Mobbing w polskich firmach- menedżerowie bardziej świadomi, pracownicy mniej

Budownictwo i przemysł – to w tych dwóch sektorach pracownicy najczęściej doświadczają mobbingu przy niewielkim zaangażowaniu szefów w przeciwdziałanie temu zjawisku – ocenia Anna Sikorska, ekspertka stowarzyszenia Koalicja Bezpieczni w Pracy, które przedstawiło we wtorek wnioski ze swego najnowszego raportu na temat zagrożeń psychospołecznych w polskich firmach.

Raport podsumowuje wyniki badania, które latem tego roku objęło ponad tysiąc pracowników (w większości specjalistów) i prawie 250 menedżerów – najczęściej przedstawicieli średniego szczebla zarządzania. Okazało się, że choć większość badanych spotkała się z terminem mobbing, to widać wyraźny spadek świadomości tego zjawiska wśród pracowników.

Odsetek tych, którzy nie tylko znają, ale i rozumieją pojęcie mobbingu, zmalał w tym roku do 69 proc. (z 84 proc. w poprzedniej edycji badania w 2019 r.) Jednocześnie z 16 do 31 proc. zwiększył się na przestrzeni sześciu lat udział pracowników nie kojarzących tego terminu.

Niepokojąca zmiana

– Ten wzrost jest niepokojący – zaznaczała podczas prezentacji raportu Katarzyna Petrusiewicz, członkini zarządu Koalicji Bezpieczni w Pracy i regionalny kierownik QESH CEE w firmie CWS Workwear, zwracając jednocześnie uwagę na pozytywne zjawisko, jakim jest wzrost świadomości mobbingu wśród menedżerów. Odsetek tych, którzy nie tylko znają, ale i rozumieją ten termin wzrósł w ciągu sześciu latach z 68 proc. do 79 proc.

– Taki wynik może wskazywać na proces zmiany wartości po stronie pracodawców i zwróceniu większej uwagi na relacje i potrzeby pracownika – ocenia Elżbieta Rogowska, członkini zarządu Koalicji Bezpieczni w Pracy i wiceprezes PW Krystian. Ma to też związek ze szkoleniami, które firmy organizują głównie dla menedżerów. Robią to nie bez powodu, gdyż wszystkim uczestnikom badania, w tym także menedżerom, mobber kojarzy się najczęściej z osobą na wyższym stanowisku – z przełożonym lub z pracodawcą, który ma władzę, a więc i większe możliwości nękania.

– Wynika to prawdopodobnie ze stereotypów, tradycyjnego rozumienia hierarchii w pracy i dopuszczenia możliwości nadużywania pozycji przez przełożonych, a także asymetrii sił – ocenia Katarzyna Petrusiewicz. Nic więc dziwnego, że co dziesiąty z uczestników badania wolałby zmienić pracę niż walczyć z mobberem.

Nieopłacalna walka w sądzie

Z badania Koalicji Bezpieczni w Pracy wynika, że rosnąca część firm stara się przeciwdziałać mobbingowi, którego skutkiem może być wzrost absencji chorobowej, a także rotacji w firmie. Ponad połowa badanych menedżerów wie, że w ich miejscu pracy funkcjonuje procedura antymobbingowa, a prawie taka sama grupa dostała instrukcje, jak postępować w sytuacji, gdy wpłynie zgłoszenie o stosowaniu mobbingu.

Na procedury i działania zapobiegające mobbingowi wpływ mają także względy wizerunkowe – istotne zwłaszcza dla dużych, znanych firm. Im oskarżenie o mobbing może zaszkodzić nie tylko na rynku pracy, ale nawet w relacjach biznesowych, bo dbałość o dobrostan pracowników jest ważnym elementem strategii ESG.

Dlatego też – jak zwracał uwagę Marcin Stanecki, główny inspektor pracy – w dużych firmach raczej nie ma spraw sądowych dotyczących oskarżeń o mobbing, bo w trosce o swój dobry wizerunek starają się doprowadzić do ugody. Ugoda to także dobre rozwiązanie dla ofiar mobbingu, którym psycholodzy często odradzają sądowe dochodzenie sprawiedliwości. Procesy o mobbing są długie, mogą nasilić pourazowy stres ofiary, a zasądzane w Polsce odszkodowania nie są wysokie. Z danych Państwowej Inspekcji Pracy wynika, że w zeszłym roku wpłynęło 625 spraw sądowych dotyczących mobbingu, 255 takich spraw zakończono, przy czym tylko 29 z nich na korzyść pracownika.

Zdaniem szefa Państwowej Inspekcji Pracy, problemem jest obecna definicja mobbingu, według której jest to długotrwałe nękanie, bez doprecyzowania, jak długie. Powinna tu pomóc zmiana regulacji; zgodnie z zapowiedziami ministerstwa pracy, nowe przepisy – zamiast przesłanki długotrwałości – mają się skupić na uporczywości mobbingu.

Zadbać o świadków

Osoby doświadczające mobbingu częściej ślą więc skargi do inspekcji pracy, choć i tak nie robią tego często. Według statystyk PIP, w ubiegłym roku na prawie 44 tys. skarg tylko niespełna 1900 dotyczyło mobbingu. To wprawdzie nieco więcej (o 123) niż w 2023 r., ale też mniej niż w rekordowym roku 2022, gdy PIP dostała 2228 takich skarg. Prawnicy prowadzący sprawy o mobbing nierzadko radzą swoim klientom, by przed złożeniem pozwu złożyli skargę do PIP – inspektor pracy nie tylko pomoże zbadać sprawę, ale też może być świadkiem w sądzie.

To ważna kwestia, bo – jak podkreślał Marcin Stanecki – dużym problemem przy rozpatrywaniu skarg o mobbing jest brak świadków, a często też niechęć współpracowników ofiary do wystąpienia w takiej roli (związana często z obawą o swoją pozycję w pracy). Co więcej skargi są często zbyt ogólnikowe, bez podawania konkretnych przykładów szykan i nękania, a ofiary często chcą zachować anonimowość, co utrudnia przeprowadzenie kontroli PIP. Inspekcja pracy stawia na poradnictwo – w ubiegłym roku udzieliła prawie 3,8 tys. porad dotyczących mobbingu, które należą do trudniejszych spraw.

– Mobbing to często przemoc w białych rękawiczkach – podkreślał Marcin Stanecki. Jego zdaniem, wśród grup najbardziej narażonych na mobbing są pracownicy administracji publicznej, w tym samorządowej, wojska i służby więziennej – bo jeśli pracownika jest trudno zwolnić, to można próbować nękaniem skłonić go do odejścia z pracy.

Nie tylko mobbing

Zarówno główny inspektor pracy, jak też eksperci Koalicji Bezpieczni w Pracy mówili o potrzebie podejmowania przez pracodawców działań, które mają na celu przeciwdziałanie mobbingowi, a także dyskryminacji, przemocy, stresowi i innym zagrożeniom psychospołecznym. W interesie samych firm.

Marcin Stanecki ubolewał też, że obecna definicja środowiska pracy nie obejmuje zagrożeń psychospołecznych, które nie wchodzą też w ocenę ryzyka zawodowego. W rezultacie ten problem rzadko jest poruszany podczas okresowych szkoleń BHP, a pracodawcy nie muszą też uwzględniać zasad przeciwdziałania mobbingowi w regulaminach pracy.

Jednak mobbing to tylko wycinek przemocy, która nas może spotkać w pracy. Widać to także w badaniu Koalicji Bezpieczni w Pracy, według którego mobbing nie jest najczęstszym zagrożeniem psychospołecznym w polskich firmach.