Ustny testament także dla niemówiącego. Tak orzekł SN

?Testamenty ustne budzą często podejrzenia, ale nieraz nie ma innej możliwości zapisania ostatniej woli. Najnowsze orzeczenie Sądu Najwyższego wskazuje, że formalizm tego testamentu (jak zresztą wszystkich innych) zostawia pewien margines na interpretacje (IV CSK 688/12).

Napisał źle, a mówić nie mógł

?Testament ustny można sporządzić, jeżeli zachodzi obawa rychłej śmierci spadkodawcy, a zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. W takiej właśnie sytuacji był ksiądz S.M., który nie pozostawił bliskich krewnych (ustawowych spadkobierców), więc sporządził testament: majątek osobisty i to, co odziedziczył po rodzicach, zapisał czterem parafiom i trzem dalszym krewnym.

W razie uznania go za nieważny spadek przypadłby gminie, a tak uznały sądy niższych instancji. Pierwszy testament ksiądz napisał na maszynie i podpisał, więc nie mógł być zakwalifikowany jako własnoręczny, ponieważ cały testament powinien być napisany własnoręcznie.

Drugiego ustnego testamentu też nie uznały, gdyż ksiądz (z powodu choroby nowotworowej) nie był w stanie mówić. Sporządzono go zaś tak, że w obecności trzech księży-świadków notariusz czytał poszczególne fragmenty wcześniejszego „maszynowego" testamentu, a ksiądz ograniczał się do przytakiwania i potwierdzenia, że niczego w nim nie zmienia.

?Sąd Najwyższy zgodził się z Sądem Okręgowym w Lublinie, że wymogu ustności nie spełnia odczytanie pisemnego projektu testamentu przez świadka i potwierdzenie spadkodawcy,  że to, co mu odczytano, uznaje za swoją ostatnią wolę, uznał jednak, że w tym wypadku spadkodawca uczynił więcej (potwierdzał np. poszczególne fragmenty poprzednio sporządzonej ostatniej woli), testament można więc zakwalifikować jako ustny, i uchylił postanowienie SO.

Nie tylko słowem

– Warunek, by spadkodawca oświadczył swoją wolę ustnie, oznacza, że ma podać treść testamentu świadkom, czyli wskazać, komu i jakie korzyści przeznacza. To ogólne stwierdzenie wystarczy do sytuacji typowych, nie wyjaśnia jednak sytuacji niejednoznacznych – wskazała w uzasadnieniu sędzia SN Mirosława Wysocka.

– Nawet zwolennicy najbardziej restrykcyjnych wymagań co do formy testamentu uznają, że ustnym oświadczeniem jest nie tylko oświadczenie wyrażone słowami, lecz także powszechnie przyjętymi znakami i gestykulacją, z takim tylko zastrzeżeniem, że i one, i zachowanie spadkodawcy zostało w sposób niebudzący wątpliwości zrozumiane przez każdego ze świadków.

Już dawno SN dopuszczał np. język migowy, nie wyłączono też możliwości sporządzenia testamentu ustnego przez osoby głuche czy nieme. Warunku ustności testamentu nie można zatem ograniczać do samodzielnego wypowiedzenia myśli w słowach i zwrotach.

Ryzyko oszustw

Nie bez znaczenia był fakt – dodał SN – że nie było w tej sprawie żadnych obaw, że wola spadkodawcy mogła być inna. Trafny jest bowiem postulat, by do testamentów ustanych podchodzić z wyjątkową ostrożnością, gdyż w ich wypadku ryzyko nadużycia i zniekształcenia woli testatora jest szczególnie wysokie.

?Artur Kędzierski

- notariusz, prezes Izby Notarialnej w Warszawie