Sąd ustala, kto jest winny klęski małżeństwa

Zobowiązuje go do tego art. 57 § 1 k.r.o. Tylko na zgodny wniosek stron musi od tego odstąpić (art. 57 § 2 k.r.o.).

Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że rezygnacja małżonków z ustalania winy ma skutki takie, jakby żaden z nich nie ponosił winy. To, czy sąd ustalił winę czy nie, oraz czy ponosi ją wyłącznie jeden małżonek czy oboje, nie jest tylko kwestią honoru czy satysfakcji dla niewinnego małżonka.

Ma przede wszystkim znaczenie, gdy chodzi o możliwość uzyskania rozwodu, zakres obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami, obciążenie kosztami procesu.

Małżonek, który zgodził się na rozwód bez orzekania o winie, może zmienić zdanie i żądać orzeczenia go z wyłącznej winy drugiego małżonka, i to nie tylko w I instancji, ale także w trakcie postępowania apelacyjnego.

[ramka][b]Przykład[/b]

O rozwód wystąpił mąż. To on ponosi wyłączną winę za rozkład pożycia, bo opuścił żonę dla innej kobiety, znacznie od niej młodszej. Żona zgodziła się na rozwód. Małżonkowie wnieśli o orzeczenie rozwodu bez ustalania winy. Żona ma 50 lat.

Jej zarobki są znacznie niższe od zarobków męża. Liczy na alimenty od niego. Zgodę cofnęła, bo dowiedziała się, że w przypadku rozwodu bez ustalania winy mąż będzie zobowiązany do płacenia alimentów tylko w ciągu pięciu lat po rozwodzie. [/ramka]

[srodtytul]Naruszenie obowiązków i zasad współżycia społecznego[/srodtytul]

O winie za rozkład pożycia można mówić wówczas, gdy małżonek przez swe działania lub zaniechania, naruszając obowiązki wynikające z przepisów oraz naruszając zasady współżycia społecznego, czyli godziwego postępowania, prowadzi do trwałego i zupełnego rozkładu pożycia.

Chodzi przede wszystkim o obowiązki wskazane w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, takie jak obowiązek wzajemnej pomocy i wierności, łożenia na utrzymanie rodziny.

Wiadomo, że najczęstsze zawinione zachowania prowadzące do rozkładu małżeństwa to urządzanie awantur, bicie małżonka, zdrada, nadużywanie alkoholu, uchylanie się od pracy czy od płacenia na dom i dzieci.

Ale tak zakwalifikować można także zachowania innej natury. Tak więc np.[b] Sąd Najwyższy w wyroku z 25 sierpnia 2004 r. (sygn. IV CK 364/04)[/b] uznał, że zmiana religii przez jednego z małżonków może być – w konkretnych okolicznościach – uznana za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia. Podobne stanowisko zajął wcześniej [b]Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 25 lutego 1998 r. (sygn. I ACa 729/97)[/b].

Stwierdził w nim, że za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia może być uznana zmiana wyznania przez jednego z małżonków i zmiana wyznania dzieci bez akceptacji drugiego małżonka, zwłaszcza gdy wiąże się to również ze zmianą tradycji rodzinnych i gdy powstała w ten sposób sytuacja ma wpływ na pożycie małżeńskie.

[srodtytul]Mniej ważne, kto bardziej winny[/srodtytul]

Przy ustalaniu winy nie jest zasadniczo istotne, który z małżonków był bardziej winny. Jeśli zawiniły obie strony, sąd orzeknie rozwód z winy obu małżonków. Małżonek, który zawinił jedną z wielu (kilku) przyczyn rozkładu pożycia, musi być uznany za współwinnego, chociażby drugi dopuścił się wielu, i to cięższych przewinień. Niedopuszczalna bowiem jest kompensata wzajemnych przewinień.

Także [b]Sąd Najwyższy w wyroku z 24 maja 2005 r. (sygn. V CK 646/04)[/b] uznał, że jeśli także ta druga strona, choćby w niewielkim stopniu, przyczyniła się w sposób zawiniony do rozkładu pożycia małżeńskiego, nie można mówić o wyłącznej winie jednego tylko małżonka.

Jednakże w tym samym wyroku stwierdził, że małżonek ma prawo do reakcji na niezgodne z obowiązkami małżeńskimi zachowanie męża czy żony. Granice zaś dopuszczalnej reakcji małżonka skrzywdzonego należy ocenić na podstawie konkretnych okoliczności i przy zastosowaniu zasad współżycia społecznego.

Zdaniem SN reakcję, nawet niewłaściwą, jeśli nastąpiła bezpośrednio po wyrządzeniu krzywdy, można usprawiedliwić i uznać, że nie była zawinioną współprzyczyną rozkładu pożycia.

[srodtytul]Naganna reakcja niedopuszczalna[/srodtytul]

Jednakże w innym wyroku, [b]z 28 marca 2003 r. (sygn. IV CKN 1957/00), SN[/b] stwierdził, że nie jest dopuszczalna naganna reakcja małżonka na zachowanie drugiego i że może ona prowadzić do uznania współwiny w rozpadzie małżeństwa. Za taką można uznać np. urządzanie gorszących awantur, bicie małżonka, obrzucanie go wulgarnymi wyrazami.

Jednakże w tej konkretnej sprawie uznał, że żona, która w miejscu publicznym oblała kochankę męża fekaliami (została za to ukarana przez kolegium do spraw wykroczeń, a mąż wyprowadził się od niej do kochanki), nie ponosi winy za rozkład pożycia. Stało się to, gdy po ciężkiej chorobie nowotworowej dowiedziała się o zdradzie.

SN w tym wyroku zaznaczył, że niewłaściwe zachowanie się małżonka w stosunku do osoby trzeciej można uznać za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia. Nie ma jednak wątpliwości, że dotyczyć to może jedynie takiej osoby, która związana jest z małżonkiem więzami rodzinnymi czy szczególną przyjaźnią.

Nie może być to osoba – stwierdza SN – z którą małżonek nawiązał intymne pożycie, co stało się przyczyną rozbicia małżeństwa. Nawet gdyby zachowanie, w tym wypadku żony, uraziło uczucia współmałżonka.

Nie można natomiast uznać za zawinione spowodowanie rozkładu pożycia opuszczenie przez żonę wraz z dziećmi wspólnego mieszkania, jeśli była to reakcja na agresywne, zagrażające bezpieczeństwu osobistemu żony i dzieci, naganne zachowanie męża.

Warto zaznaczyć, że dla oceny winy ważne jest tylko zachowanie małżonków poprzedzające trwały i zupełny rozpad małżeństwa.

Natomiast ich późniejsze zachowanie może mieć znaczenie dla decyzji o orzeczeniu rozwodu lub odmowie jego orzeczenia – przez wzgląd na zasady współżycia społecznego, albo dla oceny, czy odmowa zgody na rozwód małżonka niewinnego jest w danych okolicznościach sprzeczna z tymi zasadami [b](wyrok SN z 21 marca 2003 r., sygn. II CKN 1270/00).[/b]

[ramka][b]Z orzeczeń sądowych[/b]

-Odmawianie współżycia fizycznego przez małżonkę, nad którą mąż się znęcał, nie stanowi zawinionej przez nią przesłanki rozkładu pożycia małżeńskiego (art. 57 § 1 k. r. o.) [b](wyrok SA w Gdańsku z 20 maja 2009 r., sygn. I ACa 368/09)[/b]

-W sprawie o rozwód strona może odwołać w apelacji – wyrażoną przed sądem pierwszej instancji – zgodę na zaniechanie orzekania o winie rozkładu pożycia [b](uchwała SN z 25 października 2006 r., sygn. III CZP 87/06)[/b]

-Jeżeli mąż dopuszcza się wobec żony rękoczynów i używa gróźb karalnych, to jej wyprowadzenie się z domu nie może być uznane za przyczynę rozkładu pożycia [b](wyrok SA w Katowicach z 13 maja 2005 r., sygn. I ACa 2184/04) [/b]

-Za zawinione, na gruncie przepisów rozwodowych, uznaje się działania lub zaniechania małżonka będące wyrazem jego woli, które stanowią naruszenie obowiązków wynikających z przepisów prawa małżeńskiego (art. 23 k. r. o., art. 24 k. r. o., art. 27 k. r. o.) lub zasad współżycia społecznego i prowadzą do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia.

Nie jest przy tym konieczne dla przypisania małżonkowi winy objęcie jego zamiarem spowodowania, poprzez określone działania lub zaniechania, rozkładu pożycia prowadzącego w ostatecznym rezultacie do rozwodu. Wystarczy możliwość przewidywania znaczenia i skutków takiego działania lub zaniechania.