Kiedy notariusz odpowiada za podatek od darowizny między osobami najbliższymi

Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną pani notariusz, którą sąd niższej instancji obarczył odpowiedzialnością za podatek niezapłacony przez jej klienta (sygn. akt II FSK 691/11).

W październiku 2008 r. notariusz sporządziła akt notarialny umowy darowizny między panią W. i jej synem. Zawierał dwa oświadczenia: matki, że tytułem darowizny przekazuje synowi 200 tys. zł, oraz syna, że ten darowiznę przyjmuje i kwituje jej odbiór. W kancelarii notarialnej doszło także do faktycznego przekazania pieniędzy z rąk darczyńcy na ręce obdarowanego. Notariusz pouczyła strony umowy o treści przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn (dalej u.p.s.d.).

Pieniądze muszą wpłynąć na konto

Przepisy te przewidują generalną zasadę opodatkowania darowizny, również pieniężnej, ale także możliwość zwolnienia z opodatkowania na podstawie art. 4a u.p.s.d., gdy stronami umowy są osoby należące do kręgu najbliższej rodziny, m.in. matka i syn. Zwolnienie jest jednak obwarowane pewnymi warunkami. Po pierwsze obdarowany musi zgłosić otrzymanie darowizny w urzędzie skarbowym w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym darczyńca złożył swoje oświadczenie w formie aktu notarialnego. Po drugie w przypadku darowizny znacznej kwoty pieniędzy (ponad 9 637 zł jednorazowo lub w ciągu pięciu lat) obdarowany musi udokumentować otrzymanie pieniędzy dowodem wpłaty na swoje konto w banku lub SKOK lub też przekazem pocztowym.

Problem w tym, że syn pani W. nie dopełnił tych obowiązków, bo notariusz poinformowała go, że zawarcie umowy darowizny w formie aktu notarialnego wyczerpuje warunki zwolnienia. O obowiązku udokumentowania otrzymania darowizny na konto dowiedział się dopiero z pisma od naczelnika urzędu skarbowego wzywającego do potwierdzenia przelewu. Pismo zaś odebrał w marcu 2009 r. , tuż przed końcem sześciomiesięcznego terminu na zgłoszenie darowizny. Pieniądze na jego konto zostały przelane dopiero w kwietniu 2009 r., kilka dni po upływie tego terminu. Jak przyznał podatnik, były to te same pieniądze, które otrzymał wcześniej z rąk matki.

Wezwana na świadka notariusz wyjaśniła, że jeśli strony zawierają umowę darowizny w formie aktu notarialnego, to rzeczą oczywistą jest, że darowana kwota nie będzie przekazana na konto obdarowanego przed zawarciem umowy. Nie oznacza to - dodała - że obdarowany nie może skorzystać z ulgi podatkowej dla osób z najbliższego kręgu rodziny.

Gdy jest akt, darowiznę zgłasza notariusz

Efektem postępowania podatkowego w tej sprawie była decyzja Naczelnika Urzędu Skarbowego, w której odpowiedzialnością podatkową obciążona została notariusz. Naczelnik uznał, że nie wypełniła ona powinności płatnika podatku od spadków i darowizn, jakim jest rejent, gdy umowa zawierana jest w formie aktu notarialnego. Z chwilą sporządzenia aktu co do zasady notariusz ma obowiązek pobrać należny podatek, a potem wpłacić go na rachunek urzędu skarbowego. Jak stwierdził Naczelnik, w przypadku darowizny środków pieniężnych zwolnionej z podatku na podstawie art. 4a u.p.s.d., płatnik ma prawo odstąpić od poboru w dwóch przypadkach: gdy obdarowany udokumentuje w momencie zawarcia umowy otrzymanie środków pieniężnych na konto lub przekazem pocztowym albo gdy złoży oświadczenie do aktu notarialnego, że takie warunki spełni. Tymczasem w akcie notarialnym zabrakło takiego oświadczenia. W takiej sytuacji darowizna pieniędzy podlega opodatkowaniu na zasadach przewidzianych dla osób z I grupy podatkowej, a należny podatek powinien pobrać od obdarowanego notariusz.

Wojewódzki sąd administracyjny oddalił skargę notariusz na tę decyzję. Sąd wskazał, że darowanie środków pieniężnych musi zostać udokumentowane ich przekazaniem na rachunek bankowy lub przekazem pocztowym, a od formy czynności cywilnoprawnej zależy jedynie, kto dokona zgłoszenia darowizny. Zdaniem WSA sporządzenie aktu notarialnego zdjęło z obdarowanego obowiązek zgłoszenia nabycia darowizny w urzędzie skarbowym, ale wciąż niespełniony był warunek zwolnienia dotyczący udokumentowania faktu przekazania środków pieniężnych przelewem.

Sąd wytknął pani rejent, że pouczenie jakiego udzieliła obdarowanemu było niezgodne z warunkami zwolnienia, przewidzianymi w ustawie o podatku od spadków i darowizn. Tymczasem notariusz ma obowiązek udzielić stronom umowy wyjaśnień dotyczących obowiązku podatkowego, jaki wynika z dokonywanej czynności, nawet wtedy, gdy nie jest płatnikiem podatku. Jeśli tego nie zrobi, nie sposób obarczyć podatnika winą za niezapłacony podatek.

NSA: pani rejent się myli

Notariusz nie składała broni. W skardze kasacyjnej argumentowała, że organy podatkowe i sąd przyjęły błędną wykładnię art. 4a ust. 1 u.p.s.d. polegającą na przyjęciu, że w przypadku darowizny dokonanej w formie aktu notarialnego do uzyskania zwolnienia niezbędne jest udokumentowanie otrzymania darowizny na rachunek bankowy. Odwołała się do funkcji, jakie notariusz spełnia w obrocie prawnym i szczególnego statusu prawnego sporządzanych przez niego dokumentów.

W wyroku z 27 listopada 2012 r. Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że argumenty pani rejent można rozpatrywać jedynie jako postulaty przyszłych zmian w ustawodawstwie (de lege ferenda) Natomiast obecnie obowiązujące przepisy nie pozostawiają wątpliwości: warunek uzyskania zwolnienia podatkowego nie został w żaden sposób uzależniony od formy, w jakiej zawarto umowę darowizny. Okoliczność zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego ma znaczenie jedynie dla zgłoszenia nabycia środków pieniężnych – obowiązek ten spoczywa wówczas na płatniku, którym jest notariusz.

- Gdyby miało być tak, że dokonanie darowizny w formie aktu notarialnego wyłącza wymóg dokumentowania jej otrzymania na konto, to prawodawca zawarłby unormowanie o takiej treści w ustawie podatkowej, tak jak uczynił to w odniesieniu do warunku zgłoszenia darowizny - stwierdził NSA.

SAD Podatek od Spadków i Darowizn Notariusze Orzecznictwo Sądów i Trybunałów Darowizny

Pozostało 88% artykułu