Jedną z postaci ochrony praw konsumentów w obliczu stosowania przez przedsiębiorców niedozwolonych klauzul umownych jest tzw. kontrola abstrakcyjna wzorców umowy realizowana przez sąd ochrony konkurencji i konsumentów. W związku z niedawnymi orzeczeniami Sądu Apelacyjnego w Warszawie (wydanymi na skutek apelacji od wyroków sądu ochrony konkurencji i konsumentów) pojawiły się wątpliwości co do możliwości stosowania kontroli abstrakcyjnej w odniesieniu do regulaminów określających warunki loterii promocyjnych i loterii audioteksowych.
Wspomniane loterie uregulowane są w ustawie o grach hazardowych. Są one grami losowymi, a zatem umowami, w których uzyskanie świadczenia (wygranej rzeczowej lub pieniężnej) przez uczestnika jest uzależnione w szczególności od przypadku. W loterii promocyjnej bierze się udział nieodpłatnie poprzez nabycie m.in. towaru lub usługi. Natomiast udział w loterii audioteksowej jest odpłatny poprzez wysłanie SMS bądź wykonanie połączenia telefonicznego. Regulamin takich loterii wymaga zatwierdzenia przez dyrektora izby celnej.
Nierzadko zatwierdzone regulaminy zawierają postanowienia, które można by uznać za naruszające interesy konsumenta. Ustawa o grach hazardowych nie odsyła wprost do regulacji dotyczących klauzul niedozwolonych. Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał, że regulaminy wspomnianych loterii nie podlegają kontroli abstrakcyjnej ze względu na ich zatwierdzenie przez organ administracji publicznej. Według sądu kontrola administracyjna ogranicza się do zbadania zgodności tych regulaminów z przepisami prawa i nie obejmuje m.in. kwestii zgodności z dobrymi obyczajami (wyroki z 9 paź- dziernika 2012 r., VI ACa 553/12; z 26 października 2012 r., VI ACa 613/12; z 13 listopada 2012 r., VI ACa 754/12; z 13 grudnia 2012 r., VI ACa 826/12).
Część decyzji
Zdaniem sądu apelacyjnego regulamin loterii wskutek zatwierdzenia przez dyrektora izby celnej staje się częścią decyzji administracyjnej, a co do zasady badanie przez sąd powszechny decyzji administracyjnej jest niedopuszczalne. Co więcej, badanie postanowień regulaminu loterii przez sąd powszechny po zatwierdzeniu przez dyrektora izby celnej mogłoby doprowadzić do sytuacji sprzecznej z ustawą o grach hazardowych. Rozstrzygnięcie sądu mogłoby spowodować prowadzenie loterii na podstawie regulaminu, który nie został zatwierdzony przez organ administracji bądź spowodować sytuację, w której niemożliwe byłoby przeprowadzenie loterii pomimo posiadanego zezwolenia. W jednym z orzeczeń sąd apelacyjny stwierdził nawet, że regulamin loterii promocyjnej nie jest wzorcem umowy w rozumieniu kodeksu cywilnego. Rozstrzygać o tym miałby ustawowy obowiązek sporządzenia regulaminu takiej gry oraz określenie przez ustawodawcę jego obligatoryjnych elementów. Z kolei zatwierdzenie regulaminu przez dyrektora izby celnej jest równoznaczne z uznaniem go za zgodny z prawem.
Pozostaje pytanie
Przed oceną przedstawionych argumentów warto zwrócić uwagę na sposób, w jaki sąd apelacyjny rozpatrzył apelacje od wyroków sądu ochrony konkurencji i konsumentów. Sąd zmieniał zaskarżony wyrok w całości i oddalał powództwo. Hipotetycznie zakładając, że stanowisko o niedopuszczalności kontroli abstrakcyjnej jest prawidłowe, takie rozstrzygnięcie należy uznać za błędne. Niedopuszczalność kontroli regulaminów przez sądy powszechne oznacza niedopuszczalność drogi sądowej ze względu na brak kompetencji sądu do rozstrzygnięcia takiej sprawy. Skoro nie ma możliwości wszczęcia postępowania cywilnego, sąd winien uchylić wyrok oraz odrzucić pozew. Zamiast uznać roszczenie za niezasadne, sąd powinien uznać je za niedopuszczalne.
