Więcej ochrony dla oszczędności Polaków

Wspólny rynek finansowy w Europie to cel, którego realizacji służyło wprowadzenie zasady jednolitego paszportu. Zasada ta oznacza, że bank mający siedzibę w jakimkolwiek kraju europejskim może prowadzić działalność w każdym innym, bez uzyskiwania zezwolenia.

Wystarczy, że bank założy oddział. Co do zasady oddział zagranicznego banku nie podlega lokalnemu nadzorowi – nadzoruje go nadzór właściwy dla centrali. Także lokalny system gwarancyjny nie gwarantuje zgromadzonych w nim depozytów. W przypadku bankructwa deponenci po swoje oszczędności muszą zwrócić się za granicę.

[srodtytul]Oblicza kryzysu[/srodtytul]

O tym, że ten mechanizm nie działa, zaświadczył kryzys związany z bankiem islandzkim Landsbanki, który w Wielkiej Brytanii i Holandii założył swoje zagraniczne oddziały. Islandia nie jest członkiem Unii Europejskiej, ale jako strona porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, korzystająca z czterech podstawowych swobód wspólnego rynku, wdrożyła regulacje obowiązujące we Wspólnocie, w tym dyrektywę o systemach gwarantowania depozytów.

Oddziały islandzkiego banku okazały się niezwykle skuteczne w pozyskiwaniu depozytów poza granicami Islandii. Wykorzystywały do tego Internet, a lokata Icesave należała do najwyżej oprocentowanych na rynku. 300 tysięcy Brytyjczyków zdeponowało 5 mld euro. 125 tys. Holendrów powierzyło oddziałowi islandzkiego banku 1,7 mld euro. To był duży sukces rynkowy islandzkiego banku, który zbiegł się w czasie z jego bankructwem. I wtedy okazało się, że oszczędności Brytyjczyków i Holendrów w wysokości 6,7 mld euro gwarantuje islandzki fundusz gwarancyjny, w którym znajdowało się 50 mln euro.

Rząd islandzki postanowił działać. Ogłosił, że pokryje wszelkie straty deponentów banku, ale tylko krajowych, czyli Islandczyków. Ze swojego zobowiązania się wywiązał. Brytyjczykom i Holendrom nie oddał nic. Dzień po deklaracji rządu islandzkiego zdesperowany brytyjski minister finansów zamroził wszystkie zdeponowane w brytyjskich bankach środki Landsbanki, a także rządu islandzkiego oraz islandzkiego banku centralnego.

Jako podstawę prawną podał przepisy antyterrorystyczne wprowadzone w Wielkiej Brytanii w następstwie zamachów 11 września. Pół roku awantur pomiędzy rządami Wielkiej Brytanii i Islandii zaowocowało porozumieniem, na mocy którego Wielka Brytania zobowiązała się udzielić Islandii pożyczki na spłatę brytyjskich deponentów. W następstwie porozumienia rząd brytyjski odblokował islandzkie aktywa. Rząd Islandii – tak jak obiecał – przygotował projekt ustawy konsumującej warunki porozumienia, którą społeczeństwo odrzuciło w referendum.

[srodtytul]Psychologia i finanse[/srodtytul]

Cała ta pouczająca historia pokazuje kilka prawidłowości. Potencjał wielu funduszy gwarancyjnych w Europie zaświadcza, że gwarantowanie depozytów ma wymiar psychologiczny, a nie finansowy. Mająca miejsce po upadku Lehman Brothers licytacja pomiędzy poszczególnymi krajami na wysokość gwarantowanej kwoty depozytów była działaniem marketingowym, skoro nie poszły za tymi deklaracjami zmiany w wysokości pobieranych składek.

W przypadku kiedy fundusz gwarancyjny nie jest się w stanie wywiązać ze swoich zobowiązań, państwo może przejąć odpowiedzialność za wypłatę depozytów. Ale i państwo bywa niezdolne do wywiązania się ze zobowiązań względem deponentów. W omawianym przykładzie wynikało to z braku środków w budżecie oraz z woli politycznej.

W demokracji parlamentarnej politycy, chcąc nie chcąc, muszą poruszać się w ramach wytyczonych im przez konsensus społeczny. Skoro społeczeństwo nie ma pragnienia, aby spłacać zobowiązania swojego funduszu gwarancyjnego względem obywateli obcego państwa, to politykom trudno jest podjąć decyzję, która by z tą wolą polemizowała, nie narażając się na wyborczy uszczerbek.