Przewodnik na wybory 2023r.: Obwody, okręgi i komisje

Organizacja wyborów

Wybory zarządza Prezydent RP, a organizację zapewnia Państwowa Komisja Wyborcza, która również sprawuje nadzór na szczeblu kraju (patrz Państwowa Komisja Wyborcza). Prezydent w obwieszczeniu określa terminy wykonania czynności przewidzianej w Kodeksie. Okręgowe i rejonowe komisje powołuje Państwowa Komisja Wyborcza. W okręgach organizację zapewnia Państwowa Komisja Wyborcza przy udziale komisarza wyborczego oraz urzędnik wyborczy, Nadzór sprawuje również Państwowa Komisja Wyborcza. W obwodach organizacją zajmuje się wójt, a nadzór sprawuje obwodowa komisja wyborcza i komisarz wyborczy, pomoc zapewnia urzędnik wyborczy. Swoją istotną rolę ma także Krajowe Biuro Wyborcze. Krajowe Biuro Wyborcze zapewnia obsługę Państwowej Komisji Wyborczej, komisarzy wyborczych, Korpusu Urzędników Wyborczych oraz innych organów wyborczych. Do zadań Krajowego Biura Wyborczego należy m.in. zapewnienie warunków organizacyjno-administracyjnych, finansowych i technicznych, związanych z organizacją i przeprowadzeniem wyborów i referendów. Za wybór i zapewnienie lokalu wyborczego odpowiada wójt (patrz lokal wyborczy). Wzór kart do głosowania ustala Państwowa Komisja Wyborcza. Dystrybucję kart do głosowania zapewniają komisarze wyborczy, a do obwodu dla komisji wyborczej dostarcza je urzędnik wyborczy (patrz urzędnik wyborczy). W dniu wyborów za wsparcie Komisji Wyborczej w sprawach technicznych, organizacyjnych odpowiada wójt, starosta lub marszałek województwa.

Czytaj więcej

Prawo dla Ciebie

Wybory 2023: czy karty do głosowania będzie można wrzucić do urny w kopercie?

Możliwość wrzucania do urny kart do głosowania w kopercie mogłaby pozytywnie wpłynąć na realizację prawa obywateli do udziału w tajnym głosowaniu bez rezygnacji z korzystania z przezroczystych urn wyborczych - twierdzi Rzecznik Praw Obywatelskich i prosi Przewodniczącego PKW o stanowisko w tej sprawie.

Okręgi wyborcze

Okręgi wyborcze – określone w załącznikach do Kodeksu wyborczego okręgi w celu przeprowadzenia wyborów odpowiednio do Sejmu i do Senatu RP. W okręgu wyborczym do Sejmu wybiera się co najmniej 7 posłów. Ustalenie liczby posłów wybieranych w poszczególnych okręgach wyborczych oraz podziału województw na okręgi wyborcze dokonuje się według jednolitej normy przedstawicielstwa, obliczonej przez podzielenie liczby mieszkańców kraju oraz przez ogólną liczbę posłów wybieranych w okręgach wyborczych. Podział na okręgi wyborcze do Sejmu ich numery i granice oraz liczbę posłów wybieranych w każdym okręgu, a także siedziby okręgowych komisji wyborczych określa załącznik nr 1 do Kodeksu wyborczego, zasadniczo niezmieniony od 2011 r. Informacje o okręgu wyborczym podaje się do wiadomości wyborcom danego okręgu wyborczego w formie obwieszczenia Państwowej Komisji Wyborczej najpóźniej w 52 dniu przed dniem wyborów. Państwowa Komisja Wyborcza przedkłada Sejmowi wnioski w sprawie zmiany granic okręgów wyborczych i liczby posłów w nich wybieranych, jeżeli konieczność taka wynika ze zmian w podziale terytorialnym państwa lub ze zmiany liczby mieszkańców w okręgu wyborczym lub w kraju. Ustalenie liczby mieszkańców następuje na podstawie danych według stanu na koniec trzeciego kwartału roku poprzedzającego rok, w którym upływa kadencja Sejmu. Wniosek o dokonanie zmian wynikających ze zmian demograficznych Państwowa Komisja Wyborcza przedłożyła w 2022 r., jednakże proponowane zmiany nie zostały przez Sejm dokonane.

W celu przeprowadzenia wyborów do Senatu tworzy się jednomandatowe okręgi wyborcze. Okręg wyborczy obejmuje część obszaru województwa. Granice okręgu wyborczego nie mogą naruszać granic okręgów wyborczych utworzonych dla wyborów do Sejmu, przez co, mimo zadeklarowania jednolitej normy przedstawicielstwa, między liczbą wyborców w poszczególnych okręgach występują, znaczne w pewnych przypadkach, różnice.

Obwody wyborcze

Obwód wyborczy – stały lub odrębny obwód głosowania utworzony na obszarze gminy. W celu przeprowadzenia wyborów tworzy się też obwody głosowania dla obywateli polskich przebywających za granicą, jeżeli na terenie obwodu przebywa co najmniej 15 wyborców. W celu przeprowadzenia wyborów, tworzy się obwody głosowania dla wyborców na polskich statkach morskich, które znajdują się w podróży w dzień wyborów, jeżeli przebywa na nich co najmniej 15 wyborców. Komisarz wyborczy tworzy też odrębny obwód głosowania w zakładzie leczniczym, domu pomocy społecznej, zakładzie karnym i areszcie śledczym oraz w oddziale zewnętrznym takiego zakładu i aresztu, jeżeli w dniu wyborów będzie w nim przebywać co najmniej 15 wyborców, a także po uzyskaniu zgody rektora uczelni tworzy obwody głosowania w domu studenckim lub zespołach domów studenckich prowadzonych przez uczelnie, jeżeli co najmniej 50 osób uprawnionych do udziału w wyborach poinformuje na piśmie rektora o zamiarze przebywaniu w domu studenckim w dniu głosowania. Komisarz wyborczy, tworząc obwody głosowania, ustala ich numery, granice oraz siedziby obwodowych komisji wyborczych. Na postanowienie komisarza wyborczego, wyborcom w liczbie co najmniej 15 przysługuje prawo wniesienia skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego, w terminie 3 dni od daty podania ich do publicznej wiadomości. Zmian w podziale na stałe obwody głosowania dokonuje się najpóźniej w 45 dniu przed dniem wyborów. Wójt podaje, w formie obwieszczenia, do wiadomości wyborców najpóźniej w 30 dniu przed dniem wyborów informację przekazaną przez komisarza wyborczego o numerach oraz granicach stałych i odrębnych obwodów głosowania.

Reklamacje nieprawidłowości w Centralnym Rejestrze Wyborców - Każdy może wnieść do wójta reklamację na nieprawidłowości w Centralnym Rejestrze Wyborców, w szczególności w sprawie:

* pominięcia wyborcy w Centralnym Rejestrze Wyborców;

* wpisania do Centralnego Rejestru Wyborców osoby, która nie ma prawa wybierania;

* niewłaściwych danych o osobach wpisanych do Centralnego Rejestru Wyborców;

* ujęcia w Centralnym Rejestrze Wyborców osoby, która nie zamieszkuje stale na obszarze gminy.

Reklamację wnosi się pisemnie lub ustnie do protokołu w gminie.

Centralny Rejestr Wyborców udostępnia się do wglądu w urzędzie gminy na pisemny wniosek. Udostępnienie Centralnego Rejestru Wyborców polega na przedłożeniu wydruku danych wyborcy, którego dotyczy wniosek i na udzieleniu informacji w zakresie niezbędnym do wniesienia reklamacji.

Jeżeli wyborca wpisany do Centralnego Rejestru Wyborców na swój wniosek zostanie następnie wpisany do Centralnego Rejestru Wyborców w innej gminie, urząd gminy w miejscu zameldowania wyborcy na pobyt stały lub ostatniego miejsca zameldowania na pobyt stały zawiadamia o tym urząd gminy, w którym wyborca był poprzednio wpisany do Centralnego Rejestru Wyborców na swój wniosek, w celu usunięcia informacji dodatkowej z Centralnego Rejestru Wyborców.

Centralny Rejestr Wyborców jest aktualizowany przez:

* uwzględnienie zmian dokonanych w związku z rejestracją danych w rejestrze PESEL;

* dokonywanie zmian wynikających z zawiadomień w sprawach o wpisaniu wyborcy do rejestru wyborców.

Lokal wyborczy

Lokal wyborczy - pomieszczenie, w którym przeprowadzane są czynności komisji wyborczej i wyborców w dniu wyborów. Lokal wyborczy, jak i obszar przed lokalem wyborczym są miejscami publicznymi. W lokalu wyborczym powinny znajdować się godło Rzeczypospolitej Polskiej, urna wyborcza (patrz poniżej) oraz pomieszczenia lub osłony zapewniające tajność głosowania. Lokal powinien być dobrze oświetlony oraz urządzony w sposób odpowiadający podniosłości aktu głosowania. W widocznym miejscu lokalu wyborczego umieszcza się ponadto obwieszczenia i informacje dotyczące m.in. granicach okręgów wyborczych, zarejestrowanych listach kandydatów, sposobie głosowania i warunkach ważności oddanego głosu oraz składzie komisji wyborczej. W lokalu wyborczym, a także wewnątrz i na zewnątrz budynku nie mogą znajdować się elementy służące prowadzeniu kampanii wyborczej (plakaty, ulotki).

Obserwator

Obserwator – osoba wyznaczona przez fundacje lub stowarzyszenie, do których celów statutowych należy troska o demokrację, prawa obywatelskie i rozwój społeczeństwa obywatelskiego (obserwator społeczny) albo przez Państwową Komisję Wyborczą, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zagranicznych, spośród obywateli innych państw (obserwator międzynarodowy). Obserwatorzy mają prawo do obecności w lokalu wyborczym podczas wszystkich czynności wykonywanych przez komisję wyborczą w dniu głosowania – w istocie posiadają takie same prawa, jak mężowie zaufania, z wyjątkiem m.in. możliwości wnoszenia uwag do protokołu głosowania (obserwator społeczny i międzynarodowy) oraz obecności przy przekazywaniu protokołu głosowania do komisji wyborczej wyższego stopnia (obserwator społeczny).

Niezależnie jednak od statusu formalnego, jako obserwatora należy traktować osobę, która za taką się podaje, a jednocześnie posiada w widocznym miejscu stosowny identyfikator lub okaże go publicznie na każde żądanie osób, wobec których powołuje się na swój status obserwatora.

Obserwatorem społecznym może zostać osoba posiadająca czynne prawo wyborcze do Sejmu RP, m.in. posiadająca obywatelstwo polskie, ukończone 18 lat najpóźniej w dniu wyborów oraz posiadająca pełnię praw publicznych.

Mąż zaufania

Mąż zaufania – osoba wyznaczona przez pełnomocników komitetów wyborczych, które zarejestrowały listę kandydatów w danym okręgu wyborczym. Mąż zaufania obowiązany jest do obecności w lokalu wyborczym podczas wszystkich czynności wykonywanych przez komisję wyborczą w dniu głosowania.

Mężem zaufania może zostać osoba posiadająca czynne prawo wyborcze do Sejmu RP, m.in. posiadająca obywatelstwo polskie, ukończone 18 lat najpóźniej w dniu wyborów oraz posiadająca pełnię praw publicznych. Obowiązków męża zaufania nie można łączyć z byciem kandydatem w danych wyborach, a także funkcjami komisarza wyborczego, pełnomocnika wyborczego, urzędnika wyborczego, czy członka komisji wyborczej.

Mężowi zaufania przysługuje prawo uczestniczenia podczas wszystkich czynności, do których został wyznaczony, w szczególności bycia obecnym przy przekazywaniu danych z protokołu przez obwodowe komisje wyborcze, sprawdzaniu arytmetycznej poprawności ustalenia wyników głosowania przez pełnomocników, sprawdzaniu prawidłowości ustalenia wyników głosowania i wprowadzania danych do sieci elektronicznego przesyłania danych, a także bycia obecnym w lokalu wyborczym w czasie przygotowania do głosowania, głosowania, ustalania wyników głosowania i sporządzania protokołu oraz wnosić do protokołu uwagi, z wymienieniem konkretnych zarzutów. Mąż zaufania ma także prawo rejestrowania, z wykorzystaniem własnych urządzeń rejestrujących, wszystkich czynności komisji wyborczej, począwszy od czynności przed rozpoczęciem głosowania (m.in. zaplombowanie urny wyborczej), poprzez głosowanie, aż po odplombowanie urny wyborczej i protokolarne ustalanie wyników głosowania. Wykonywanie uprawnień przez mężów zaufania nie może utrudniać pracy komisji wyborczej, zakłócać przebiegu i powagi głosowania oraz naruszać tajności głosowania. Niedopuszczalne jest przy tym utrudnianie mężom zaufania wykonywania swoich obowiązków, w szczególności przez osoby postronne, czy członków komisji wyborczej.

Urna wyborcza

Urna wyborcza – skrzynia wykonana z przezroczystego materiału, zgodnie z wzorem ustalonym przez Państwową Komisję Wyborczą, ustawiona w lokalu wyborczym oraz przeznaczona do składania głosów wyborców w takcie głosowania. Urna wyborcza powinna być ustawiona w miejscu widocznym dla członków komisji wyborczej, mężów zaufania oraz obserwatorów. Urna wyborcza, poza otworem przeznaczonym do składania wypełnionych kart do głosowania, pozostaje zamknięta przez cały czas głosowania, aż do jego zakończenia. Przed rozpoczęciem głosowania urna wyborcza musi pozostawać pusta i w takim stanie zostaje zamknięta i opieczętowana przez komisję wyborczą. Komisja wyborcza obowiązana jest nadzorować stan zapełnienia urny wyborczej, a w przypadku jego stwierdzenia, zastosować urnę dodatkową, zapewnioną przez właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta).

Karta do głosowania

Karta do głosowania – dokument urzędowy, przy pomocy którego odbywa się głosowanie w dniu wyborów. Karta do głosowania jest kartką (lub broszurą) zadrukowaną jednostronnie, zawierającą czytelną informację o sposobie głosowania i warunkach ważności głosu, pieczęć obwodowej komisji wyborczej oraz listę kandydatów w wyborach wraz z miejscem na postawienie znaku „x” przy nazwisku wybieranego kandydata. Na karcie do głosowania ponadto drukuje się odcisk pieczęci Państwowej Komisji Wyborczej (wybory Prezydenta Rzeczypospolitej), odcisk pieczęci okręgowej komisji wyborczej (wybory do Sejmu, Senatu i Parlamentu Europejskiego) lub odcisk pieczęci terytorialnej komisji wyborczej (wybory do rad oraz wójta/burmistrza/prezydenta miasta). Karta do głosowania wydawana jest przez członka komisji wyborczej w dniu głosowania, za okazaniem ważnego dokumentu tożsamości, co wyborca potwierdza własnym podpisem w przeznaczonej na to rubryce spisu wyborców.

Dopiski wykonane przez wyborcę na karcie do głosowania, m.in. w postaci dodatkowych numerów list i nazw lub nazwisk albo poczynienie innych dopisków poza kratką nie wpływają na ważność oddanego na niej głosu. Jednocześnie niedopuszczalne jest dokonywanie przez komisję wyborczą jakichkolwiek skreśleń i adnotacji na kartach do głosowania.

Wzór kart do głosowania ustala Państwowa Komisja Wyborcza.

Komisarz wyborczy

Komisarz wyborczy – jest pełnomocnikiem Państwowej Komisji Wyborczej działającym na terenie województwa lub jego części. Powoływani są na 5 lat i jest ich 100 na obszarze kraju.

Komisarz wyborczy nie może należeć do partii politycznej, nie może być skazany prawomocnym wyrokiem sądu, nie może być kandydatem w wyborach, pełnomocnikiem komitetu wyborczego i pełnomocnikiem finansowym, nie może być mężem zaufania, urzędnikiem wyborczym oraz członkiem komisji wyborczej, chyba że pełni z urzędu funkcję przewodniczącego okręgowej komisji wyborczej.

Do zadań komisarza wyborczego należy m.in. 1) sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego, 2) powoływanie obwodowych komisji wyborczych 3) tworzenie i zmiana obwodów głosowania, ustalenie ich numerów, granic oraz siedzib.

Urzędnicy wyborczy

Urzędnicy wyborczy – powoływani są dla obszaru danej gminy przez Szefa Krajowego Biura Wyborczego. Do zadań urzędników wyborczych należy zapewnienie sprawnego funkcjonowania obwodowych komisji wyborczych. Powołuje się ich na 6 lat i nie mogą być osoby zatrudnione w urzędzie gminy, w której mieliby wykonywać swoją funkcję.

Do zadań urzędników wyborczych należy m.in. 1) tworzenie i aktualizowanie systemu szkoleń dla członków obwodowych komisji wyborczych, a także organizowanie i prowadzenie dla nich szkoleń, 2) przygotowywanie i nadzór nad przebiegiem wyborów w obwodowych komisjach wyborczych, 3) dostarczenie kart do głosowania właściwym komisjom wyborczym, 4) sprawowanie nadzoru nad zapewnieniem warunków pracy obwodowych komisji wyborczych, 5) zorganizowanie pierwszych posiedzeń obwodowych komisji wyborczych, zwołanych przez komisarza wyborczego, 6) współdziałanie z przewodniczącymi obwodowych komisji wyborczych w sprawach dotyczących zmian w składach tych komisji, 7) przekazywanie obwodowym komisjom wyborczym wyjaśnień i wiążących wytycznych PKW oraz komisarza wyborczego, 8) wykonywanie zadań związanych z głosowaniem korespondencyjnym, m.in. przekazanie wyznaczonemu operatorowi pakietów wyborczych, celem wysłania ich do wyborców, którzy zgłosili zamiar głosowania korespondencyjnego, prowadzenie wykazu pakietów wyborczych, w którym odnotowuje się fakt ich przygotowania oraz wysyłki.