Strasburg nie ma więcej pytań w sprawie Katynia

Piętnaścioro krewnych ofiar zbrodni katyńskiej zarzuca władzom Rosji, że w prowadzonym przez Główną Prokuraturę Wojskową od 1990 r. do 2004 r. śledztwie w sprawie zbrodni katyńskiej nie dokonały jej należytej kwalifikacji prawnej, nie ustaliły sprawców i okoliczności. Krótko mówiąc, nienależycie prowadziły śledztwo.

Przypomnijmy, że rosyjska prokuratura odmówiła skarżącym przyznania statusu pokrzywdzonych i wykluczyła ich ze śledztwa.

Ostatnia instancja

Zaledwie po dwóch godzinach rozprawy i po jednym wystąpieniu z każdej ze stron, bez żadnych pytań do pełnomocników  Wielka Izba Trybunału zamknęła rozprawę. Wyroku można spodziewać się w okresie wakacyjnym, choć niektórzy prognozują, że dopiero pod koniec roku.

Dla zbrodni sowieckich wyrok może być namiastką Norymbergi

Trybunał w pełnym składzie (17 sędziów, w tym z po jednym z Polski i Rosji) rozpatrywał odwołanie strony polskiej od wyroku I instancji  (siedmioosobowego składu Trybunału) z 16 kwietnia 2012 r., który uznał mord sowieckiego NKWD na polskich oficerach w 1940 r. za zbrodnię wojenną. Uznał, że Rosja naruszyła art. 3 europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (zakaz nieludzkiego traktowania) w odniesieniu do 10 z 15 osób skarżących i nie wypełniła obowiązku współpracy z Trybunałem (art. 38), odmawiając ujawnienia postanowienia o umorzeniu śledztwa ws. Katynia z 2004 r. Trybunał orzekł jednak, że nie ma jurysdykcji do orzekania, czy władze Rosji przeprowadziły skuteczne śledztwo w sprawie zbrodni katyńskiej. A to jest teraz oś tego sporu.

Decyzję tę sędziowie uzasadnili tym, i taka jest też argumentacja strony rosyjskiej, że po ratyfikacji przez Rosję konwencji w 1998 r. nie pojawiły się żadne nowe dowody lub okoliczności związane ze zbrodnią katyńską.

– Dlatego Rosja po tej dacie nie miała obowiązku prowadzenia śledztwa, nie ma więc czego badać pod kątem przestrzegania konwencji  – mówił wczoraj Georgij Matiuszkin, wiceminister sprawiedliwości Federacji Rosyjskiej, reprezentujący rząd Rosji w Trybunale. Powtórzył już wcześniej przytaczany argument, że prawo nie działa wstecz.

Zbrodnia bez sądu

Strona Polska temu przeczy, wskazując, że włączając do sprawy w 2004 r. tzw. ukraińską listę katyńską (zawiera nazwiska 3435 obywateli polskich przetrzymywanych w sowieckich więzieniach i rozstrzelanych na podstawie decyzji Stalina z 5 marca 1940 r.) obligowało rosyjską prokuraturę do kontynuowania śledztwa katyńskiego.

Kolejny argument jest taki, że trójka sędziów, którzy w I instancji zgłosili zdanie odrębne, wskazało, że ciężar i skala zbrodni wojennych popełnionych w 1940 r. w Katyniu, Charkowie i Twerze w połączeniu  z postawą rosyjskich władz już po wejściu w życie konwencji, uprawnia do zastosowania konwencji.

Zamiast Norymbergi

Wyrok uwzględniający odwołanie strony polskiej (a nie może być na jej niekorzyść) może ułatwić bliskim (spadkobiercom) ofiar dochodzenie zadośćuczynienia, choć jak do tej pory  roszczenia finansowe pojawiały się raczej sporadycznie. Najważniejsze dla nich, mówią ich prawnicy  i oni sami, są takie  kwestie jak rehabilitacja ofiar.

Bardzo ważne są też kwestie moralne i historyczne. O ile bowiem zbrodnie hitlerowskie zostały osądzone (ale też zbadane), nie tylko zresztą w procesie norymberskim, przy którego okazji zebrano wiele materiałów dowodowych, o tyle nie było do tej pory procesu sądowego w sprawie zbrodni katyńskiej. Na tym polega precedens tej sprawy.