Sąd nie może wciskać własności jednemu z małżonków po rozwodzie

W trakcie podziału majątku dorobkowego, m.in. po rozwodzie, sąd powinien orzec licytację składnika wspólnego majątku niechcianego przez żadne z byłych małżonków, np. domu czy warsztatu, oraz podział uzyskanej kwoty. To sedno wyroku Sądu Najwyższego (sygn. II CSK 187/12).

Niechciany lokal

Kwestia ta wynikła w sprawie o podział majątku dorobkowego (proces zaczął się w trakcie małżeństwa, a zakończył już po rozwodzie) między Tomaszem i Agnieszką G., małżonkami w podeszłym już wieku. Państwo G. mieszkali w domu nad Bałtykiem, a ponadto mieli do podziału lokal użytkowy w Szczecinie (kiedyś mąż prowadził tam hurtownię) oraz mniej cenną działkę w Koszalinie. Tak się złożyło, że domek nad morzem chciało przejąć każde z nich (bądź go podzielić), natomiast lokalu w Szczecinie nie chciało żadne.

Sąd rejonowy rozwiązał ten problem następująco: wyłączył sprawę domku do odrębnego postępowania z zamiarem dokonania jego fizycznego podziału między państwa G., a wyrokiem (częściowym) podzielił pozostałe składniki. Lokal użytkowy, wyceniony na 350 tys. zł, przyznał mężczyźnie, działkę zaś, wartą 10 tys. zł – kobiecie. Zasądził przy tym na jej rzecz 170 tys. zł spłaty. Rachunek był prosty: wartość całego majątku wynosi 360 tys. zł, połowa to 180 tys., a ponieważ żona w naturze dostała 10 tys. zł, należy się jej właśnie taka spłata.

Sąd okręgowy utrzymał ten werdykt, dodając w uzasadnieniu, że uzyskana na licytacji cena zwykle jest niższa.

Kłopotliwa sprawa

Przed Sądem Najwyższym werdykt ten zwalczała adwokat Katarzyna Szczepaniak, pełnomocniczka Tomasza G. Wskazywała, że nie można zmuszać człowieka do przejmowania własności, której nie chce. Jeżeli żaden ze współwłaścicieli (byłych małżonków) nie chce danego składnika, to sąd powinien orzec jego licytację.

Przemawiają za tym nie tylko racje ogólne – że nie można być właścicielem wbrew swej woli, ale także konkretne – w tym wypadku decyzja sądu naraża jej klienta na straty, gdyż to nie wycena biegłego decyduje o wartości rzeczy, ale cena realnie uzyskiwana na rynku. Nie ma zaś najmniejszych szans, by uzyskał on cenę, jaką wyliczył biegły, a od lat nie prowadzi już żadnej działalności gospodarczej.

Sąd Najwyższy podzielił tę argumentację.

– Co prawda przepisy wprost nakazują sądowi zarządzenie sprzedaży dzielonego składnika (podział przez sprzedaż), gdy chodzi o gospodarstwo rolne (na mocy art. 214 § 4 kodeksu cywilnego), niemniej jednak orzecznictwo przyjmowało, że można tę zasadę stosować także do innych składników dzielonego majątku – wskazał w uzasadnieniu sędzia Władysław Pawlak.

Dodał, że to racjonalne podejście, jeśli bowiem taka zasada może dotyczyć gospodarstwa, gdzie silnie akcentowana jest zasada, by utrzymać je we władaniu dotychczasowych współwłaścicieli, to nie ma przeszkód, by ją stosować podczas dokonywania podziału innych rzeczy.

W konsekwencji SN zwrócił sprawę do ponownego rozpoznania SO w Szczecinie. Temu zaś nie pozostanie nic innego, jak orzec licytację lokalu.

Sygn. II CSK 187/12