Nieprecyzyjne przepisy dotyczące eksmisji

Pięć lat temu Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska w Nidzicy uzyskała wyrok eksmisyjny przeciwko dwóm kobietom zajmującym mieszkanie będące jej własnością.

Orzeczenie to nie przewidywało prawa do lokalu socjalnego. Przepisy zaś zabraniają eksmisji na bruk. W takiej sytuacji kodeks postępowania cywilnego przewiduje obowiązek dostarczenia eksmitowanemu pomieszczenia tymczasowego.

Ma to zrobić wierzyciel (w tym wypadku spółdzielnia), komornik lub gmina (przewiduje tak art. 1046 § 4 k.p.c.). Ponieważ jednak przepisy są nieprecyzyjne i nie do końca wiadomo, czy taki obowiązek faktycznie ciąży także na gminie czy nie – wiele z nich odmawia jego realizacji.

Spółdzielnia z Mazur zwróciła się do gminy o dostarczenie eksmitowanym pomieszczenia tymczasowego, a ta odpowiedziała, że tego nie zrobi. Komornik umorzył więc postępowanie. Spółdzielnia zażądała wówczas od gminy odszkodowania za szkody, jakie ponosi z tego tytułu, że kobiety nadal zajmują jej lokal, ponieważ nie ma dokąd ich eksmitować.

W orzecznictwie są rozbieżności, czy gminy płacą za brak pomieszczeń tymczasowych

Sąd oddalił powództwo spółdzielni, a tym samym nie przyznał odszkodowania. Doszedł bowiem do wniosku, że nie ma podstawy prawnej do stawiania takich żądań.

Spółdzielnia odwołała się do Sądu Okręgowego w Olsztynie, a ten nabrał wątpliwości co do powinności gminy. Dlatego wystąpił z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego, czy gmina musi zapłacić odszkodowanie właścicielowi, który czeka na dostarczenie eksmitowanemu pomieszczenia tymczasowego. SN postanowił zaś, że rozpatrzy je w składzie siedmiu sędziów. Chodzi bowiem o to, że są rozbieżności w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i SN.

Otóż Trybunał orzekł 4 listopada 2010 r. (sygn. K 19/06) niekonstytucyjność art. 1046 § 4 k.p.c. Utratę jego ważności odroczył o 12 miesięcy, czyli do 17 listopada 2011 r. Uzasadniając ten wyrok, odniósł się także do odpowiedzialności odszkodowawczej gmin za niedostarczenie eksmitowanemu pomieszczenia tymczasowego. Według TK przepis jest nieprecyzyjny i do końca nie wiadomo, czy na jego podstawie gmina ma je dostarczać czy nie. Dlatego nie można obarczać jej odpowiedzialnością odszkodowawczą za to, że tego nie zrobiła, i właściciel z tego powodu poniósł szkodę.

Ponadto nie ma żadnego przepisu, który przewidywałby tego typu odpowiedzialność gminy. Wyjątek dotyczy wyroków eksmisyjnych orzekanych za znęcanie się nad rodziną. W tym wypadku przepisy wyraźnie nakazują dostarczenie takiego pomieszczenia, a to oznacza, że właściciel (członek rodziny) może żądać odszkodowania, gdy gmina go nie daje.

Inne spojrzenie ma na to zagadnienie Sąd Najwyższy. W dwóch uchwałach z 21 stycznia 2011 r. (sygn. III CZP 116/10 oraz III CZP 120/10) stwierdził, że z art. 1046 k.p.c. wynika dla gminy obowiązek wskazania pomieszczenia tymczasowego. Dlatego zaniechanie jego realizacji może uzasadniać odpowiedzialność odszkodowawczą gminy na podstawie art. 417 § 1 kodeksu cywilnego.

Odroczenie utraty mocy obowiązującej art. 1046 § 4 k.p.c. (po wyroku Trybunału) nie uchyla ponadto możliwości ponoszenia odpowiedzialności odszkodowawczej przez gminę na podstawie art. 417 § 1 k.c. za szkodę spowodowaną tym, że nie dostarczono pomieszczenia tymczasowego.