Mesjanizm smoleński - polemika z Filipem Memchesem

W centrum katastrofy smoleńskiej znajduje się Chrystus

– napisał w "Rzeczpospolitej" niezwykle utalentowany poeta Wojciech Wencel. W sposób szczególny te słowa przykuły moją uwagę, ponieważ jestem tuż po lekturze raportu komisji Jerzego Millera opisującego szczegółowo to, co wydarzyło się  10 kwietnia 2010 roku. Ani na 300 stronach raportu, ani na 100 kartach załącznika Chrystusa nie znalazłem. A gwoli ścisłości spotkałem go w sobie, bo co chwilę podczas czytania sam szeptałem: Chryste! Jak mogło do czegoś takiego dojść?

Pilot jak Zborowski

Ale z pewnością nie o taką obecność Zbawiciela w katastrofie smoleńskiej chodziło Wojciechowi Wenclowi.

W centrum wydarzeń z  10 kwietnia widzę potworny chaos, śmiertelne błędy i zaniedbania, nie Zbawiciela. Widzę Smoleńsk również metaforycznie, jako świadectwo zakorzenienia Polski w świecie Wschodu, gdzie w przeciwieństwie do biurokratycznej kultury Zachodu lekceważy się procedury, omija się przepisy, ignoruje się pisane przez własnych rodaków prawo. Czy Pan Bóg chce, by Polacy ginęli przez własne niedbalstwo? Wątpię.

"Polskość to wolność, nad którą nawet śmierć nie ma władzy" – pisze Wencel. Poeta ma na swój sposób rację, zestawiając religię z polską historią i do tego jeszcze przywołując najwybitniejszego chyba żyjącego dziś wieszcza Jarosława Marka Rymkiewicza. Bo czytając raport Millera, nie mogłem się powstrzymać od skojarzeń z postacią Samuela Zborowskiego. On mógłby być wzorem dla wielu polskich pilotów. Kochał wolność ponad wszystko, również ponad prawo, również ponad życie.

Wspominając, jak zachowywał się pilot jaka-40, który ułańską fantazją podczas lądowania zaskoczył nawet rosyjskich żołnierzy, nie sposób nie pomyśleć o Zborowskim. Kłopot w tym, że lekcję "polskości", czyli wolności rozumianej jako anarchii, Polacy odrobili znakomicie. Może czas na bardziej praktyczne wnioski.

Spotkanie z Chrystusem

Oczywiście katastrofa smoleńska ma bardzo wiele wymiarów. Pasażerowie, znajdując w niej śmierć, spotkali Boga i stanęli przed obliczem Zbawiciela. Żałoba dla ich bliskich również była spotkaniem z Chrystusem. Dla narodu dni po katastrofie były wspólną chwilą bólu i modlitwy – słusznie mówiono o kolejnych narodowych rekolekcjach. Bliscy mają prawo do żałoby tak długo, jak tylko będą jej potrzebowali.

Ale naród niemal 16 miesięcy po katastrofie nie może się wyłącznie roztkliwiać i na modłę Wojciecha Wencla w wydarzeniach z 10 kwietnia doszukiwać się tylko metafizyki.

Jeśli doszukujemy się sensu tej katastrofy, powinniśmy wyciągnąć z niej wnioski, by wreszcie uporządkować nasze państwo. Bo jeśli śmierć 96 osób w drodze do Katynia ma przynieść jakieś owoce, to bardziej powinna to być właśnie naprawa znajdującego się w opłakanym stanie państwa, a nie tworzenie nowej religii zbawiającej dusze Polaków.

I na tym polega mój najpoważniejszy zarzut wobec snutych przez Wencla mistyczno- -narodowych wizji. Bo każdy z punktów jego neomesjanistycznego credo oddala nas od wyciągnięcia z tej katastrofy praktycznych wniosków, które pozwoliłyby poprawić nasze państwo. Ba, nie sposób nie odnieść wrażenia, że potężna dawka metafizyki w myśleniu o katastrofie, które proponuje poeta, ma całkowicie przysłonić najbardziej przyziemny wymiar tej tragedii.

Znacznie łatwiej stawiać pytania o zamach i mówić o ścieraniu się dwóch nadnaturalnych sił (dobrej Polski i piekielnej Rosji), niż dostrzec, że ta katastrofa była przede wszystkim lotniczym wypadkiem, do którego mogłoby nie dojść, gdyby nie gigantyczny bałagan panujący w naszym państwie (i jak się okazało, nie mniejszy panujący w Rosji).

Państwo jako wróg

Śmierć prezydenta i towarzyszących mu osób ma oczywiście znaczenie symboliczne przez miejsce i czas, w którym zginęli. Trzeba pamiętać, że wszyscy pasażerowie Tu-154M zginęli na służbie, pełniąc swe obowiązki służbowe i państwowe. Ale dostrzeganie w wydarzeniach 10 kwietnia wyłącznie symboliki i wyłącznie metafizyki to próba ucieczki od tego, co sprawiło, że do tej tragedii doszło.

Mówiąc brutalnie – wątpię, by Lech Kaczyński chciał, by jedynym owocem jego prezydentury zakończonej tragiczną śmiercią podczas wykonywania państwowych obowiązków było jeszcze głębsze uduchowienie Polaków czy też odnowienie się polskiego mesjanizmu. Prezydentowi Kaczyńskiemu, który był z krwi i kości państwowcem i otaczał się podobnymi państwowcami, takimi jak Władysław Stasiak czy Paweł Wypych, zależało na umocnieniu skutecznego i dobrego państwa służącego obywatelom. Zależało na odbudowie państwa, do którego obywatele mieliby szacunek i które traktowaliby jak wartość.

Smutnym paradoksem jest, że dziś ci, którzy się na Lecha Kaczyńskiego powołują, traktują obecne państwo polskie jak największego wroga i uczą innych jego lekceważenia.

Zabrakło patriotyzmu

Wencel pisze, że "Smoleńsk uwolnił tysiące Polaków od lęku przed śmiercią. Otworzył groby dawnych bohaterów, pokazując, że polskość to wolność, nad którą nawet śmierć nie ma władzy. Że warto ryzykować śmierć, zachowując wierność wyższym wartościom: prawdzie, ojczyźnie, Bogu". Ostatecznością patrtiozymu jest oddanie życia za ojczyznę, tak samo jak ostatecznością, która stoi przed wierzącym, jest zapłacenie za wiarę w Boga choćby i śmiercią. Ale śmierć w Smoleńsku ma zupełnie inny charakter.

96 osób zginęło, nie tyle dając świadectwo miłości do ojczyzny, ale dlatego, że ta ojczyzna nie potrafiła zapewnić im bezpieczeństwa. Zginęli dlatego, że licznym urzędnikom i politykom zabrakło patriotyzmu – czyli szacunku dla obowiązujących w Polsce podstawowych przepisów i zasad.

W czasie pokoju patriotyzm to bardziej przestrzeganie przyziemnych procedur i wykonywanie obywatelskich obowiązków niż tęsknota za śmiercią na polu chwały. Jedno nie wyklucza oczywiście drugiego, ale romantyczne uniesienia nie mogą zastąpić codziennego praktycznego wysiłku ulepszania siebie, swego otoczenia czy państwa.