Wielki kryyzys spiżowej epoki

Przerwa w ciągłości rozwoju społeczeństwa na Wyspach Brytyjskich między 800 a 500 r. p.n.e. świadczy o głębokim kryzysie – uważają naukowcy. Użycie narzędzi brązowych nagle się skończyło, a żelazo pojawia się dopiero 300 lat później.

Co się stało się pomiędzy epoką brązu a epoką żelaza?

Kobiety lubią brąz

– Około 1000 lat przed Chrystusem brązowe siekiery stały się czymś w rodzaju waluty – powiedział historyk brytyjski Neil Oliver. – Brąz przestał mieć jedynie wartość metalu, z którego można było wykonywać narzędzia i ozdoby.

Ok. 800 r. p.n.e. Brytania, podobnie jak reszta kontynentu europejskiego, stanęła w obliczu krachu gospodarczego. Przyczyna tego zjawiska jest jak dotąd nieznana.

– Jest wiele możliwych rozwiązań sugerowanych przez badaczy: zmiany klimatyczne, całkowite zniszczenie środowiska, w którym żyli ówcześni ludzie, spowodowane rabunkową gospodarką lub nawet coś w rodzaju rewolucji wywołanej przez wyzyskiwanych rolników – powiedział prof. Timothy Champion z Uniwersytetu Southampton.

Pewne jest jedno: epoka brązu w Wielkiej Brytanii skończyła się gwałtownie. Dowodzą tego znaleziska archeologiczne rozsiane po całym kraju, np. w Langton Matravers w Dorset. Znaleziono tam wiele najróżniejszych zabytków, m.in. siekiery brązowe.

– Znaczenie miedzi i brązu było społecznie znacznie większe niż tylko jako surowca do wytwarzania narzędzi – uważa Sue Hamilton, profesor prehistorii University College London. – Były z nich robione ozdoby i mniejsze przedmioty. Miedź była wykorzystywana do wyróżniania się.

Kiedy spiż przestał być oznaką statusu, a nie było czym go zastąpić, wstrząsy społeczne stały się nieuniknione.

Ale co spowodowało, że brąz stracił wartość? Czy to był wpływ nadchodzącej epoki żelaza? Żelazo pojawiło się w basenie Morza Śródziemnego ok. roku 1200 p.n.e., 1000 lat przed Chrystusem było już używane w wielu miejscach. Ale archeolodzy nie znajdują zabytków żelaznych w Wielkiej Brytanii starszych niż z roku 600.

– Mieliśmy do czynienia z wieloma zmianami społecznym, ale wątpię, żeby przyczyną było żelazo – uważa Sir Barry Cunliffe, emerytowany profesor archeologii Uniwersytetu w Oksfordzie.

Bardzo ważnym czynnikiem, według uczonego, było używanie koni pod wierzch. Sztuka ta docierała wolno ze wschodu. Około 800 lat p.n.e. używanie koni bardzo zmieniło strukturę społeczną.

– Drugim czynnikiem było rozpowszechnianie się wynalazków znad Morza Śródziemnego. Kolonie greckie miały wielki wpływ na rozprzestrzenianie się idei i standardów w barbarzyńskiej Europie – uważa prof. Barry Cunliffe.

Uczeni dostrzegli jeszcze jeden czynnik zmian – klimat. Mniej więcej w tym samym czasie, kiedy nastąpił upadek epoki brązu, na Wyspach Brytyjskich gwałtownie spadła temperatura. Skąd to wiadomo? Ochłodzenie potwierdziły zachowane okazy komarów.

Żelazo nie dla elity

– Każdy gatunek komara rozwija się najlepiej w innych warunkach klimatycznych – mówi Stephen Brooks z Muzeum Historii Naturalnej. – Znaleźliśmy zmiany w populacji komarów w bardzo krótkim czasie, ok. 50 lat. Informacje te korespondują z obrazem pyłków roślin i torfowisk z tego okresu. Jasne, że temperatura spadła i klimat stał się bardziej wilgotny.

Tym zmianom nie byli w stanie się przeciwstawić mieszkańcy Brytanii.

– Kiedy ekonomia epoki brązu upadła, liczba ludności gwałtownie spadła, być może po raz pierwszy od czasów epoki lodowej – powiedział Neil Oliver.

Liczba ludności przestała się zmniejszać ok. roku 550 p.n.e wraz ze stabilizowaniem się klimatu. Żelazo, mimo że w Europie pojawiło się już  setki lat wcześniej, zaczęło być używane na Wyspach Brytyjskich i zrewolucjonizowało rolnictwo.