Spadek ma mieć właściwą kuratelę

Tak uznał Sąd Najwyższy w uchwale z 2 kwietnia 2008 r. (sygn. III CZP 12/08). Dotyczy ona sprawy o ustanowienie kuratora spadku po Salomei K., Loli F. i kilku osobach z rodziny G. prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla Krakowa-Śródmieście. W 1998 r. sąd powierzył tę funkcję Jolancie W.

Stosownie do art. 667 § 2 kodeksu postępowania cywilnego sąd obowiązany jest do czuwania nad całością spadku, który nie został objęty. Chodzi o sytuację, gdy żaden spadkobierca nie sprawuje nad nim faktycznej pieczy, nie wykonuje zarządu majątkiem składającym się na schedę spadkową. W praktyce dzieje się tak najczęściej, gdy spadkobiercy są nieznani, gdy ze względu na zawieruchy dziejowe i zaszłości historyczne przebywają za granicą. Dotyczy to właśnie dziedziczących spadek po Salomei K., Loli F. i rodzinie G.

W takich sytuacjach w miarę potrzeby sąd ustanawia kuratora spadku i nakazuje spis inwentarza, jeśli nie został sporządzony wcześniej. Do kuratora spadku należy zarządzanie majątkiem spadkowym pod nadzorem sądu, ale przede wszystkim powinien on starać się wyjaśnić, kto go dziedziczy i zawiadomić spadkobierców o spadku. Przy sprawowaniu tego zarządu ma stosować zasady dotyczące zarządu wykonywanego w toku egzekucji komorniczej z nieruchomości. Tak nakazuje art. 667 § 2 k.p.c.

W 2004 r. sąd zwolnił Jolantę W. z funkcji kuratora i na jej miejsce ustanowił kuratorem Wojciecha S. Sąd II instancji w 2005 r. uchylił to orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia. Sąd I instancji zajął się kwestią oceny pracy Jolanty W. jako kuratora i składanych przez nią sprawozdań. W 2006 r. część zatwierdził, reszcie odmówił zatwierdzenia. Przyznał też Jolancie W. częściowo wynagrodzenie za sprawowanie zarządu.

W marcu 2007 r. sąd ten kolejnym postanowieniem zwolnił ją z funkcji kuratora, zobowiązał do złożenia sprawozdania z tej funkcji i ustanowił kuratorem Mieczysława K. Prawną podstawą takich decyzji jest art. 931 § 2 k.p.c. odnoszący się, stosownie do art. 667 § 2 k.p.c., także do zarządu sprawowanego przez kuratora spadku. Z art. 931 § 2 k.p.c. płynie dla sądu zobowiązanie do zmiany kuratora, jeśli wymaga tego prawidłowe sprawowanie zarządu.

Jolanta W. wniosła zażalenie, kwestionujące zasadność odwołania jej z tej funkcji. Sąd rejonowy odrzucił je. Argumentował, że ani art. 394 § 1 k. p. c. wskazujący, na jakie postanowienia przysługuje zażalenie do sądu II instancji, ani żaden inny przepis nie przewiduje zażalenia na postanowienie dotyczące zmiany kuratora spadku.

Owszem, taka możliwość wynikała z art. 932 k.p.c., który, jak chciał art. 667 § 2 k.p.c., miał zastosowanie do zarządu sprawowanego przez kuratora spadku, jednak 5 lutego 2005 r. art. 932 k.p.c. został uchylony.

Z tej możliwości skorzystała Jolanta W. po pierwszym odwołaniu.

Jolanta W. nie zrezygnowała z dochodzenia swych racji i w zażaleniu wniesionym do sądu II instancji zakwestionowała postanowienie odrzucające jej zażalenie. Zaznaczyła, że sąd pozbawił ją funkcji, gdy po dziewięciu latach poszukiwań odnalazła spadkobiercę rodziny G.

Sąd II instancji nie był pewny słuszności argumentów, które zadecydowały o odrzuceniu przez sądu I instancji zażalenia Jolanty W.

Dlatego skierował pytanie prawne do SN. W uzasadnieniu tego pytania skłaniał się ku stanowisku, że po skreśleniu art. 932 k.p.c., wobec braku innego przepisu, który przewidywałby zażalenie na postanowienie o zmianie kuratora spadku, można na podstawie ogólnego przepisu art. 518 k. p. c. wnieść od tego postanowienia apelację. Ustanawia on generalną zasadę, że od postanowień sądu I instancji orzekających co do istoty sprawy przysługuje apelacja, a na inne postanowienia tego sądu, w wypadkach wskazanych w ustawie, przysługuje zażalenie.

SN w uchwale będącej odpowiedzią na pytanie prawne stwierdził, że na postanowienie sądu o zwolnieniu z funkcji kuratora spadku i powołaniu w to miejsce innej osoby kuratorowi przysługuje apelacja.

Z przepisów dotyczących zarządu sprawowanego w toku egzekucji z nieruchomości, które art. 667 § 2 k.p.c. nakazuje stosować odpowiednio do zarządu sprawowanego przez kuratora spadku, płynie dla kuratora m.in. obowiązek:

- podejmowania czynności potrzebnych do prowadzenia prawidłowej gospodarki,

- pobierania czynszów i innych pożytków ze spadkowego majątku,

- podejmowania w granicach zwykłego zarządu czynności, które okażą się potrzebne,

- składania sądowi co najmniej raz w roku oraz po ukończeniu zarządu udokumentowanego sprawozdania rachunkowego.