Kleiber: Nie taki układ straszny...

Jakiś czas temu wpadły mi w ręce wyniki ciekawego sondażu. Pytanie brzmiało: co dla pana/pani jest ważniejsze – wolność w dążeniu do osiągnięcia życiowych celów bez ingerencji państwa czy skuteczność państwowej troski o zaspokojenie podstawowych potrzeb wszystkich obywateli?

W Stanach Zjednoczonych 58 proc. respondentów opowiedziało się za pierwszym elementem, a tylko 35 proc. za drugim. W Wielkiej Brytanii rezultat był odwrotny i wyniósł 55 do 38 na korzyść aktywnej roli państwa w zapobieganiu wszelkim objawom biedy. W Europie kontynentalnej – w Niemczech, Francji i Hiszpanii – „zwycięstwo" państwa opiekuńczego okazało się być jeszcze wyraźniejsze – aż 62 proc. respondentów uznało je za ważniejsze od obywatelskiej wolności.

Wolność czy biurokracja

Wyniki te dają dużo do myślenia i trafiają w sedno najróżniejszych transatlantyckich problemów. Oczywiście istnieje głębokie historyczne uzasadnienie powyższej różnicy poglądów. Życie na olbrzymim, rzadko zaludnionym obszarze przez lata kształtowało w Amerykanach potrzebę indywidualnej samowystarczalności, a odległe geograficznie i emocjonalnie państwo było postrzegane bardziej jako zagrożenie dla obywatelskiej wolności niż ewentualna pomoc w rozwiązywaniu problemów. Ideałem człowieka sukcesu stał się odważny przedsiębiorca skutecznie wprowadzający na rynek przełomowe innowacje.

Przeciwnie w Europie – traumatyczne doświadczenia wojenne i głębokie podziały społeczne uczyniły z idei silnego państwa gwaranta międzyludzkiej solidarności i opiekuńczości. Stąd tez bierze się wysoki status społeczny urzędnika państwowego, szczególnie wyraźnie widoczny we Francji, Niemczech czy Austrii.

Indywidualna kreatywność i swoboda przedsiębiorczości w USA są kluczem do zrozumienia gospodarczych sukcesów tego kraju. Zostało to jednak okupione olbrzymim marnotrawstwem energii (emisja gazów cieplarnianych na mieszkańca jest w USA dwukrotnie wyższa niż w innych bogatych krajach świata), przestarzałą infrastrukturą publiczną, widoczną gołym okiem biedą części społeczeństwa. A przy mentalności Amerykanów nie jest łatwo wprowadzać np. dodatkowe opłaty za emisję gazów, ograniczać stosowanie upraw modyfikowanych genetycznie, zaprzestać masowego stosowania hormonów wzrostu w hodowli zwierząt rzeźnych czy zniechęcać do konsumpcji przesłodzonych napojów. Działania takie odbierane są bowiem powszechnie jako zamach na indywidualną wolność wyboru.

W Europie odwrotnie – wypadamy fatalnie w statystykach dotyczących wprowadzonych na globalne rynki przełomowych innowacji, ale bez większych oporów akceptujemy rynkowe regulacje o często paradoksalnej naturze, a wprowadzanie najostrzejszych na świecie rygorów polityki klimatycznej o trudnych do przewidzenia konsekwencjach gospodarczych cieszy się szerokim poparciem.

Czy w tej sytuacji można się dziwić kłopotom, jakie wystąpiły w trakcie negocjacji na temat transatlantyckiego partnerstwa w obszarze handlu i inwestycji TTIP (Transatlantic Trade and Investment Partnership)?

Założenia negocjacyjne porozumienia brzmią optymistycznie. TTIP ma ożywić gospodarkę poprzez szerokie wzajemne otwarcie rynków dla firm po obu stronach oceanu, z zachowaniem praw pracowniczych i dbałością o zrównoważony rozwój. Efektem TTIP miałby być około 30-procentowy wzrost handlu prowadzący do powstania wspólnego obszaru wolnocłowego stanowiącego prawie 50 proc. światowej gospodarki. W konsekwencji o około pół procent miałby się zwiększyć PKB po obu stronach, a każdy mieszkaniec Unii Europejskiej (wliczając niemowlęta i emerytów) zarobiłby dodatkowo ponad 500 euro rocznie. Tak przedstawiany TTIP wygląda obiecująco, a proponowane znoszenie ceł (i tak już dzisiaj zresztą bardzo niskich i wynoszących średnio tylko 3 proc.) nie budzi większych wątpliwości.

Kością niezgody są natomiast pozacłowe elementy negocjowanego porozumienia, czyli ustalanie wspólnych standardów i norm, ograniczanie obowiązujących w Unii, a w opinii Amerykanów, biurokratycznych rynkowych regulacji oraz zwiększenie wpływu korporacji biznesowych na decyzje podejmowane przez poszczególne państwa i całą Unię. Ta ostatnia sprawa dla Europejczyków jest newralgiczna, jej istotą jest bowiem możliwość skarżenia władz państwa przez korporacje do trybunałów arbitrażowych w sprawach przyjmowanych regulacji mogących szkodzić interesom tych firm. W trybunałach zaś mieliby zasiadać wyłącznie prawnicy korporacyjni, a ich decyzje nie podlegałyby odwołaniu do instytucji wymiaru sprawiedliwości. Taka procedura traktowana jest w Europie jako zamach na kompetencje demokratycznych władz i wydaje się być nie do przyjęcia.

Tym bardziej że różne porozumienia handlowe o mniejszym zakresie pokazały już, że mogą nieść fatalne skutki. Np. sprawa koncernu paliwowego Occidental, który otrzymał ponad 2 mld dolarów odszkodowania od rządu Ekwadoru za cofnięcie mu licencji na wydobycie ropy w Amazonii, choć jednoznacznie udowodniono mu, że złamał obowiązujące prawo. Albo sprawa firmy tytoniowej Philip Morris, która pozwała rządy Urugwaju i Australii za zniechęcanie swych obywateli do palenia papierosów.

Nawet taka krótka charakterystyka porozumienia TTIP pokazuje, jak różnice kulturowe komplikują współpracę. Bo przecież sporne problemy układu odpowiadają istocie tych różnic. Powinniśmy więc się pogodzić z niemożnością porozumienia?