Spadkobierca musi mieć na uwadze, że testator mógł w każdej chwili odwołać całą treść sporządzonego testamentu albo tylko poszczególne jego postanowienia, co także uczynić musiał jednak osobiście (nie przez przedstawiciela). Testament można odwołać, sporządzając nowy testament z zastrzeżeniem odwołania poprzedniego lub celowo niszcząc, pozbawiając cech ważności lub zmieniając dotychczasowy testament w taki sposób, żeby wynikało z tego, że odwołuje się całą jego treść lub poszczególne jego postanowienia. Natomiast samo sporządzenie przez spadkodawcę nowego testamentu, z którego nie wynika, że odwołał dotychczasowy testament, powoduje odwołanie tylko tych jego postanowień, których nie można pogodzić z treścią testamentu nowego. Ważne jest więc sprawdzenie, czy testament pozostawiony przez spadkodawcę jest ostatnim sporządzonym przez niego testamentem i czy nie został przez niego odwołany w całości lub części.
Czytaj więcej
Najpierw trzeba sprawdzić, czy spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu.
Należy też zbadać czy testament jest ważny, tj. czy nie zachodzą wobec niego takie okoliczności, jak sporządzenie go w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli przez spadkodawcę lub pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby błąd ten nie występował, spadkodawca nie sporządziłby testamentu o danej treści lub pod wpływem groźby ze strony innej osoby. Gdyby zachodziła któraś z ww. przesłanek, można powołać się na nieważność testamentu w terminie trzech lat od daty dowiedzenia o przyczynie nieważności przez osobę mającą w tym interes (np. spadkobiercę), ale nie później niż w terminie dziesięciu lat od chwili otwarcia spadku.
Elementy obowiązkowe…
W treści testamentu powinny znajdować się następujące oświadczenia woli spadkodawcy:
- Wskazanie osoby (kilku osób), którą testator powołuje do całości lub części spadku
Wskazanie kogo testator powołuje do spadku, może polegać na wymienieniu konkretnych osób w treści testamentu lub na wykluczeniu poszczególnych osób z grona spadkobierców. W testamencie może zostać zastosowana także instytucja podstawienia, tj. wskazanie dodatkowej osoby lub osób, które będą dziedziczyć po spadkodawcy na wypadek, gdyby osoba lub osoby wskazane w pierwszej kolejności nie chciały lub nie mogły być spadkobiercami. Jeżeli natomiast w testamencie powołano do spadku kilka osób, a jedna z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą, to udział, który przypadałby na tę osobę, przypada, w ramach instytucji przyrostu, pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przysługujących im udziałów, chyba że testator zastrzegł inaczej w testamencie.
Czytaj więcej
Dopiero przeprowadzenie formalności pozwala na ostateczne określenie grona spadkobierców.
- Określenie udziałów (jako ułamkowe części całości), w jakich osoby powołane przez testatora będą dziedziczyć spadek po jego śmierci
W przypadku powołania kilku osób do całości lub części spadku, bez określenia udziałów w jakich dziedziczą, przyjmuje się, że osoby te zostały powołane do dziedziczenia w częściach równych.
…i dodatkowe
Testament może zawierać także następujące oświadczenia woli spadkodawcy:
Zapis zwykły
Spadkodawca może zobowiązać spadkobiercę (ustawowego lub testamentowego) do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Kolejny zapis zwykły może zobowiązywać do określonego świadczenia majątkowego również zapisobiercę (beneficjenta pierwszego zapisu zwykłego), stając się wtedy zapisem dalszym.
Polecenie
Polega ono na zobowiązaniu spadkobiercy lub zapisobiercy do określonego działania lub zaniechania. Od zapisu zwykłego polecenie różni się jednak w ten sposób, że nie powoduje powstania wierzytelności po stronie osoby trzeciej, jak w przypadku roszczenia zapisobiercy wobec spadkobiercy obciążonego zapisem zwykłym. Przedmiotem polecenia może być dowolny obowiązek nałożony przez spadkodawcę na spadkobiercę lub zapisobiercę, niezależnie od tego, czy ma on charakter majątkowy, czy niemajątkowy oraz czy jest jednorazowy, okresowy lub ciągły. Jedynym ograniczeniem jest, aby przedmiot polecenia był zgodny z prawem i zasadami współżycia społecznego.
Zapis windykacyjny
Jest to bezpośrednie rozporządzenie konkretnym przedmiotem spadkodawcy na rzecz zapisobiercy, nabywanym przez zapisobiercę z chwilą otwarcia spadku. Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być: rzecz oznaczona co do tożsamości (a więc konkretna, zindywidualizowana rzecz ruchoma lub nieruchomość), zbywalne prawo majątkowe, przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne, ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności lub ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.
Zapis windykacyjny, dla zachowania ważności, musi zostać dokonany w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego.
Powołanie wykonawcy testamentu
Spadkodawca może wyznaczyć osobę lub inny podmiot zobowiązanego do zapewnienia pełnej i prawidłowej realizacji ostatniej woli spadkodawcy, określonej w testamencie, oraz zabezpieczenia składników masy spadkowej do czasu ich objęcia przez spadkobierców. Wykonawcą testamentu jest więc zazwyczaj osoba obdarzona zaufaniem przez testatora, zdolna do urzeczywistnienia postanowień testamentu i czuwaniem nad zachowaniem go bez uszczerbku przed dopełnieniem formalności przez spadkobierców. Wykonawca testamentu musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych.
Wydziedziczenie
Spadkodawca może w testamencie pozbawić określonego spadkobiercę lub spadkobierców prawa do dziedziczenia (zarówno ustawowego, jak i testamentowego), a także prawa do zachowku. Wydziedziczenie może nastąpić wyłącznie z jednej lub kilku przyczyn, ściśle określonych w przepisach kodeksu cywilnego, do których na dzień przygotowania poradnika, należą:
- uporczywe postępowanie przez spadkobiercę wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
- dopuszczenie się przez spadkobiercę względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci lub
- uporczywe niedopełnianie przez spadkobiercę obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy.
Wymienione działania lub zaniechania spadkobiercy muszą mieć charakter zawiniony. Konkretna przyczyna wydziedziczenia powinna zostać opisana w treści testamentu. Wydziedziczenie nie będzie skuteczne, jeżeli spadkodawca przebaczył spadkobiercy.
Warunek i termin są wykluczone
Co do zasady powołanie osoby do spadku w testamencie nie może być zastrzeżone pod rygorem spełnienia się warunku lub terminu (jedynym terminem, od którego zależy nabycie spadku, jest bowiem śmierć spadkodawcy). Takie zastrzeżenie w testamencie uważa się za nieistniejące. Natomiast, gdyby z treści testamentu lub okoliczności wynikało, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany do dziedziczenia, powołanie tego spadkobiercy jest nieważne. Ograniczeń tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku.
