Dzień Głupców, czyli walka z korupcją

Przyczynkiem do powstania tego tekstu było przyjęcie przez rząd „Programu przeciwdziałania korupcji na lata 2014–2019", co miało miejsce 1 kwietnia br. W dniu zwanym w Polsce prima aprilis, a z angielska Fools' Day, czyli Dniem Głupców, co ma tu znaczenie symboliczne.

Dokument powstawał z mozołem od 2010 r., kiedy to zakończyła się realizacja poprzedniej rządowej strategii przeciwdziałania korupcji – przyjętej jeszcze w 2002 r. O jego powstanie zabiegała Fundacja Batorego i inne organizacje zrzeszone w Antykorupcyjnej Koalicji Organizacji Pozarządowych i Koalicji na rzecz Otwartego Rządu.

Ostatecznie nie jest taki, o jakim można by marzyć. Generalnie jednak dobrze, że został przyjęty. Zawiera co najmniej kilka istotnych celów i propozycji, np. reformę systemu składania, publikowania i weryfikowania oświadczeń majątkowych, pomysł wprowadzenia wymogu oceny projektów aktów prawnych ze względu na ryzyko wystąpienia korupcji (byłaby to zapewne obowiązkowa część oceny skutków regulacji) czy rozpoczęcia prac na zmianą przepisów dotyczących lobbingu.

Ogólnie jednak przez cały okres prac nad programem był on sukcesywnie rozmiękczany. Wyrywano mu zęby, usuwając co bardziej konkretne cele i rozwiązania. Dosłownie kilka dni przed jego przyjęciem dokonano jeszcze jednej kontrowersyjnej korekty.

Zniknął punkt zakładający dokonanie przeglądu rozwiązań prawnych w zakresie ochrony sygnalistów – osób, które w dobrej wierze, ryzykując szykany i utratę pracy, zgłaszają przełożonym przypadki korupcji i innych nieprawidłowości mogących mieć negatywne skutki społeczne. Program jeszcze w lutym zakładał nie tylko opracowanie analizy, ale i wdrożenie wynikających z niej rekomendacji oraz działania informacyjno-edukacyjne skierowane do administracji. W marcu tego punktu już nie było.

Sygnaliści ?potrzebują ochrony

W ostatnich kilkunastu latach Fundacja Batorego w ramach Programu Odpowiedzialne Państwo (wcześniej Programu przeciw Korupcji) zetknęła się dziesiątkami takich osób. Części z nich byliśmy w stanie pomóc, obserwując rozprawy sądowe i udzielając porad prawnych. Od kilku lat zabiegamy o przegląd przepisów prawa pracy i innych regulacji, aby ograniczyć reperkusje, na które osoby takie są narażone.

Fundacja nie jest w tych wysiłkach osamotniona. Popierają ją inne organizacje, wielu ekspertów, pracodawców, a nawet związkowców. O lepszą ochronę sygnalistów w Polsce upominają się organizacje międzynarodowe – Rada Europy, ONZ, OECD czy Transparency International, a ostatnio także Komisja Europejska. Rząd PO i PSL konsekwentnie unika jednak dyskusji na ten temat. Udaje, że problemu nie ma.

„Dobry" wiceminister

Pod koniec 2013 r. wystosowaliśmy prośbę do ministra pracy i polityki społecznej Władysława Kosiniaka-Kamysza o spotkanie w sprawie lepszej ochrony dla sygnalistów – w związku ze spodziewanym przyjęciem programu antykorupcyjnego. Za tę kwestię miał odpowiadać właśnie ten resort. Minister skierował nas do podsekretarza stanu Radosława Mleczki.

Pierwsze spotkanie z wiceministrem odbyło się 20 listopada 2013 r. Okazało się, że minister Mleczko nie był do końca świadom, iż MPiPS odgrywa jakąś rolę w realizacji programu antykorupcyjnego rządu i że dotyczy ona sygnalistów. Niemniej pozytywnie ustosunkował się do sprawy, obiecując współpracę i nawiązanie kontaktu z innymi resortami. Słusznie bowiem uznał, że zagadnienie wykracza poza problematykę prawa pracy.

Kolejne spotkanie odbyło się 19 lutego 2014 r. Wydawało się, że przedstawiciele resortu wciąż mają pozytywny stosunek do postulatu lepszej ochrony sygnalistów. Proszono nas o dodatkowe informacje, ekspertyzy i przykłady regulacji z innych państw. Niebawem punkt ten miał być omawiany na posiedzeniu Komitetu Stałego Rady Ministrów. Nikt na spotkaniu nie wspominał o planach wykreślenia sygnalistów z rządowego programu.

Zły minister, zły komitet

Interesujące nas posiedzenie odbyło się 13 marca 2014 r., a 25 marca na stronach rządowych opublikowano nową wersję programu, rekomendowaną przez komitet. Nie zawierała ona już punktu dotyczącego sygnalistów, choć w ocenie skutków regulacji programu wciąż są obszerne fragmenty na temat konieczności zajęcia się tym problemem, przytaczające przykłady rozwiązań z innych państw. Jak dowiedzieliśmy się później, punkt dotyczący sygnalistów został usunięty z inicjatywy ministra pracy i polityki społecznej. Dlaczego tak się stało? Oficjalnie zapytamy o to ministra Kosiniaka-Kamysza.