określonego wieku są zdarzeniami losowymi w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 18 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Podkreślenia wymaga, to iż uznanie, że dany produkt oferowany przez zakład ubezpieczeń nie może zostać uznany za umowę ubezpieczenia możliwe jest jedynie w wyniku wnikliwej analizy postanowień poszczególnych umów oraz założeń technicznych przyjętych do konstrukcji tych produktów.