Dziedziczenie testamentowe: jak sporządzić testament

Szczególną formą dziedziczenia, z pominięciem zasad ustawowych, jest dziedziczenie na podstawie testamentu. By do niego doszło, zmarły musi pozostawić po sobie ten dokument, i musi być on ważny.

Forma dokumentu

Testament może sporządzić wyłącznie osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. Powinien mieć on formę pisemną i być sporządzony własnoręcznie przez spadkodawcę, podpisany i opatrzony datą. Jeżeli jednak w dokumencie będzie brakowało daty, to testament nie zostanie uznany za nieważny.

Nie może być jednak żadnych wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do jego treści lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Poza zwykłą formą pisemną testament może być również sporządzony w formie aktu notarialnego.

Szczególną formą testamentu jest tzw. testament allograficzny. W tym przypadku spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.

Oświadczenie to musi zostać spisane w protokole z podaniem daty, który odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Dodatkowo protokół powinien zostać podpisany przez wszystkie obecne osoby, chyba że spadkodawca nie może złożyć podpisu. Szczególnymi formami testamentów są również testamenty: ustne, podróżne i wojskowe.

Bez względu na formę testamentu trzeba pamiętać, że nie można sporządzić wspólnego testamentu dla kilku osób. Polskie prawo cywilne nie przewiduje takiej instytucji. Małżonkowie nie mogą zatem sporządzić jednego wspólnego testamentu. Jeżeli to zrobią, to będzie on nieważny. Nieważne będą również zapisy, a nawet cały testament, jeżeli dana osoba powoła w testamencie spadkobiercę z zastrzeżeniem warunku lub terminu.

Jeżeli zatem np. ojciec powoła na spadkobiercę swojego syna pod warunkiem, że ten się ożeni, to sąd unieważni taki testament. Wyjątkiem będzie jednak sytuacja, w której syn znajdzie sobie żonę jeszcze przed śmiercią ojca – w takiej sytuacji testament będzie ważny, ponieważ zastrzeżony w nim warunek ziścił się przed otwarciem spadku.

Wskazanie uprawnionych

W testamencie można ustanowić spadkobiercą jedną lub kilka osób do całości lub części majątku. Jeżeli w testamencie rozporządzono jedynie częścią majątku, to pozostała część jest dziedziczona na zasadach ogólnych.

Autor testamentu może również powołać kilku spadkobierców, rozdzielając pomiędzy nich określony udział w majątku. Trzeba jednak pamiętać o tym, że w testamencie nie można rozporządzać określonymi składnikami majątku, a jedynie wolno dzielić go na określone udziały. Spadkodawca może jednak zobowiązać spadkobierców do przekazania określonej osobie określonego składniku majątku – np. samochodu, domu czy określonej kwoty pieniędzy – jest to tzw. zapis.

W zapisie nie można zadysponować składnikiem majątku należącym do wspólności małżeńskiej.

Po stronie zapisobiorcy powstaje roszczenie o wydanie rzeczy i przekazanie własności wobec spadkobierców niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Jeżeli spadek przypada kilku osobom, to zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej, a więc np. wskazał określoną osobę do wykonania zapisu. Roszczenia z tytułu zapisu przedawniają się z upływem pięciu lat od dnia wymagalności zapisu.