Trybunał Konstytucyjny zdecydował w czwartek, że uzależnienie odszkodowań za działalność niepodległościową od zamieszkiwania teraz w kraju jest konstytucyjne (sygnatura: P 8/11).
Zgodnie z ustawą z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia (albo decyzji o internowaniu w w stanie wojennym po 13 grudnia 1981 r.), przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie i zadośćuczynienie za poniesioną szkodę i doznaną krzywdę. W razie śmierci tej osoby uprawnienie przechodzi na jej najbliższych.
Ustawa przewiduje też w art. 8 ust. 2a – i to tego przepisu dotyczyła sprawa w TK – że uprawnienia powyższe przysługują również osobom represjonowanym przez radzieckie organy ścigania, sądownictwa lub pozasądowe, działające na terytorium Polski (także II RP). Żądanie należy zgłosić w sądzie okręgowym, w którego okręgu mieszka osoba składająca żądanie, bo on jest właściwy do rozpoznania sprawy.
W dwóch sprawach o takie odszkodowania sądy okręgowe w Szczecinie i Warszawie wystąpiły do Trybunału Konstytucyjnego o wykładnię zastrzeżenia, że przyznanie odszkodowania uzależnione jest od zamieszkiwania wnioskodawcy w Polsce. Obie osoby przebywały przez długie lata w sowieckich łagrach za przynależność do Armii Krajowej (jedna była nawet skazana na śmierć). Po postalinowskiej odwilży wyszły na wolność, ale teraz mają podwójne obywatelstwo (nie ma ono tu jednak znaczenia) i choć przebywają sporo czasu w Polsce, jedna mieszka w Kanadzie, a druga na Białorusi. Zdaniem obu sądów kryterium zamieszkiwania w Polsce nie ma uzasadnienia, a poseł Jerzy Kozdroń (PO) w imieniu Sejmu mówił na rozprawie, że państwo polskie postanowiło wypłacić zadośćuczynienie osobom szczególnie zasłużonym państwu, choć nie ma wątpliwości, że odpowiedzialny za te krzywdy był Związek Radziecki, a teraz jego następca prawny, Rosja.
Trybunał nie znalazł podstaw do wzruszenia tej regulacji. Jak powiedział sędzia Marek Zubik, pozostawia ona sądom pewien luz na podciągnięcie pod „zamieszkiwanie" takich szczególnych sytuacji. Państwo polskie miało prawo uzależnić to wyjątkowe świadczenie (które nie ma charakteru socjalnego, ale wynika z dobrej woli państwa) od więzi jego beneficjentów z obecnym państwem polskim. Sądy muszą tę przesłankę badać.
