Wierzytelności, które są przedmiotem potrącenia, poddane zostają działaniu rachunkowemu, którego rezultatem jest wzajemne ich zniesienie. Skutkiem jest zwolnienie stron z zobowiązania w stopniu całkowitym bądź do wysokości wierzytelności niższej. Przesłanki potrącenia uregulowane są w art. 498 i nast. kodeksu cywilnego .
Zgodnie z przepisem, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikiem i wierzycielem, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli ich przedmiotem są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Przepis wskazuje na przesłanki dopuszczalności potrącenia, które muszą zostać spełnione łącznie. Należą do nich: wzajemność wierzytelności, jednorodzajowość świadczeń, wymagalność wierzytelności oraz jej zaskarżalność. Wzajemność wierzytelności polega na tym, że obie strony stosunku prawnego są wobec siebie zarówno wierzycielami, jak i dłużnikami, zatem muszą istnieć dwie wierzytelności dwóch różnych podmiotów. Ponadto do potrącenia może dojść, gdy przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku.
To nie jest automat
Przepis art. 499 k.c. wskazuje, że potrącenie dokonuje się poprzez złożenie oświadczenia woli drugiej stronie. Zatem potrącenie nie jest czynnością automatyczną, do której mogłoby dojść w przypadku realizacji wskazanych przesłanek.
W celu dokonania potrącenia konieczne jest dokonanie jednostronnej czynności prawnej polegającej na złożeniu oświadczenia woli. Strona dokonująca potrącenia nie musi uzyskiwać zgody drugiej strony w zakresie jego dokonania oraz wysokości. Charakter oświadczenia o potrąceniu jest prawokształtujący. Skutecznie złożone oświadczenie woli o potrąceniu powoduje wygaśnięcie wierzytelności obu stron do wysokości wierzytelności niższej.
Musi dojść do drugiej strony
Zgodnie z art. 61 k.c. oświadczenie woli staje się skuteczne z chwilą dojścia do wierzyciela w taki sposób, by mógł on się zapoznać z jego treścią. Oświadczenie woli o potrąceniu może być złożone w dowolnej formie, a więc można je złożyć ustnie, telefonicznie, mailem, faksem lub pisemnie. Redagując oświadczenie o potrąceniu dla celów dowodowych, należy pamiętać o wskazaniu daty, gdyż jest ona ważna dla ustalenia, czy w momencie dokonywania oświadczenia woli o potrąceniu wierzytelność była wymagalna i podlegała zaskarżeniu. Potrącający powinien wskazać stosunek prawny łączący strony, będący źródłem wierzytelności oraz podstawę dokonania potrącenia. Należy również przedstawić kwotę ulegającą potrąceniu.
