Renta rodzinna nie dla doktorantów powyżej dwudziestego piątego roku życia

Prawo do renty rodzinnej przysługuje, co do zasady, dzieciom osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Wynika tak z art. 65 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.).

Warunkiem uzyskania renty jest wiek dziecka wynoszący zwykle 16 lat, a jeśli się ono uczy – do ukończenia nauki w szkole, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat. Gdy jednak przekroczy 25 lat na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty przedłuża się do zakończenia tego roku studiów. Na tym tle dochodzi do wielu nieporozumień, o czym świadczy liczba spraw sądowych z tego zakresu.

Problemów przysparza ustalenie, od kiedy zainteresowany „jest na ostatnim roku studiów”. W grę wchodzą dwa warianty:

- z chwilą zaliczenia przedostatniego roku akademickiego,

- 1 października każdego roku, kiedy to rozpoczynają się zajęcia ze studentami w większości wyższych uczelni.

Do niedawna organy rentowe prezentowały drugi z przedstawionych poglądów. Dodatkowo ZUS odrzucał pierwszą wykładnię, gdyż w ten sposób preferowałby osoby, które zaliczyły przedostatni rok studiów np. w systemie indywidualnego toku w marcu lub kwietniu. Byłoby to zatem równoznaczne z wypłatą świadczenia zarówno do końca przedostatniego roku studiów, jak i ostatniego.

Wątpliwości rozstrzygnął Sąd Najwyższy w wyroku z 8 sierpnia 2007 r. (II UK 15/07), stwierdzając, że kwestię tę powinny określać same uczelnie w regulaminie studiów. A to dlatego że nie reguluje jej ani stara ustawa z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (DzU nr 65, poz. 385 ze zm.), ani aktualna z 27 lipca 2005 r. (DzU nr 164, poz. 1365 ze zm.). Jest to zatem wyłączna kompetencja uczelni. Datę, od kiedy dziecko pobierające rentę rodzinną jest na ostatnim roku studiów, ustalamy więc na podstawie wpisu na ostatni rok studiów dokonanego według regulaminu obowiązującego daną uczelnię.

Potwierdził to też SN w wyrokach z 20 kwietnia 2006 r. (I UK 265/05) i z 28 października 2003 r. (II UK 138/03). Wprawdzie regulamin studiów nie ma charakteru normatywnego (wyrok TK z 8 listopada 2000 r., SK 18/99) i nie należy do konstytucyjnie określonych źródeł prawa (art. 87 konstytucji), ale jest aktem prawnym konkretyzującym i uściślającym znaczenie sformułowania „ostatni rok studiów w szkole wyższej” (wyrok SN z 19 kwietnia 2006 r., II UK 134/05).

Pani Magda otrzymywała rentę rodzinną po matce do 31 lipca 2008 r. W dniu 25 urodzin, czyli 7 lipca 2008 r., uzyskała wpis na ostatni rok studiów. Skoro na przedostatnim roku studiów zdała wszystkie wymagane egzaminy i ukończyła 25 lat podczas wakacji, przed rozpoczęciem zajęć w nowym roku akademickim, na który uzyskała wpis, zachowuje prawo do renty rodzinnej do zakończenia ostatniego roku studiów. Wynika tak z uchwały SN z 23 lutego 1989 r. (III UZP 3/89).

Za odbywanie studiów wyższych uważamy również naukę na popularnych uzupełniających studiach magisterskich. Również i tu decyduje regulamin szkoły wyższej.

Nauka na magisterskich studiach uzupełniających trwała trzy semestry. Pierwszy i zarazem przedostatni rok obejmował dwa semestry od 1 października 2006 r. do 28 lutego 2007 r. oraz od 1 marca do 30 września 2007 r., a drugi i zarazem ostatni rok tych studiów – jedynie trzeci semestr od 1 października 2007 r. do 29 lutego 2008 r. Pani Marta zaliczyła pierwszy rok 29 czerwca 2007 r., zdając ostatnie egzaminy 28 i 29 czerwca. 25 urodziny obchodziła 20 czerwca 2007 r. Ukończyła więc 25 lat jeszcze przed zdaniem 29 czerwca 2007 r. ostatniego egzaminu na przedostatnim roku magisterskich studiów uzupełniających. W związku z tym prawo do renty rodzinnej ustało, bez względu na to, ile czasu jej zostało do zakończenia nauki w szkole wyższej. Ostatni rok akademicki nie musi bowiem obejmować dwóch semestrów i to liczonych wstecz od ostatniego semestru. Tym bardziej że regulamin danej szkoły wyższej wyraźnie określał, że ostatni rok trzysemestralnych uzupełniających studiów magisterskich to jedynie trzeci i ostatni semestr.

Zasadniczym celem renty rodzinnej jest dostarczenie studiującym dzieciom środków na utrzymanie, gdy w związku z kształceniem nie wykonują pracy. Do niedawna sądy uznawały, że przysługuje też zainteresowanym, których czas nauki przedłużył się nie z ich winy. Wprowadzały więc kryterium wartościujące, pozwalające przyznać prawo do przedłużenia wypłaty jedynie tym studentom, których studia przebiegały zgodnie z programem, oraz tym, których tok studiowania zakłóciły przyczyny od nich niezależne, np. choroba, urodzenie dziecka.

W orzeczeniu z 6 kwietnia 2006 r. (II UK 174/05) SN uznał, że jedynym warunkiem przedłużenia jest kontynuacja nauki na ostatnim roku studiów, gdy ma powyżej 25 lat. Kryterium to jest obiektywne i niezależne od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów czy też ewentualnego powtarzania semestrów.

Według SN nie mają zatem znaczenia przyczyny wydłużenia nauki i ich charakter (obiektywne, subiektywne czy nawet zawinione przez studenta). Podobnie wypowiedział się co do przerwania studiów z powodu urlopu dziekańskiego. Również i wtedy nie rozróżniamy przyczyn obiektywnych i innych, zależnych od postępowania studenta, zwłaszcza przez niego zawinionych, np. powtarzanie semestru z powodu niedostatecznych postępów w nauce (wyrok SN z 3 października 2000 r., II UKN 739/99).

Często osoba, która ukończyła już studia wyższe na jednym kierunku i uzyskała na nim tytuł magistra, kontynuuje naukę na drugim kierunku w szkole wyższej. Przepisy emerytalne nie ustanawiają jakiejkolwiek zależności między prawem do renty rodzinnej i ukończeniem już jednego kierunku. Co więcej, wyłącznym warunkiem przedłużenia jest kontynuowanie nauki na ostatnim roku studiów w szkole wyższej ponad podstawowe ograniczenie wiekowe (25 lat), a zatem niezależnie od wcześniejszego ukończenia studiów na innym kierunku i uzyskania tytułu magistra. Potwierdził to SN w wyroku z 13 lipca 2006 r. (III UK 49/06). Jedynie więc ukończenie nauki powoduje utratę uprawnień do renty rodzinnej. Należy je rozumieć jako zakończenie nauki lub zaprzestanie jej kontynuowania.

Rozważając możliwość przedłużenia prawa do renty rodzinnej w razie kontynuowania nauki w szkole, należy pamiętać, że studia traktujemy jako absolutny wyjątek i to wyłącznie co do zdarzenia, którym jest osiągnięcie 25 lat na ostatnim roku studiów. Błędne jest więc założenie, że wyjątek ten obejmuje wszystkie rodzaje studiów, w tym podyplomowe i doktoranckie. W orzeczeniu z 22 stycznia 2008 r. (I UK 207/07) SN zauważył, że studia podyplomowe stanowią inną niż studia wyższe formę kształcenia przeznaczoną dla osób legitymujących się dyplomem ukończenia studiów wyższych. Wobec tego ostatni rok studiów w szkole wyższej w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej nie dotyczy studiów podyplomowych. Potwierdził to także w wyroku z 13 stycznia 2006 r. (I UK 155/05).

Ponadto prawo o szkolnictwie wyższym zawiera w art. 2 ust. 1 pkt 5 i 11 jednoznaczne definicje studiów wyższych i podyplomowych, wedle których podyplomowe stanowią inną niż studia wyższe formę kształcenia, przeznaczoną dla osób legitymujących się dyplomem ukończenia studiów wyższych. Studia wyższe natomiast to wyłącznie te prowadzone przez uczelnię posiadającą specjalne uprawnienia, kończące się uzyskaniem odpowiedniego tytułu zawodowego, tj. licencjata, inżyniera, magistra lub innego równorzędnego. Zatem już w drodze definicji legalnych ustawodawca wyjaśnił różnice prawne i faktyczne między tymi pojęciami.