Sukces wprowadzenia gimnazjów

Raport o stanie edukacji. Społeczeństwo w drodze do wiedzy" pokazuje, że w Polsce wiele się zmieniło. Jest podsumowaniem tego, co udało się osiągnąć, oraz określa wyzwania, jakim w przyszłości trzeba będzie sprostać.

Według Michała Federowicza, dyrektora Instytutu Badań Edukacyjnych, nasz kraj jest w połowie drogi od sztywnego systemu edukacji, nieadekwatnego wobec wymagań współczesnego świata, do systemu elastycznego i dynamicznego, który nie tylko nadąża za zmieniającym się otoczeniem, lecz także staje się siłą napędową potrzebnych przemian. Dokument jest pierwszym, kompletnym opisem stanu polskiej oświaty, w którym można znaleźć wyniki badań, polskich i międzynarodowych, nad stanem polskiej edukacji przeprowadzonych w ciągu ostatnich 10 – 20 lat. Oprócz tego prezentuje kwestie jakości edukacji, wyrównywania szans w dostępie do oświaty, jej dostosowania do rynku pracy czy wpływu sytuacji demograficznej na system edukacji.

Najważniejsze wnioski z raportu – osiągnięcia i wyzwania:

> wychowanie przedszkolne

Osiągnięcia: wzrost upowszechnienia wychowania przedszkolnego

W ostatniej dekadzie doszło do znacznego wzrostu upowszechniania wychowania przedszkolnego.

Wyzwania: nierównomierny dostęp do wychowania przedszkolnego

Dostęp do wychowania przedszkolnego w Polsce jest wciąż znacznie gorszy niż w większości innych krajów europejskich. Przeciętna liczba dzieci w oddziale przedszkolnym utrzymuje się od kilku lat na tym samym, wysokim poziomie (21 dzieci). Do przedszkola uczęszczają w dużo większym stopniu dzieci mieszkające w miastach i mające lepiej wykształconych rodziców, przez co przedszkola bardziej różnicują, niż wyrównują szanse edukacyjne.

> gimnazja

Osiągnięcia: Gimnazja podnoszą kompetencje uczniów

Mimo obaw i zastrzeżeń towarzyszących ponownemu ich wprowadzeniu, gimnazja się sprawdziły. Stało się tak głównie dzięki wydłużeniu o rok obowiązkowej edukacji ogólnej. Potwierdza to badanie umiejętności piętnastolatków PISA przeprowadzane co trzy lata przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). W 2000 r. badanie objęło jeden z ostatnich roczników uczących się w ośmioletniej szkole podstawowej i rozpoczynających naukę w szkole średniej. W kolejnych edycjach badania, z 2003, 2006 i 2009 polscy piętnastolatkowie byli w zdecydowanej większości uczniami gimnazjów. Wynik polskich uczniów w badaniu umiejętności czytania poprawił się o 21 punktów (od 2000 r.), w matematyce 5 punktów (od 2003 r.), a w naukach przyrodniczych 10 punktów (od 2006 r.). W przypadku umiejętności związanych z czytaniem jest to jedna z największych zwyżek wśród badanych krajów.

Wyzwania: W dużych miastach rośnie podział gimnazjów na lepsze i gorsze

W najlepszych systemach edukacyjnych udaje się godzić doskonałe wyniki uczniów z równymi szansami na dobrą edukację. W Polsce różnice między poziomem umiejętności uczniów uczęszczających do różnych szkół podstawowych i gimnazjów są relatywnie niskie, ale różnice między gimnazjami zwiększają się w dużych miastach. Utrzymuje się też wyraźny podział na uczniów liceów ogólnokształcących, techników i zasadniczych szkół zawodowych. Wybór kształcenia zawodowego wciąż jest silnie uwarunkowany pochodzeniem społecznym uczniów, nie zaś świadomym wyborem zawodu.

> wyższe wykształcenie

Osiągnięcia: upowszechnianie wyższego wykształcenia

Po 1989 r. Polska zaczęła gwałtownie nadrabiać dystans, jaki dzielił ją od krajów wysoko rozwiniętych pod względem liczby osób z wyższym wykształceniem. Sprzyja temu rynek pracy – osoby z wyższym wykształceniem są mniej zagrożone bezrobociem, krócej szukają pracy i zarabiają lepiej od osób, które ukończyły edukację na niższym poziomie.

Wyzwania: Jakość wyższego wykształcenia

Wiele wskazuje na to, że problemem polskiego szkolnictwa wyższego jest jego bardzo zróżnicowana jakość. Pośrednio świadczy o tym choćby niedostosowanie liczebności kadry akademickiej do liczby studentów. W ciągu ostatnich 20 lat liczba studentów wzrosła pięciokrotnie, a liczba nauczycieli akademickich tylko o 60 procent. Wśród nowo tworzonych szkół wyższych dominują uczelnie prowadzące kierunki o profilu humanistycznym, relatywnie często wybierane przez studentów, a jednocześnie tańsze w utrzymaniu.

> edukacja na wsi

Osiągnięcia: Awans edukacyjny wsi

Różnice w poziomie wykształcenia mieszkańców miast i wsi w Polsce wciąż pozostają bardzo duże, ale wyraźnie się zmniejszają. W latach 1995 – 2009 na wsi liczba osób z wyższym wykształceniem zwiększyła się niemal czterokrotnie, podczas gdy w miastach odnotowano zaledwie podwojenie się tej liczby (w obu przypadkach wśród osób w wieku produkcyjnym). Poprawa poziomu wykształcenia mieszkańców wsi to przede wszystkim efekt wzrostu aktywności edukacyjnej kobiet.

Wyzwania: Nie wiadomo, ile osób z wykształceniem wyższym faktycznie mieszka na wsi, a ile mieszkańców wsi pracuje w mieście.

W grupie osób w wieku 20 – 29 lat widać znaczną migrację do miast. Problemem jest nadal znaczna grupa osób z najniższymi poziomami wykształcenia na wsi, zwłaszcza mężczyzn, oraz zmiany demograficzne.

> nauczyciele

Osiągnięcia: Nauczyciele są lepiej wykształceni i dalej chcą się kształcić

W Polsce aż 97 proc. nauczycieli ma wykształcenie wyższe, co stanowi jeden z najwyższych odsetków w Unii Europejskiej (dane za 2009). W 2000 r. wskaźnik ten wynosił 84 proc., a w 1992 r. zaledwie 58 proc. Polscy nauczyciele mają też potrzebę podnoszenia swoich umiejętności – 39 proc. z nich deklaruje chęć doskonalenia zawodowego, choć przyznaje, że nie znajduje dla siebie odpowiedniej oferty.

Wyzwania: Słaby system doskonalenia zawodowego i awansu zawodowego nauczycieli

> matematyka