Język polski w urzędzie: interpunkcja

Z przecinkami wiąże się kilka rozpowszechnionych mitów, które odpowiadają za najczęstsze i najbardziej rażące błędy interpunkcyjne.

Mit 1: Przecinek stawia się tam, gdzie zawieszamy głos

Prawdą jest, że interpunkcja jest dla pisma tym, czym intonacja dla mowy: pozwala zapewnić jednoznaczność i zrozumiałość tekstu. Mówiąc, możemy na pewne słowa położyć nacisk, w pewnych miejscach zrobić pauzy, tak by odbiorca zrozumiał tekst dokładnie tak, jak to planowaliśmy. Inaczej zaakcentujemy bowiem zdanie: „Gdy goście weszli, na stół podano obiad", a inaczej: „Gdy goście weszli na stół, podano obiad". W tych akurat zdaniach pauza w mowie pokrywa się z przecinkiem na piśmie, ale nie jest to bynajmniej reguła: po prostu w tych miejscach jest granica między zdaniem podrzędnym a nadrzędnym. Ogólna zasada zaś mówi, że zdanie podrzędne zawsze oddzielamy przecinkiem od zdania nadrzędnego.

Mit 2: Są słowa, przed którymi zawsze stawiamy przecinek

Jako takie „przecinkolubne" słowa wskazuje się zwykle „który" czy „że". Tymczasem, jak widać choćby w śródtytule, nie jest to reguła bezwyjątkowa: przecinek faktycznie jest, ale nie poprzedza bezpośrednio słowa „który", tylko słowo „przed". Jest to tzw. zasada cofania przecinków, zgodnie z którą połączenia takie jak „od której", „przy którym", „z jakim", „nawet jeśli" czy „właśnie kiedy" traktujemy jako całostkę interpunkcyjną, którą poprzedzamy przecinkiem, jeśli sytuacja tego wymaga. To samo dotyczy zbitek typu „mimo że" czy „pomimo że". Takich zestawień nigdy nie rozdzielamy przecinkiem, nie wierząc szkolnym regułkom, że przed „że" przecinek jest niezbędny. Takie reguły zawsze mają charakter przybliżeń, od których można znaleźć masę wyjątków. Piszemy więc: „Poszedł na spacer, mimo że padało".

Mit 3: Są słowa, których nigdy nie poprzedzamy przecinkiem

Tu zwykle wskazywany jest spójnik „i". Jednak w zdaniu: „Poszedł do sklepu, żeby kupić chleb, i kupił pączki" przecinek przed „i" jest niezbędny, zgodnie z zasadą, że zdanie podrzędne wplecione w zdanie nadrzędne wydzielamy przecinkami z obu stron. Podobnie z obu stron należy wydzielić zdanie wtrącone. Widać więc, że nie obejdzie się bez powtórki z gramatyki.

Powtórka z gramatyki

Żeby dobrze wstawiać przecinki, naprawdę trzeba sobie przypomnieć, co to jest zdanie pojedyncze i złożone. Najkrócej mówiąc, zdanie pojedyncze zawiera jeden czasownik, a zdanie złożone – więcej niż jeden czasownik. Wśród zdań złożonych wyróżniamy zdania złożone współrzędnie i podrzędnie. Złożone równorzędnie to takie, w którym jedno zdanie składowe (czyli część zawierająca czasownik) nie wynika z treści drugiego i może istnieć osobno („Kupiłem chleb i wróciłem do domu"). Złożone podrzędnie to takie, gdzie jedno ze zdań składowych wynika z drugiego i uzupełnia jego treść („Kupiłem chleb, żeby mieć coś na kolację").

Zdania podrzędne zawsze oddzielamy przecinkiem od zdania nadrzędnego, w zdaniu współrzędnym zaś obecność przecinka zależy od typu relacji między zdaniami składowymi.

Zasada i-lub-ani

Zdań współrzędnych nie oddzielamy przecinkiem, jeżeli są one połączone spójnikami z grupy i-lub-ani (czyli także „oraz", „albo", „czy", „ni" itp.). Piszemy więc: „Skończę pracę i pójdę do kina" czy „Obejrzę film lub poczytam gazetę". Nie oznacza to jednak, że przed spójnikami z tej grupy nigdy nie stawiamy przecinka. Przecinek postawimy, jeśli taki spójnik zostanie podwojony („Kupię chleb i masło, i ser, i pomidory), a także jeśli przed takim spójnikiem kończy się zdanie podrzędne („Obejrzę film, który wypożyczyłem, lub poczytam gazetę"). O tym, jak ważna jest ta zasada, niech zaświadczą zdania: „Kupił psa, który biegał po ogrodzie i był bardzo szczęśliwy" oraz „Kupił psa, który biegał po ogrodzie, i był bardzo szczęśliwy. Obecność przecinka zmienia sens: w pierwszym zdaniu szczęśliwy jest pies, w drugim – jego właściciel.

Oddziela się za to przecinkami zdania współrzędne połączone spójnikami innymi niż te z grupy i-lub-ani, czyli np. „czyli", „więc", „ale".

Nie oddzielać podmiotu ?od orzeczenia

Jednym z najbardziej rażących błędów interpunkcyjnych jest oddzielanie przecinkiem podmiotu od orzeczenia. Źródłem tego błędu może być np. przekonanie, że należy postawić przecinek przed słowem „to" albo że w długim zdaniu jakiś przecinek jest niezbędny. Tymczasem niekiedy nawet bardzo długie zdanie nie będzie wymagało wstawienia żadnego przecinka (np. „Jedzenie kalorycznych posiłków późnym wieczorem to dość częsta przyczyna problemów z wagą ciała" – żadnego przecinka tu nie ma).

Przecinek w korespondencji

Przecinek stawiamy po zwrocie otwierającym pismo, typu „Szanowny Panie". Dalej piszemy od nowej linii, którą zaczynamy małą literą, traktując zwrot do adresata i pierwsze słowa listu jako jedno zdanie. Przecinka nie stawiamy za to po zwrocie zamykającym, typu „Z poważaniem".

Przecinki nie są może najważniejsze (poza tymi – wcale nie tak rzadkimi – przypadkami, gdy ich obecność lub brak zmienia sens zdania), ale prawidłowe stosowanie zasad interpunkcji świadczy o szacunku do czytelnika. Rażące błędy interpunkcyjne, podobnie jak błędy ortograficzne, mogą wywoływać wrażenie, że również merytoryczna zawartość dokumentu nie jest najwyższej jakości. Dlatego warto zrobić sobie gramatyczną powtórkę i opanować zasady przestankowania, zwłaszcza że nie są one wcale takie trudne.