Błędne scenariusze premiera Tuska

Ostatnio rząd Donalda Tuska ogłosił dwa dokumenty, które mają status średnioterminowych strategii działań: „Plan rozwoju i konsolidacji finansów 2010 – 2011” oraz „Program konwergencji. Aktualizacja 2009”. Polskie życie polityczne i publiczne żywi się tymczasem sprawami personalnymi. Emocjonujemy się, jak wypadł ten czy tamten polityk przed tą czy tamtą komisją oraz kto wystartuje przeciw komu. Oczywiście są to kwestie istotne, choć co najwyżej w skali mikro. Przede wszystkim jednak łatwiejsze do zrozumienia, także dla samych polityków.

[srodtytul]Plan ataku na Hiszpanię[/srodtytul]

Ten mechanizm odwracania uwagi świetnie opanowali wizerunkowi doradcy premiera. Głębokie problemy makro, które wymagają widzenia spraw jednocześnie w szerokiej skali i w nudnych detalach, łatwo umykają naszej uwadze. Tymczasem od sposobu, w jaki rząd Donalda Tuska dokończy kadencję, zależy to, czy Polska po kryzysie nabierze rozwojowego rozpędu czy też wszystkie jej koła zamachowe zatrą się, a gospodarka stanie przygnieciona długiem.

Problem polskich finansów publicznych, czyli naszych wspólnych pieniędzy, nie został bynajmniej rozwiązany wraz z publikacją „Planu rozwoju i konsolidacji”. Co więcej, w pewnym sensie jeszcze bardziej się pogłębił – zobaczyliśmy, że premier nie chce lub nie umie postawić sprawy wprost i że nikt nie potrafi go do tego zmusić. Tymczasem sprawa dotyczy tego, jak dysponujemy ok. 40 proc. polskiego PKB (640 mld zł w 2010 r.).

Rosnąca waga tego problemu sprawia, że jego zrozumienie pozwoli być może zobaczyć w innym świetle zachowania najważniejszych polskich polityków. Polska polityka w swojej miękkiej jałowości dociera bowiem do pewnych twardych granic, poza którymi decyzje muszą być podejmowane w pełni odpowiedzialnie. Z kolei ich niepodjęcie grozi nam osunięciem w kłopoty, które dziś mają takie kraje, jak Węgry, Grecja, Portugalia, Hiszpania, Włochy, a za chwilę mogą dzielić Wielka Brytania, Francja czy Belgia.

Po dwóch latach budowania popularności na szyderstwach z opozycji i okrągłych frazesach Donald Tusk przedstawił kolejny plan – de facto plan ataku na piąte miejsce zajmowane przez Hiszpanię w szeregu największych gospodarek europejskich. Tymczasem pytanie brzmiało: jak uratować polskie finanse publiczne? Premier powinien być zatem twardo, aż do skutku, dopytany – zarówno przez media i ekspertów, czyli tzw. opinię publiczną, jak i przez opozycję – jak realnie zamierza doprowadzić do zamknięcia tego, co się nazywa luką fiskalną.

Ale w Polsce w tym pytaniu chodzi o zdecydowanie więcej niż tylko kwestię, jakie cięcia wydatków i podwyżki podatków muszą zostać dokonane, by doprowadzić do równowagi długoterminową sytuację budżetu. Tak naprawdę jest to pytanie o całe 20 lat polskiej transformacji i cel, do jakiego ona zmierza. Jest to po prostu pytanie o model polskiego kapitalizmu!

Po pierwsze bowiem podstawowym źródłem niepodatkowych dochodów, z których ochoczo chce korzystać w najbliższych latach rząd, jest prywatyzacja. Pomińmy kwestię sensowności prywatyzowania w czasie kryzysu. W Polsce od 20 lat obowiązuje dogmat „dokończenia prywatyzacji”, chociaż nikt nie chce wyjaśnić, co dokładnie w warunkach Polski, państwa postkomunistycznego, oznacza owo dokończenie prywatyzacji.

Wiemy już, że na pewno nie oznacza reprywatyzacji. Raczej oznacza sprzedaż – obok wielu drobnych przedsiębiorstw, które państwowe być nie powinny – monopoli naturalnych, wytwórców energii oraz spółek chemicznych i telekomunikacyjnych, a w dalszej kolejności poczty i kolei. Jak uroczo ujmuje to „Plan rozwoju i konsolidacji”: „prowadzić to będzie do zmiany własności państwowej na bardziej efektywną, prywatną”. Nie dodaje jednak, że zwiększoną efektywność zdyskontują właściciele zagraniczni i że niekoniecznie prywatni.

Czy zatem koniec prywatyzacji polega na sprzedaży polskich spółek państwowych kontrolowanym przez inne państwa przedsiębiorstwom zagranicznym? W jaki sposób jest to długoterminowo dobre dla polskiej gospodarki?

Po drugie liczba miejsc pracy w Polsce zmniejszyła się z 17,5 mln w roku 1989 do 13,7 mln w 2008. Wszystko w sytuacji wchodzącego w międzyczasie na rynek pracy wyżu demograficznego. Jest to w dużej mierze efekt niezdolności polskich polityków do poradzenia sobie ze skutkami filozofii gospodarczej Leszka Balcerowicza. Nie radzi sobie z nimi zresztą sam Balcerowicz.

Przez ostatnie 20 lat, by utrzymać w ryzach statystyki bezrobocia, systematycznie zwiększaliśmy liczbę emerytów – najwięcej w latach 1991 – 1993 oraz 2004 – 2008. Z kolei nasz tzw. boom edukacyjny jest efektem świadomego opóźnienia wejścia na rynek pracy milionów młodych ludzi, dla których pracy nie było. Gdy młodzi zaczęli (marną) edukację kończyć, wypchnęliśmy ich – któryż to już raz w historii? – na emigrację, ciesząc się ze swobody przepływu ludzi w UE i spływających transferów. Teraz, kiedy największy kryzys dotknął Wielką Brytanię, Irlandię i Hiszpanię, trzeba ponownie tworzyć miejsca pracy w Polsce. Tymczasem wskaźnik bezrobocia w prognozach wskazuje ponad 10 proc. i ani myśli drgnąć.

„Plan rozwoju i konsolidacji” odpowiada na ten problem nie wprost. W drugiej części prezentuje się nam wizję polskiej cyfrowej administracji, gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach, tworzącej wysoką wartość dodaną i budującej przewagę konkurencyjną na jakości. To bardzo słuszne i potrzebne w świetle perspektyw demograficznych. Ale „użytkownikami” tej gospodarki mają być dopiero nowocześnie wyedukowane w zreformowanym szkolnictwie pokolenia niżu!

[srodtytul]Wzrost długu[/srodtytul]

Wracające ze zdobytymi na emigracji raczej dość „tradycyjnymi kompetencjami” pokolenie boomu edukacyjnego lat 90. szczególnie wysokim poziomem innowacyjnej przedsiębiorczości się nie cechuje. Dobrze, jeśli stworzy sobie ono miejsca pracy samo, dobrze również, jeżeli przyciągnie globalne centra outsourcingu usług. Ale co z polskim – innowacyjnym czy nie – przemysłem?

Po trzecie bowiem polska gospodarka – o czym chyba mało kto wie – jest trzecim największym dostarczycielem nadwyżki handlowej dla gospodarek strefy euro po Wielkiej Brytanii i USA. Od stycznia do listopada 2009 r. polska zielona wyspa wzrostu dała pogrążonej w kryzysie Europie o 14,5 mld euro więcej, niż od niej uzyskała. Rok wcześniej było to 25,3 mld euro, czyli więcej, niż wynosi dziś deficyt finansów publicznych.

O ile tamte dwa kraje – których deindustrializację naśladowaliśmy – ujemne bilanse handlowe w jakiejś mierze i do czasu rekompensowały wielkimi przepływami finansowymi, o tyle Polska od 20 lat notuje ujemne salda rachunku obrotów bieżących, które maleją tylko w trakcie kryzysów, by wybuchać ponownie w czasach wzrostu. Czy na tym polega zdrowy wzrost?

Nie zmieniły tego do tej pory nawet transfery funduszy unijnych, których wykorzystanie w stosunku do sum dostępnych dla nas do 2015 r. jest dotychczas śmieszne niskie (ok. 10 proc.). „Plan rozwoju i konsolidacji” przedstawia na stronie 52 bardzo interesującą tabelkę, z której wynika, że po zakończeniu obecnej perspektywy budżetowej wpływ funduszy na polską gospodarkę będzie… ujemny. Oznacza to, że jeśli do 2015 r. nie wykorzystamy puli ok. 280 mld zł, pokryzysowa reforma unijnej redystrybucji i nowa „Strategia 2020” – nastawiona na wartość dodaną i tzw. zielony wzrost – może po prostu przynieść nam tylko dodatkowe koszty.

Do tego dojdzie gigantyczny podatek ekologiczny nałożony na polską energetykę przez unijny pakiet klimatyczny czy olbrzymie sumy, które będą musiały wydać polskie szpitale, by sprostać nowym unijnym normom sanitarnym. Nie mówiąc już o infrastrukturze kolejowej, której rozpad (30 proc.!) może zablokować budowę infrastruktury drogowej. Innymi słowy, musimy w ciągu najbliższych pięciu lat bardzo intensywnie inwestować, by po tym okresie w ogóle móc odnosić korzyści z członkostwa w Unii Europejskiej. A to oznacza zadłużanie się.

Tymczasem nas już dziś na zadłużanie się po prostu nie stać. Rządowa „Strategia zarządzania długiem na lata 2010 – 2012” i „Program konwergencji 2009” przewidują, że dług publiczny utrzymywać się będzie w tych latach jakieś 0,1 proc. poniżej progu 55 proc. PKB, poza którym budżet państwa i samorządów w następnym roku musi być zbilansowany, oraz nie może udzielać i gwarantować pożyczek i kredytów, zamrożone są wynagrodzenia pracowników państwowej sfery budżetowej, a waloryzacja rent i emerytur nie może być większa niż inflacja.

[srodtytul]Co konsolidować[/srodtytul]

W praktyce oznacza to, że bez podwyżek podatków z polskiej gospodarki znika skokowo ok. 70 mld złotych, a budowa upragnionych przez Polaków autostrad staje w miejscu, bowiem jej finansowanie wymaga rządowych gwarancji. Z kolei, chcąc utrzymać wszystkie inwestycje, musielibyśmy zwiększyć dochody z podatków o 27 proc.! No, chyba że ktoś wierzy, że dziura zniknie sama, bo przez najbliższą dekadę Polska będzie notować wzrost gospodarczy rzędu 8 proc....