Jak wygrać zwrot opłat za przedszkole

Prowadzi pan sprawy rodziców z Wągrowca o zwrot bezprawnie pobranych opłat za przedszkole publiczne. O jakie kwoty walczycie?

Tomasz Konieczny: Dysponujemy już mniej więcej setką pełnomocnictw. Średnia wartość przedmiotu sporu to ok. 4,5 tys. zł. Jednak zależnie od liczby dzieci i okresu, w jakim chodziły one do przedszkoli, wysokość roszczeń waha się od 1,5 tys. zł do 11 tys. zł.

Nie boi się pan, że zrujnujecie budżety gmin? Za przykładem rodziców z Wągrowca mogą pójść inni.

Sumy, jakich dochodzimy, nie są na tyle wysokie, by gmin nie było stać na ich oddanie. Ponadto samorządy i tak zyskują. Rodzice „kredytowali" bowiem gminne budżety, płacąc za świadczenia wchodzące w zakres podstawy programowej, które powinny być bezpłatne. Pamiętajmy też, że zasada „nieznajomość prawa szkodzi" dotyczy w równym stopniu obywateli mających problem np. z fiskusem, jak i organów władzy. Co więcej, zwłaszcza te drugie powinny znać prawo. Zgodnie z art. 7 konstytucji gmina działa na podstawie i w granicach prawa. Jej uchwały powinny być bezwzględnie podporządkowane aktom prawnym wyższej rangi.

Kiedy opłaty są pobierane bezprawnie?

Przedszkole musi mieć podstawę prawną do pobierania opłat w postaci ważnej uchwały rady gminy. Tymczasem w wielu samorządach uchwały te były podejmowane niezgodnie z ustawą o systemie oświaty, bo przewidywały opłatę ryczałtową. Wiele z nich zostało uznanych za nieważne przez sądy administracyjne. Jeśli przedszkola pobierały opłaty na ich podstawie, to robiły to bezprawnie i teraz rodzice mogą domagać się zwrotu. Sąd Okręgowy w Poznaniu potwierdził, że gmina, która uchwala opłaty z naruszeniem ustawy, musi się liczyć z obowiązkiem ich zwrotu. W wypadku Wągrowca Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu wyrokiem z 16 kwietnia 2010 r. (sygn. II SA/Po 33/10) stwierdził nieważność uchwały z 1996 r.

Jeśli uchwała była unieważniona rok temu, a gmina pobierała opłaty na jej podstawie przez pięć lat, to zwrot może dotyczyć całego tego okresu?

Zakładając, że sąd stwierdził prawomocnie nieważność uchwały w czerwcu 2011 r., a gmina na tej podstawie pobierała opłaty za przedszkola publiczne przez pięć lat (np. w latach 2006 – 2010), pozew wniesiony w 2012 r. może dotyczyć zwrotu opłat za cały ten okres.

W praktyce zatem bez znaczenia jest to, ile lat temu dziecko uczęszczało do przedszkola. Istotna jest data uprawomocnienia się wyroku stwierdzającego nieważność uchwały. Z tym dniem gmina traci podstawę do pobierania opłat. Od tego momentu uprawniony może podjąć czynności w celu odzyskania świadczeń. Od tego dnia należy również liczyć okres przedawnienia. Moim zdaniem musiałoby upłynąć dziesięć lat od uprawomocnienia się orzeczenia do daty wniesienia pozwu, aby gmina mogła skutecznie złożyć zarzut przedawnienia.

Na jakiej podstawie wnosi pan pozwy do sądu cywilnego?

W wypadku naszych spraw podstawą jest przepis o świadczeniach nienależnych, czyli art. 410 kodeksu cywilnego, który nawiązuje do bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405.). Taktyka ta sprawdziła się już w kilkunastu sprawach prawomocnie zakończonych wyrokami zasądzającymi zwrot stałych opłat pobieranych za świadczenia publicznych przedszkoli.