Czy zmiany usprawnią funkcjonowanie sądów

Czytając dodatek „Sądy i prokuratura" w ostatnich miesiącach, można było odnieść wrażenie, że ostatnie nowelizacje prawa o ustroju sądów powszechnych doprowadziły do jakichś istotnych negatywnych zmian. Mają rzekomo fatalny wpływ na funkcjonowanie sądów powszechnych, w konsekwencji doprowadzą do upadku czy zapaści sądów. Jest to w mojej ocenie konkluzja zupełnie jednostronna i pomijająca zdecydowanie korzystne modyfikacje dotychczasowych przepisów. Dlatego warto przedstawić choć kilka niewątpliwie trafionych zmian.

Trzeba stwierdzić, że artykuły prasowe konsekwentnie pomijają istotne, nowe rozwiązania zwiększające uprawnienia i znaczenie sędziów sądów rejonowych. Przede wszystkim na podkreślenie zasługuje, że w wyniku nowelizacji z 20 lipca 2018 r. ( DzU z 2018 r., poz. 1443) sędziowie sądów rejonowych uzyskali po raz pierwszy w historii znaczącą reprezentację w kolegium sądu okręgowego, będącym ważnym organem sądu. Otóż wprowadzono zasadę, że każdy nawet najmniejszy sąd rejonowy ma w nim swojego przedstawiciela. Przy czym przedstawiciel ten jest wybierany przez sędziów danego sądu rejonowego.

Regulacja ta spowodowała, że najliczniejsza grupa sędziów, nierzadko najbardziej obciążonych pracą i pracujących niejako na pierwszej linii frontu, uzyskała realny wpływ na działanie kolegium. Faktycznie więc mogą oni obecnie decydować o treści wydawanych przez nie opinii dotyczących istotnych kwestii osobowych i organizacyjnych sądów.

Podkreślić należy, że uprzednio (w czasie obowiązywania poprzedniego art. 30 § 1 u.s.p.) byli oni w tym zakresie faktycznie poddani woli sędziów okręgowych, którzy posiadali większość głosów w kolegium sądu okręgowego. Ponieważ sędziowie sądów rejonowych stanowią znaczącą większość, nie można moim zdaniem przecenić tego faktu i nie zauważać tej poważnej i w pełni uzasadnionej zmiany.

Zwiększenie roli prezesów rejonów

Podobnie nie można pomijać zmiany dotyczącej uprawnień w ustalaniu podziałów czynności, które w sądach rejonowych od 10 sierpnia 2018 r. należą do uprawnień ich prezesów (art. 22a § 1 u.s.p.). Dotychczas uprawnienie to przysługiwało prezesowi sądu okręgowego, który w ten sposób mógł kształtować politykę kadrową w całym okręgu. Po zmianie jego rola została ograniczona do opiniowania jako jeden z członków kolegium sądu okręgowego.

Jest to zmiana jak najbardziej uzasadniona. Obecnie bowiem kwestia ustalenia przydziału sędziów, asesorów sądowych i referendarzy sądowych do wydziałów sądu, zakres ich obowiązków, sposób ich uczestniczenia w przydziale spraw, a także plan dyżurów oraz zastępstw należy do uprawnień kierującego nim prezesa. Jest to w pełni słuszne rozwiązanie, ponieważ prezes ten nie tylko najlepiej zna specyfikę i potrzeby swojego sądu, ale także najlepiej potrafi ocenić możliwości i predyspozycje pracujących z nim sędziów.

Takie delegowanie uprawnienia do ustalania podziału czynności w dół jest więc kolejnym krokiem w kierunku istotnego wzmocnienia roli sędziów sądów rejonowych, którzy dotychczas takich uprawnień nie posiadali.

Kwestia wizytatorów

Kolejna istotna zmiana niedostrzegana dotychczas w piśmiennictwie to przeniesienie uprawnienia do powoływania sędziów wizytatorów w dół i przyznanie tego uprawnienia prezesom sądów okręgowych, którzy zastąpią prezesów apelacyjnych, oraz obniżenie wymaganego minimalnego stażu pracy z dziesięciu do siedmiu lat dla kandydatów na te funkcje (art. 37d u.s.p.).

Obie te zmiany są moim zdaniem rozwiązaniem w pełni korzystnym.

Po pierwsze, upraszczają i przyśpieszają całą procedurę związaną z powołaniem wizytatora.

Po drugie, rozszerzają krąg sędziów, którzy mogą tę funkcję pełnić. Wymóg siedmiu lat pracy sędziowskiej wydaje się w zupełności wystarczający, tym bardziej że w mniejszych sądach wybór osób mających predyspozycje i chęci do wykonywania takiej pracy wcale nie jest szeroki.