Darowizny od spadkodawców są częścią schedy

Sąd dokonujący działu spadku nie może tego obowiązku pominąć. Potwierdził to Sąd Najwyższy w postanowieniu z 20 lutego 2008 r. (sygn. II CSK 451/07). Dotyczy ono sprawy wszczętej przez Andrzeja W., który wystąpił o dokonanie działu majątku pozostawionego jemu i jego jedynej siostrze Danucie J. przez ich matkę Stanisławę W., zmarłą w 1993 r.

Stanisława W. nie sporządziła testamentu. Do spadku po niej i jego działu odnosiły się reguły dziedziczenia testamentowego. Według tych reguł, jeśli spadek przypadł tylko dzieciom, dziedziczą one w częściach równych. W skład spadku wchodzi duży dom w miejscowości uzdrowiskowej, który należał do jej majątku odrębnego. Sąd II instancji podzielił spadek w ten sposób, że znosząc współwłasność tej nieruchomości, przyznał ją córce Danucie J., a synowi spłatę w kwocie ponad 206 tys. zł. Uwzględnił to, że córka mieszka w tej nieruchomości, jest z nią związana. Poniosła też na nią nakłady w kwocie ponad 75 tys. zł.

W rozliczeniach sąd uwzględnił pożytki z nieruchomości w wysokości 178,7 tys. zł w postaci dochodów z wynajmowania pokoi letnikom. Przyjął, że połowa tych pożytków należy się Andrzejowi W. W rozliczeniu uwzględnił wartość nieruchomości pomniejszoną o nakłady poniesione przez jego siostrę.

Sąd nie uwzględnił wniosku syna o zaliczenie na poczet schedy siostry otrzymanej przez nią od matki darowizny. Powoływał się na art. 1039 k.c. Chodziło o darowiznę z 1985 r., której przedmiotem był dom w innej miejscowości uzdrowiskowej należący do majątku wspólnego, dorobkowego Stanisławy W. i jej męża, a ojca Danuty i Andrzeja. Małżonkowie W. aktem darowizny darowali połowę udziału w tej nieruchomości córce i połowę jej synowi, a ich wnukowi. Andrzej W. chciał zaliczenia na schedę siostry połowy darowizny przypadającej na matkę, czyli 1/4 wartości nieruchomości. Jej zaliczenie oznaczałoby, że jemu należy się z tego, co pozostało po śmierci matki, odpowiednio więcej.

Sąd uznał, że udział darowany Danucie J. w 1985 r. był udziałem jej ojca, a udział zmarłej matki stał się własnością wnuka. Przyjął tłumaczenia Danuty J., że taka była wola rodziców, którzy wtedy pozostawali ze sobą w złych stosunkach.

Według sądu Danuta J. nie otrzymała zatem darowizny od matki, obowiązek zaliczenia jej na schedę spadkową po matce nie wchodzi więc w rachubę. Sąd II instancji zaaprobował to stanowisko, z tym że wartość spłaty na rzecz Andrzeja W. pomniejszył dodatkowo o połowę wartości nakładów poniesionych na spadkowy dom przez jego siostrę.

Wskutek skargi kasacyjnej Andrzeja W. Sąd Najwyższy uchylił to postanowienie.

– Sąd II instancji popełnił oczywisty błąd, obniżając ponownie wartość nieruchomości o połowę nakładów poniesionych przez jego siostrę – mówiła sędzia Barbara Myszka. – Dodatkowo naruszył art. 384 kodeksu postępowania cywilnego, zmieniając werdykt na niekorzyść skarżącego.

– Sądy naruszyły też art. 1039 k.c. o obowiązku zaliczenia darowizn na schedę spadkową – stwierdziła sędzia.

Ponieważ udziały małżonków we wspólności są równe i jest wspólność bezudziałowa, trzeba przyjąć, że małżonkowie W. w 1985 r. wspólnie darowali połowę udziału córce.

– Darczyńcą tego udziału była więc również matka. Nie ma podstaw do innej oceny prawnej tej darowizny – zaznaczyła sędzia. Sąd musi więc na nowo obliczyć i podwyższyć wartość spłaty należnej Andrzejowi W.

SN nie znalazł natomiast podstaw do podważenia sposobu zniesienia współwłasności spadkowej nieruchomości przez przyznanie jej Danucie J.

– Ocena okoliczności decydujących o takim rozstrzygnięciu należy do sądu rozpatrującego sprawę merytorycznie – tłumaczyła sędzia Myszka.

– SN ingeruje tylko wówczas, gdy takie rozstrzygnięcie jest rażąco błędne albo opiera się na ocenach sprzecznych z ustaleniami.

W myśl art. 1039 kodeksu cywilnego, jeśli po spadkodawcy dziedziczą jego zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), a także małżonek, ciąży na nich obowiązek wzajemnego zaliczenia na schedę spadkową darowizn otrzymanych od spadkodawcy. Darowizn tych nie zalicza się tylko wówczas, gdy wola spadkodawcy była wyraźnie inna, gdy zwolnił on danego spadkobiercę z obowiązku ich zaliczenia. Spadkodawca może nałożyć obowiązek zaliczenia także na spadkobiercę nienależącego do wskazanego kręgu. Nie zalicza się na schedę spadkową drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Jak wynika z tego przepisu, nie ma obowiązku zaliczenia na schedę darowizn poczynionych na rzecz innych osób niebędących spadkobiercami, a więc na rzecz wnuków, jeśli nie dziedziczą, bo ich rodzic żyje i jest spadkobiercą.

Masz pytanie, wyślij e-mail do autorki: i.lewandowska@rp.pl

Spadki Darowizny