Odszkodowania ?lub zadośćuczynienia?w sądzie cywilnym

Osoba poszkodowana przestępstwem znęcania się może dochodzić zarówno odszkodowania, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, jak i renty odszkodowawczej. Wskazane roszczenia nie wykluczają się wzajemnie, co oznacza, że ofiara występku z art. 207 kodeksu karnego w toku postępowania cywilnego może dochodzić wszystkich świadczeń.

- Odszkodowanie. Zgodnie z art. 444 § 1 kodeksu cywilnego, roszczenie o odszkodowanie przysługuje ofierze znęcania się, jeśli wskutek uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia (stanowiącego następstwo czynu niedozwolonego) powstał uszczerbek w dobrach majątkowych poszkodowanego.

Linia orzecznicza Sądu Najwyższego pozwala przyjąć, że wysokość odszkodowania może zostać uzależniona m.in. od kosztów leczenia (pobytu w szpitalu, konsultacji u wybitnych specjalistów, wydatków na lekarstwa), specjalnego odżywiania się, protez i innych koniecznych aparatów (okularów, aparatu słuchowego, wózka inwalidzkiego), wydatków związanych z przewozem chorego do szpitala i na zabiegi, z przejazdami osób bliskich w celu odwiedzin chorego w szpitalu, z koniecznością specjalnej opieki i pielęgnacji, kosztów zabiegów rehabilitacyjnych, przygotowania do innego zawodu.

- Renta. Poszkodowany w razie całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej, zwiększenia się potrzeb lub zmniejszenia się widoków powodzenia na przyszłość może starać się o rentę.

Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku 7 listopada 2013 r. orzekł, że następstwa czynu niedozwolonego „powinny mieć charakter trwały, a każda z tych okoliczności może stanowić samodzielną podstawę zasądzenia renty. Konieczną przesłanką jest jednak zawsze powstanie szkody bądź to w postaci zwiększenia wydatków, bądź to zmniejszenia dochodów. Powstanie szkody polegającej na utracie lub zmniejszeniu się dochodów następuje z chwilą, gdy poszkodowany został pozbawiony możności uzyskania zarobków i innych korzyści, które mógł osiągnąć, gdyby nie doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Z kolei zwiększenie się potrzeb poszkodowanego stanowi szkodę przyszłą, wyrażającą się w stale powtarzających się wydatkach na ich zaspokojenie, a poszkodowany ma udowodnić istnienie zwiększonych potrzeb stanowiących następstwo czynu niedozwolonego" (sygn. I ACa 145/13).

Przyznanie renty z tytułu zwiększonych potrzeb nie jest uzależnione od wykazania, że poszkodowany faktycznie je zaspokaja i ponosi związane z tym wydatki. Do jej przyznania wystarcza samo istnienie zwiększonych potrzeb jako następstwo czynu niedozwolonego.

- Zadośćuczynienie. Z punktu widzenia ofiar znęcania się ważne jest roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę. Krzywda to zwykle negatywne przeżycia związane z cierpieniami psychicznymi i fizycznymi. W znakomitej większości spraw toczących się w wydziałach cywilnych sądów powszechnych to właśnie w następstwie przyznania zadośćuczynienia dochodzi do kompensaty szkody doznanej przez ofiarę znęcania się.

W razie ubiegania się o zadośćuczynienie poszkodowany musi wykazać wystąpienie szkody niemajątkowej w postaci krzywdy, a także istnienie związku przyczynowo-skutkowego między zachowaniem pozwanego (sprawcy przestępstwa znęcania się) a doznaną szkodą.

Istnieją dwie podstawy dochodzenia zadośćuczynienia: art. 445 i art. 448 kodeksu cywilnego. Co istotne, sąd nie jest związany wskazaną przez powoda (ofiarę przestępstwa) podstawą prawną roszczenia. Przeciwnie, jest obowiązany rozpatrzyć sprawę wszechstronnie i wziąć pod rozwagę wszystkie przepisy prawne, które powinny być zastosowane w rozważanym wypadku.

Przedmiotem ochrony na podstawie art. 448 kodeksu cywilnego jest każde dobro osobiste. Kodeks nie zawiera  enumeratywnego katalogu dóbr osobistych. Na podstawie art. 23 można w szczególności zaliczyć do nich zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą i racjonalizatorską (na podstawie art. 23 k.c.).

Zgodnie z art. 448 k.c. w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny.

W kontekście przestępstwa znęcania się szczególną uwagę należy poświęcić takim dobrom osobistym, jak:

- prawo do życia w rodzinie,

- poszanowanie czci i nietykalności cielesnej,

- godność osobista.

To właśnie o ich naruszeniu mowa w wypadku przestępstwa znęcania się.

Z kolei zgodnie z art. 445 § 1 kodeksu cywilnego sąd może przyznać zadośćuczynienie w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia.