Uzasadnienia wyroków sądów na formularzach? Nie zdało to egzaminu

W kwietniu posłowie Polski 2050 wnieśli projekt zmian w kodeksie postępowania karnego, który ma usunąć art. 99a. Przepis ten nakazuje, żeby uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji były sporządzane na formularzu według wzoru ustalonego w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości. Wprowadzony został w 2019 r. i od początku budził krytykę wielu prawników. O jego zniesienie zabiegała wielokrotnie NRA, pisząc liczne petycje w tej sprawie.

W czerwcu projekt trafił pod obrady Sejmu, a w zeszłym tygodniu postulat poparł RPO. Marcin Wiącek stwierdził, że orzeczenia na formularzach mogą naruszać prawo do obrony oraz prawo do sądu, gdyż utrudniają skorzystanie ze środka zaskarżenia.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Czy z sądów znikną formularze uzasadnień wyroków? Zdecyduje Sejm

Uzasadnienia wyroków w sprawach karnych tworzone według wzoru ustalonego przez resort sprawiedliwości mogą niebawem odejść do lamusa. Sejm rozpoczął właśnie pracę nad nowelą, która ma znieść tę formę uzasadniania orzeczeń.

Uzasadnienia wyroków sądów? Formularze do kosza

— Ja teraz będę sądził sprawę o zabójstwo i będę pisał uzasadnienie w sposób tradycyjny, tak jak mnie nauczono na aplikacji. Jak przez lata pisałem — mówi Piotr Gąciarek, sędzia SO w Warszawie. — Pominę formularz, bo prawo do sądu, w którym wyraża się prawo do poznawania motywów, jakimi kierował się sąd, jest ważniejsze niż narzucony odgórnie formularz. Mają one tak wrażliwą strukturę, że w skomplikowanych sprawach tak naprawdę nie wiadomo, co sąd miał na myśli i dlaczego zdecydował tak, a nie inaczej — dodaje.

Zniesienia obowiązkowych formularzy chce też palestra.

— Uzasadnienia na formularzach to po prostu tragedia — mówi Dorota Kulińska, dyrektor Instytutu Legislacji i Prac Parlamentarnych NRA. — Niektórzy sędziowie przyznają, że mają problem, by je zrozumieć. Inni wskazują, że przecież uzasadnienie jest dla sądu II instancji, a nie dla oskarżonego. Z punktu widzenia adwokatury to absolutnie nie do przyjęcia, bo to dotyka bezpośrednio obywateli i uszczupla ich gwarancje dostępu do rzetelnego procesu. Mówiąc kolokwialnie, każdy musi mieć możliwość zrozumieć „za co siedzi”, bo to także element resocjalizacji — dodaje.

I wskazuje, że choć adwokaci starają się tłumaczyć klientom te uzasadnienia na bardziej przystępny język, to czasem także mają problem ze zrozumieniem wywodów konstruowanych w ramach formularza i pisaniem od nich odwołań. Informacje z formularza trudno bowiem złożyć w logiczną całość.

— Formularze uzasadnień na pewno w wielu przypadkach nie spełniają oczekiwań co do argumentacji uzasadnień wyroków. Jest to forma, która uniemożliwia przedstawienie spójnego ciągu myślowego, od przedstawienia dowodów, przez stan faktyczny, jaki na ich podstawie ustalono, aż do końcowej oceny i subsumpcji przepisów — mówi radca prawny prof. Jarosław Zagrodnik z Uniwersytetu Śląskiego, ekspert Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji KIRP.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Nadchodzą zmiany w uzasadnianiu wyroków. Formularze do lamusa

Możliwe, że uzasadnienia wyroków nie będą już tworzone według wzoru ustalonego przez resort sprawiedliwości. W przyszłym tygodniu Sejm rozpoczyna prace nad nowelą, która ma znieść tę formę uzasadniania orzeczeń.

Czy formularze do uzasadnień wyroków są nam potrzebne? Proste i złożone sprawy

Prof. Zagrodnik wskazuje jednak, że nie należy całkowicie rezygnować z formularzy, bo wielu sędziów, zwłaszcza niedawno powołanych, już się do nich przyzwyczaiło. Zdaniem eksperta mogłyby się one sprawdzić w prostych sprawach, tj. takich, w których mamy tylko jednego oskarżonego i jeden czyn, albo gdy wyrok został wydany w oparciu o porozumienie między prokuraturą a oskarżonym przy akceptacji sądu (a więc szanse na jego zakwestionowanie są bardzo małe). Dotyczy to ok. 40 proc. spraw.

— Formularze pozwalają bowiem uporządkować i oddzielić sferę dowodową, stan faktyczny i kwalifikację prawną. Początkowo byłem bardzo sceptycznie nastawiony do rozporządzenia wprowadzającego formularze, ale po jego poprawieniu odpowiada on treści art. 424 k.p.k., który określa elementy uzasadnienia. Zresztą w sprawach, które wymagają dogłębniejszych analiz stanu faktycznego i prawnego, uzasadnienia na formularzach nie różnią się zbytnio od tych tradycyjnych — mówi Jarosław Zagrodnik.