Komentarz do przepisów kodeksu pracy o bhp

Ponadto osoby odpowiedzialne za zapewnienie bhp, które nie dopełnią swoich obowiązków, przez co narażą pracownika na ryzyko utraty zdrowia lub życia, podlegają karze pozbawienia wolności do lat trzech (art. 220 kodeksu karnego). Odpowiedzialność karna jest mniejsza w przypadku działań nieumyślnych. Ogranicza się do pozbawienia lub ograniczenia wolności maksymalnie przez rok albo do grzywny.

Konieczność zorganizowania pracy w sposób bezpieczny należy analizować przez pryzmat rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.; dalej rozporządzenie o bhp). Wskazuje ono obowiązki pracodawcy w zakresie urządzania stanowisk pracy stosownie do wykonywanych na nich czynności i do właściwości psychofizycznych pracowników.

Pracodawca ma obowiązek zapewnić przestrzeganie przepisów i zasad bhp przez wszystkie osoby przebywające na terenie zakładu, bieżąco monitorować stan maszyn, urządzeń, środków ochrony indywidualnej i innych narzędzi pracy i niezwłocznie zlecać usunięcie wszelkich stwierdzonych nieprawidłowości.

Do jego obowiązków należy również nadzór nad wykonaniem tych zadań oraz stałe analizowanie zagrożeń i środków im zapobiegających w celu nieustannego zmniejszania ryzyka zawodowego podwładnych. Musi też realizować wszelkie akty wydane przez organy nadzoru nad warunkami pracy, w tym zarządzenia, nakazy, decyzje czy wystąpienia.

Dotyczy to nie tylko nakazów, czyli decyzji administracyjnych, których niewykonanie stanowi wykroczenie zagrożone grzywną, lecz również wystąpień, na które pracodawca zasadniczo musi jedynie odpowiedzieć w ciągu 30 dni. Wykonanie środków prawnych wydanych przez organy kontroli nad warunkami pracy jest o tyle istotne, że każda kolejna inspekcja rozpoczyna się od analizy realizacji poprzednich środków prawnych, wymienionych w książce kontroli prowadzonej przez pracodawcę.

Warto przy tym pamiętać, że wszelkie organy nadzoru nad warunkami pracy, w tym Państwowa Inspekcja Sanitarna, Państwowa Straż Pożarna czy Urząd Dozoru Technicznego, są zobowiązane współpracować z Państwową Inspekcją Pracy, zajmującą centralną pozycję wśród organów uprawnionych do kontroli stanu bhp. Co istotne, zalecenia dotyczące kwestii bhp nie muszą pochodzić wyłącznie od organów państwowych.

Pracodawca ma bowiem również obowiązek wykonać wskazówki społecznego inspektora pracy.

Pracownik nie może być obciążany kosztami poprawy bhp w zakładzie ani w nich partycypować. Jest to potwierdzenie i uszczegółowienie zasady ponoszenia ryzyka gospodarczego przez podmiot zatrudniający. Oznacza to, że koszty przedsięwzięć mających na celu poprawę bezpieczeństwa pracowników nie mogą rzutować na pogorszenie warunków płacowych załogi.

§ 1. Pracodawca jest obowiązany przekazywać pracownikom informacje o:

1) zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników,

2) działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń, o których mowa w pkt 1,

3) pracownikach wyznaczonych do:

a) udzielania pierwszej pomocy,

b) wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników.

§ 2. Informacja o pracownikach, o których mowa w § 1 pkt 3, obejmuje:

1) imię i nazwisko,

2) miejsce wykonywania pracy,

3) numer telefonu służbowego lub innego środka komunikacji elektronicznej.

Komentarz:

Ten przepis to rozwinięcie art. 207 k.p. Uzupełnia go o katalog informacji z zakresu bhp, które pracodawca jest obowiązany przekazać zatrudnionym. Pierwsze dwa punkty dotyczą zagrożeń życia lub zdrowia występujących w zakładzie pracy, z uwzględnieniem stanowisk i prac cechujących się szczególnym ryzykiem.

Pracodawca powinien przekazać taką informację każdemu z zatrudnionych, pouczając jednocześnie o zasadach działania w razie awarii lub powstania innych zagrożeń zdrowia lub życia. Przekazana wiedza powinna obejmować ponadto wskazanie działań, jakie podjęto w celu ograniczenia lub wyeliminowania występujących w zakładzie zagrożeń.

Informacja ta znacząco wykracza poza obowiązek poinformowania pracownika o ryzyku zawodowym występującym na zajmowanym przezeń stanowisku pracy, dotyczy bowiem całego zakładu czy oddziału, w którym będzie on wykonywał swoje obowiązku służbowe.

W celu stałej aktualizacji przekazywanych podwładnym informacji pracodawca powinien nieustannie monitorować stan bhp w zakładzie z uwzględnieniem przebiegu procesu pracy i stanu technicznego urządzeń wykorzystywanych przez pracowników, niezwłocznie usuwając wszelkie stwierdzone nieprawidłowości.

Pracodawca musi poinformować personel o pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy i podejmowaniu działań w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji załogi. Wskazuje ich imiona i nazwiska, miejsce wykonywania pracy oraz numer telefonu lub inny sposób kontaktu z nimi. Wykaz pracowników przeszkolonych do udzielania pierwszej pomocy powinien umieścić w punktach pierwszej pomocy oraz przy każdej apteczce (§ 44 ust. 4 rozporządzenia o bhp).

Wiele wątpliwości budzi szerokie ujęcie obowiązku wykonywania przez wyznaczonych pracowników działań w zakresie zwalczania pożarów, bo jest to zadanie nader skomplikowane i niebezpieczne. Nie można jednak podważać zasadności wyznaczenia przez pracodawcę pracowników odpowiedzialnych za prowadzenie ewakuacji załogi, pod warunkiem odpowiedniego ich przeszkolenia i opracowania szczegółowego planu ewakuacji całego budynku.

Komentowany przepis nie rozstrzyga formy, w jakiej informacja ta powinna być przekazana pracownikom, przez co pracodawca dysponuje w tym względzie pewną swobodą. Jedynym jej ograniczeniem jest konieczność udowodnienia w razie kontroli przekazania tych informacji podwładnym, w przeciwnym razie szef naraża się na odpowiedzialność za wykroczenie z art. 283 § 1 k.p.

Zaznajomienie z wymienionymi informacjami może mieć charakter zarówno indywidualny, jak i zbiorowy. A więc może przybrać formę obwieszczenia lub zapisu w aktach prawa wewnątrzzakładowego. W każdym jednak wypadku warto zastosować formę pisemną.

§ 1. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:

1) współpracować ze sobą,

2) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

3) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników,

4) informować siebie nawzajem oraz pracowników lub ich przedstawicieli o działaniach w zakresie zapobiegania zagrożeniom zawodowym występującym podczas wykonywanych przez nich prac.

§ 2. Wyznaczenie koordynatora, o którym mowa w § 1, nie zwalnia poszczególnych pracodawców z obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich pracownikom.

§ 3. Pracodawca, na którego terenie wykonują prace pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, jest obowiązany dostarczać tym pracodawcom, w celu przekazania pracownikom, informacje, o których mowa w art. 207

1

.

Komentarz:

Pracodawcy działający w jednej lokalizacji muszą ze sobą współpracować, aby zapewnić pełną ochronę zatrudnionym tam pracownikom. W tym celu wyznaczają koordynatora nadzorującego bhp wszystkich pracowników i ustalają zasady współpracy w razie powstania zagrożenia zdrowia lub życia podwładnych. Informację o powołaniu koordynatora zamieszczają w regulaminie pracy, a jeśli zadania te są wykonywane tylko przejściowo, jego dane powinni wpisać w instrukcji bhp.

Powołanie koordynatora nie zwalania ich z obowiązku zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy swoim podwładnym, bo jego zadania polegają głównie na synchronizacji prac poszczególnych ekip, tak by nie stwarzały dodatkowych zagrożeń.

Zadaniem koordynatora jest takie rozplanowanie pracy ekip poszczególnych firm, by nie stwarzały one sobie nawzajem dodatkowych zagrożeń. W tym celu musi on mieć od każdego pracodawcy uprawnienie do wydawania wiążących poleceń pracownikom zatrudnionym w tym miejscu. Udzielenie takiego pełnomocnictwa umożliwia koordynatorowi sprawowanie rzeczywistego nadzoru nad warunkami bhp całej inwestycji, co uzasadnia jego odpowiedzialność w razie niedopełnienia obowiązków.

Pracodawcy wymieniają także między sobą informacje o działaniach poczynionych w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia zagrożeń zawodowych podczas wykonywania prac i przekazują je załogom. Za spełnienie tego obowiązku odpowiada każdy z nich, a jego niedopełnienie pociąga za sobą odpowiedzialność wykroczeniową każdego z nich.

Do obowiązków pracodawców należy również wzajemne powiadamianie się o występujących w zakładzie zagrożeniach i procesach, przy których mogą mieć one miejsce, jak i działaniach podjętych w celu ich eliminacji.

Przekazane dane powinny również obejmować wskazanie osób odpowiedzialnych za udzielanie pierwszej pomocy i pracowników wyznaczonych do gaszenia pożaru i prowadzenia akcji ewakuacyjnej. Ma to umożliwić pracodawcom przekazanie pracownikom wykonującym pracę w zakładzie innego pracodawcy informacji określonych w art. 207

1

k.p.

§ 1. Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności.

§ 2. Obowiązek, o którym mowa w § 1, ciąży na pracodawcy odpowiednio w razie zmiany miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników.

§ 3. Skreślony

§ 4. Właściwy okręgowy inspektor pracy lub właściwy państwowy inspektor sanitarny może zobowiązać pracodawcę prowadzącego działalność powodującą szczególne zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników do okresowej aktualizacji informacji, o której mowa w § 1.

Komentarz:

Rozpoczęcie działalności gospodarczej nie oznacza jeszcze konieczności zgłoszenia tego faktu do instytucji sprawujących nadzór nad warunkami pracy. Datą, od której zaczyna płynąć 30-dniowy termin na zgłoszenie zakładu do PIP i PIS, jest moment zatrudnienia pierwszego pracownika, bo od tej daty przedsiębiorca staje się pracodawcą.

W tym czasie trzeba zawiadomić obie instytucje kontrolne, więc pracodawca nie dopełni swoich obowiązków, jeśli przekaże wymagane informacje tylko jednej z nich. Ustawodawca nieprzypadkowo wymienił oprócz rodzaju działalności również jej zakres, przecież znaczący wzrost produkcji może mieć duży wpływ na zmianę warunków pracy.

Informacja musi być przekazana w formie pisemnej, więc nie wystarczy tu e-mail lub faks. Dla ułatwienia PIP dopuszcza możliwość dokonania zgłoszenia w formie elektronicznej. Potrzebne formularze dostępne są na stronie www.pip.gov.pl. Pracodawca musi ponadto nieustannie aktualizować dane przekazane organom kontroli nad warunkami pracy, zatem każda ich zmiana rodzi konieczność poinformowania obu instytucji.

Obowiązek informacyjny ciąży na pracodawcach prowadzących zakład w znaczeniu przedmiotowym, czyli zorganizowanego zespołu ludzi i środków materialnych, którego celem jest prowadzenie działalności gospodarczej.

Oznacza to, że zwolnione od obowiązku informowania są osoby fizyczne zatrudniające pracowników na własne potrzeby, np. w charakterze opiekunów, ogrodników czy pomocy domowych, oraz wszelkie podmioty korzystające przy prowadzonej działalności z pozapracowniczych form zatrudnienia, np. umów cywilnoprawnych.

Pani Maria jest zamożną starszą osobą, która już sobie nie radziła z codziennymi obowiązkami domowymi. W związku z tym postanowiła zatrudnić zaprzyjaźnione małżeństwo do pomocy przy utrzymaniu domu i ogrodu oraz do opieki nad nią samą.

Nawet jeśli zdecyduje się na zatrudnienie pracownicze, nie będzie musiała informować o tym inspekcji pracy i sanitarnej. Pani Maria nie prowadzi bowiem zakładu w znaczeniu przedmiotowym, a praca będzie wykonywana wyłącznie na jej własne potrzeby.

Ustawodawca przewidział możliwość przejęcia inicjatywy w zakresie aktualizowania informacji przez inspektora pracy lub sanitarnego, w przypadkach gdy prowadzona przez pracodawcę działalność powoduje szczególne zagrożenie zdrowia i życia pracowników. Jest to obowiązek odrębny od wynikającej z § 2 komentowanego przepisu konieczności aktualizacji informacji w razie zmiany wskazanych w niej danych.

Organy PIP i PIS mają bowiem prawo wystąpić o informacje w każdym czasie, również w przypadku gdy zakład nie zmienił adresu czy rodzaju prowadzonej działalności ani stosowanej technologii w sposób, który mógłby zmodyfikować występujące w zakładzie zagrożenia. Uprawnienie to dotyczy jednak wyłącznie zakładów prowadzących działalność powodującą szczególne zagrożenie życia lub zdrowia podwładnych.

Jest to pozostałość po poprzednim brzmieniu § 1 komentowanego przepisu, który oprócz danych wymienionych na wstępie wymagał od pracodawcy wskazania środków i procedur przyjętych dla spełnienia wymagań wynikających z przepisów bhp dotyczących danej dziedziny działalności.

Jako że obecnie instytucje kontroli nad warunkami pracy nie mogą żądać przekazania takich informacji, § 4 przepisu wydaje się bezprzedmiotowy, bo dane, jakie pracodawca jest obowiązany udostępnić, podlegają obligatoryjnemu obowiązkowi aktualizacji pod groźbą odpowiedzialności za popełnione wykroczenie.

§ 1. Pracodawca jest obowiązany:

1) zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników,

2) wyznaczyć pracowników do:

a) udzielania pierwszej pomocy,

b) wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników,

3) zapewnić łączność ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w szczególności w zakresie udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, ratownictwa medycznego oraz ochrony przeciwpożarowej.

§ 2. Działania, o których mowa w § 1, powinny być dostosowane do rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników i innych osób przebywających na terenie zakładu pracy oraz rodzaju i poziomu występujących zagrożeń.

§ 3. Liczba pracowników, o których mowa w § 1 pkt 2, ich szkolenie oraz wyposażenie powinny uwzględniać rodzaj i poziom występujących zagrożeń.

§ 4. W przypadku zatrudniania przez pracodawcę wyłącznie pracowników młodocianych lub niepełnosprawnych działania, o których mowa w § 1 pkt 2, może wykonywać sam pracodawca. Przepis § 3 stosuje się odpowiednio.

Komentarz:

Kolejnym z obowiązków pracodawcy jest zapewnienie w zakładzie sprawnie funkcjonującego systemu pierwszej pomocy przedlekarskiej, który powinien odpowiadać wymogom z § 44 rozporządzenia o bhp.

Zatem powinien składać się z punktów pierwszej pomocy w oddziałach zakładu, w których wykonywane są prace stwarzające duże ryzyko wypadkowe bądź następuje wydzielanie się szkodliwych dla zdrowia par, gazów lub pyłów. Powinny być one wyposażone w umywalki z ciepłą i zimną wodą, w sprzęt i środki niezbędne do udzielenia pierwszej pomocy.

Oprócz tych punktów w poszczególnych wydziałach zakładu muszą być udostępnione apteczki pierwszej pomocy. Ilość i wyposażenie punktów pierwszej pomocy i apteczek powinny być ustalone po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami. Dzięki temu oparty na nich system ratowniczy dostosowany jest do zagrożeń występujących w zakładzie.

Apteczki i punkty pierwszej pomocy powinny być dostępne i prawidłowo oznakowane oraz zaopatrzone w instrukcję udzielania pierwszej pomocy i wykaz pracowników wyznaczonych do tego celu przez pracodawcę.

Obsługa systemu pierwszej pomocy musi być powierzona przeszkolonym do tego pracownikom, przy czym na każdej zmianie roboczej musi być kompetentny personel. Okoliczność ta wpływa – oprócz wielkości zakładu, liczebności załogi czy rozmiarów występujących zagrożeń – na niezbędną liczbę przeszkolonych pracowników.

Podobnie przedstawia się obowiązek wyznaczenia pracowników odpowiedzialnych za gaszenie pożarów i prowadzenie akcji ewakuacyjnych. Powinni oni być odpowiednio przeszkoleni i wyposażeni w środki adekwatne do wielkości zakładu i zagrożeń, które mogą w nim wystąpić. Od tego kryterium uzależniona jest liczba podwładnych przeszkolonych do gaszenia pożarów i prowadzenia akcji ewakuacyjnej.

W obu przypadkach pracodawca jest ponadto zobowiązany zapewnić system łączności ze służbami medycznymi i Państwową Strażą Pożarną. Wyjątkowo może on zwolnić się od powyższych obowiązków i samodzielnie realizować owe zadania lub zlecić je firmie zewnętrznej, jeśli zatrudnia wyłącznie pracowników młodocianych lub niepełnosprawnych.

Omówione obowiązki przeciwpożarowe pracodawcy są niezależne od wynikających z ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2009 r. nr 178, poz. 1380 ze zm.), które ciążą na właścicielu budynku, obiektu lub terenu.

§ 1. W przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca jest obowiązany:

1) niezwłocznie poinformować pracowników o tych zagrożeniach oraz podjąć działania w celu zapewnienia im odpowiedniej ochrony,

2) niezwłocznie dostarczyć pracownikom instrukcje umożliwiające, w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia, przerwanie pracy i oddalenie się z miejsca zagrożenia w miejsce bezpieczne.

§ 2. W razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca jest obowiązany:

1) wstrzymać pracę i wydać pracownikom polecenie oddalenia się w miejsce bezpieczne,

2) do czasu usunięcia zagrożenia nie wydawać polecenia wznowienia pracy.

Komentarz:

W razie jakiegokolwiek zagrożenia życia lub zdrowia pracowników zatrudniający jest zobowiązany niezwłocznie o tym poinformować załogę i podjąć działania w celu zapewnienia odpowiedniej ochrony.

Równolegle musi niezwłocznie poinstruować pracowników, że w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia mają prawo przerwać pracę i oddalić się z miejsca zagrożenia. Jeżeli zagrożenie takie już wystąpiło, ma obowiązek niezwłocznie przerwać pracę, nakazując podwładnym oddalenie się do bezpiecznego miejsca. Nie może ich wezwać do podjęcia pracy, dopóki zagrożenie nie zostanie ostatecznie wyeliminowane.

Komentowany przepis to żywy przykład kodyfikacji zasady bhp, która przed wprowadzeniem zapisu kodeksowego funkcjonowała w nieujętej prawem formie. Jej wprowadzenie do k.p. miało na celu rozróżnienie zagrożeń na możliwe do przewidzenia, którym pracodawca powinien zapobiegać stosując opisane w § 1 działania prewencyjne, oraz zagrożeń, których pracodawca nie mógł przewidzieć, opisanych w § 2.

Działania, które pracodawca powinien podjąć w razie zaistnienia awarii zagrażającej zdrowiu bądź życiu pracowników, są na tyle uniwersalne, że powinny być stosowane w każdym przypadku, nawet gdy przyjęte w zakładzie procedury przewidują sposoby zapobiegania danemu zagrożeniu.

§ 1. Pracodawca jest obowiązany umożliwić pracownikom, w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla ich zdrowia lub życia albo dla zdrowia lub życia innych osób, podjęcie działań w celu uniknięcia niebezpieczeństwa – nawet bez porozumienia z przełożonym – na miarę ich wiedzy i dostępnych środków technicznych.

§ 2. Pracownicy, którzy podjęli działania, o których mowa w § 1, nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych konsekwencji tych działań, pod warunkiem że nie zaniedbali swoich obowiązków.

Komentarz:

Pracodawca ma obowiązek zagwarantować zatrudnionym swobodę w podejmowaniu działań służących uniknięciu zagrożenia zdrowia lub życia nawet bez wiedzy i zgody przełożonego. Regulacja ta wskazuje jednoznacznie, że zatrudniony ma prawo poświęcić dobra niższej wartości w celu ochrony własnego lub cudzego zdrowia lub życia.

Możliwość ta została przy tym uzależniona od zaistnienia stanu zagrożenia tych wyższych wartości, które zgodnie z wiedzą i doświadczeniem można wyeliminować tylko w taki sposób. Pracownicy, którzy podjęli tego rodzaju działania, nie mogą ponosić w związku z nimi negatywnych konsekwencji, jeśli nie zaniedbali swoich obowiązków w zakresie bhp.

Gdy pracownik, zatrudniony na stanowisku elektromontera, wykonywał pracę w burcie nowo budowanego statku, doszło do zapłonu farby na niższym pokładzie. W związku z szybkim rozprzestrzenianiem się pożaru musiał pozostawić narzędzia i część środków ochrony na stanowisku, ratując się przed pożarem i dymem.

W tym wypadku pracodawca nie może obciążyć go kosztem narzędzi pracy, choć zgodnie z art. 100 § 2 pkt 4 k.p. powinien on chronić firmowe mienie. Wymóg dbałości o mienie nie jest obowiązkiem z dziedziny bhp, więc jego naruszenie nie może skutkować odpowiedzialnością pracownika

.

§ 1.W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

§ 2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, o którym mowa w § 1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

§ 21. Pracownik nie może ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach, o których mowa w § 1 i 2.

§ 3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach, o których mowa w § 1 i 2, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

§ 4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.

§ 5. Przepisy § 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.

§ 6. Minister pracy i polityki socjalnej w porozumieniu z ministrem zdrowia i opieki społecznej określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej.

Komentarz:

Przyczyny uzasadniające powstrzymanie się przez pracownika od wykonywania pracy mogą mieć dwojaki charakter. Należy do nich zarówno bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia samego zatrudnionego, jak i stworzenie wskutek wykonywania pracy narażenia na niebezpieczeństwo osób trzecich z zastrzeżeniem, że warunki na stanowisku pracy nie odpowiadają przepisom bhp.

W tym kontekście rodzi się pytanie, jakie przesłanki powinien brać pod uwagę pracownik, oceniając istnienie bezpośredniego zagrożenia zdrowia lub życia. Po pierwsze powinien mieć przeświadczenie, że zaistniała na stanowisku sytuacja lub wykonywana przezeń praca stwarza zagrożenie życia lub zdrowia własnego lub innych osób, w tym również postronnych.

Owo zagrożenie nie może być hipotetyczne. Oznacza to, że prawdopodobieństwo wystąpienia szkody na osobie musi być bardzo wysokie. Samo zagrożenie nie wyczerpuje warunków uzasadniających odstąpienie od wykonywania pracy.

Musi mu towarzyszyć niezapewnienie wymagań bhp na stanowisku pracy wynikających z obowiązujących przepisów i zasad bhp. Co więcej, jeśli samo zaprzestanie wykonywania pracy nie likwiduje zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca pracy.

Przykład 3

Pan Mieczysław podjął pracę robotnika przy budowie stadionu na Euro 2012. W ramach obowiązków pracodawca polecił mu przygotowanie 2,5-metrowego wykopu wzdłuż fundamentów stadionu, w celu właściwego zabezpieczenia konstrukcji przed działaniem wód gruntowych.

Mimo że pracownik zgłaszał potrzebę zabezpieczenia wykopu przed osunięciem, pracodawca nie podjął żadnych działań. W takim wypadku pan Mieczysław ma prawo odstąpić od wykonywania pracy, bo zagraża ona bezpośrednio jego zdrowiu i życiu, a ponadto pracodawca nie zapewnił bhp na tym stanowisku.

Jedynym warunkiem niezbędnym, by uznać takie działanie pracownika za zgodne z prawem, jest więc niezwłoczne zgłoszenie powstrzymania się od pracy bezpośredniemu przełożonemu lub pracodawcy.

Pracownik musi niezwłocznie powiadomić przełożonego o fakcie zaprzestania pracy lub oddalenia się z wyznaczonego stanowiska, co nie może być podstawą wyciągania wobec niego jakichkolwiek konsekwencji. Jeżeli stwierdzony przez podwładnego stan zagrożenia okaże się realny, za czas powstrzymania się od wykonywania pracy i oddalenia się z miejsca pracy zachowa prawo do wynagrodzenia.

Komentowany przepis nie wskazuje sposobu jego naliczania, więc należy sięgnąć do § 5 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.).

W efekcie trzeba zastosować zasady obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop z tą różnicą, że składniki wynagrodzenia określone w średniej wysokości należy obliczyć z miesiąca, w którym przypadł okres niewykonywania pracy.

Komentowany przepis wskazuje przypadki, w których pracownik może, po uprzednim powiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy mimo zapewnienia odpowiednich warunków bhp. Katalog uprawnionych do skorzystania z tego przywileju został ograniczony do wykonujących prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej, zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy i polityki socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów pracy wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (DzU nr 62, poz. 287).

Skorzystanie z tego uprawnienia jest możliwe w sytuacji, gdy pracownik uzna, że jego stan psychofizyczny w danym dniu nie zapewnia bezpieczeństwa wykonywania pracy, a ponadto stwarza zagrożenie innych osób. W przeciwieństwie do powstrzymania się od pracy z powodu realnego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika bądź osób trzecich, w sytuacji gdy przyczyną niewykonywania pracy jest subiektywne odczucie pracownika, nie zachowuje on prawa do wynagrodzenia za pracę.

Jest to spowodowane obawą przed nadużywaniem tego prawa przez pracowników, tym bardziej że ocena przesłanek uzasadniających powstrzymanie się od pracy, czyli stanu psychofizycznego pracownika i jego wpływu na bezpieczeństwo wykonywania zadań, pozostaje bardzo subiektywna, dokonuje jej bowiem sam zainteresowany i nie podlega ona kontroli pracodawcy.

Pracodawca ma możliwość powierzenia pracownikowi, który odmówił wykonywania umówionej pracy w związku ze złym stanem psychofizycznym, innej pracy niewymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej, wypłacając przewidziane za nią wynagrodzenie na mocy art. 81 § 3 k.p. Będzie to więc klasyczny przykład przestoju z winy pracownika.

Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

1) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

3) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

4) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

5) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

6) niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

7) współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Komentarz:

Omawiany przepis to wyjątek wśród regulacji kształtujących obowiązki pracowników z dziedziny bhp, bowiem wskazuje wprost podstawowy obowiązek pracowniczy w postaci przestrzegania przepisów i zasad bhp. W konsekwencji ciężkie ich naruszenie może być przyczyną rozwiązania umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Wśród elementów składowych szerokiego pojęcia przestrzegania przepisów i zasad bhp przepis wyróżnia m.in. znajomość przepisów i zasad bhp, z którą wiąże się obowiązek uczestnictwa w szkoleniach i instruktażach z tego zakresu oraz przystępowania do wymaganych egzaminów sprawdzających. Ze spełnieniem tego warunku wiążą się pozostałe obowiązki pracownika z zakresu bhp, bo trudno stosować przy wykonywaniu pracy bezpieczne metody, jeżeli podwładny ich nie przyswoił.

Podobnie przedstawia się realizacja obowiązku prawidłowego stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego oraz dbanie o stan maszyn i urządzeń stosowanych w procesie pracy.

Przepis wskazuje ponadto konieczność poddawania się przez zatrudnionego kontroli lekarskiej i stosowania się do wynikających z niej zaleceń oraz współdziałania z pracodawcą w procesie poprawy warunków bhp w zakładzie. Pracownik jest ponadto obowiązany powiadomić pracodawcę, współpracowników i osoby postronne o zauważonym wypadku lub zagrożeniu.

Omawiany przepis jest podstawą do szczegółowego uregulowania kwestii obowiązków pracownika w zakresie bhp w regulaminie pracy, zgodnie z art. 104

1

§ 1 pkt 8 k.p., pozwala jednocześnie skonkretyzować ustawową regulację, dostosowując ją do realiów konkretnego zakładu pracy. Katalog kodeksowych obowiązków pracownika w dziedzinie bhp ma bowiem charakter przykładowy.

Zgodnie z art. 304

1

k.p. te obowiązki ciążą również na osobach wykonujących pracę na innej podstawie niż umowa o pracę i prowadzących działalność gospodarczą, jeżeli wykonują zlecone zadania w zakładzie pracy lub innym miejscu wyznaczonym przez podmiot zatrudniający.

Nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bhp skutkujące ich naruszeniem pociąga za sobą ponadto odpowiedzialność porządkową pracownika (art. 108 k.p.).

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:

1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,

2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,

4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Komentarz:

Omawiany przepis stosuje się do wszystkich kierowników bez względu na formę ich zatrudnienia, natomiast pracownicy zatrudnieni na kierowniczych stanowiskach muszą się stosować zarówno do niego, jak i art. 211 k.p.

Dotyczy on szczególnie kierowników najniższego szczebla, czyli mistrzów i brygadzistów, bo oni sprawują bezpośredni nadzór nad podległymi pracownikami, przez co mają wpływ na organizację stanowiska i procesu pracy. Mają ponadto obowiązek stałego nadzoru nad pracą podległego personelu, co oznacza, że powinni nieustannie kontrolować stosowane w praktyce metody pracy i instruować podwładnych wykonujących powierzone zadania w sposób sprzeczny z zasadami bhp.

Wskazówki przełożonego powinny dotyczyć również właściwego sposobu stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, bo w jego gestii leży zapewnienie podległym pracownikom sprawnych ochron indywidualnych. Przełożony powinien więc dawać pracownikom przykład prawidłowego i bezpiecznego wykonywania czynności zawodowych, dbać o sprawność ochron indywidualnych i grupowych, o ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem oraz organizować i prowadzić prace uwzględniając konieczność zabezpieczenia pracowników przed ryzykiem wypadku czy wystąpienia choroby zawodowej. Do jego obowiązków należy ponadto zapewnienie odpowiednich pomieszczeń i środków pracy, egzekwowanie przestrzegania przez pracowników bhp oraz zapewnienie realizacji zaleceń lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami. Oznacza to, że kierownik przy wyznaczaniu konkretnych zadań podwładnym musi uwzględniać indywidualne przeciwwskazania każdego z nich. W tym kontekście tolerowanie przez kierowników wykonywania pracy w sposób zagrażający jej bezpieczeństwu stanowi naruszenie ich podstawowych obowiązków pracowniczych.     Firma składała się z dwóch działów: produkcji i handlowego, z których każdy był zarządzany przez jednego kierownika. Zarządzający działem produkcji nie przejmował się zbytnio przestrzeganiem zasad bhp, ale w firmie nigdy nie doszło do wypadku przy pracy. W związku z tym tolerował pracę na maszynach, z których zdemontowano osłony części ruchomych, i niestosowanie przez podległy personel środków ochrony indywidualnej. W takiej sytuacji pracodawca nie musi czekać, aż dojdzie do wypadku, w którym poszkodowany zostanie pracownik i zakład, może zwolnić kierownika dyscyplinarnie. W sposób ciężki naruszył on bowiem swój podstawowy obowiązek dbałości o przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bhp, tolerując metody pracy narażające ich na niebezpieczeństwo.              

§ 1. Pracodawca jest obowiązany zapewniać, aby budowa

lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców, zgodnie z odrębnymi przepisami.

§ 2. Obiekt budowlany, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinien spełniać wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 3. Przebudowa obiektu budowlanego, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinna uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 4. Przepisy § 1 – 3 stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy budowa lub przebudowa dotyczy części obiektu budowlanego, w której znajdują się pomieszczenia pracy.

Komentarz:

Budynki i obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszczenia pracy, muszą spełniać wymagania bhp określone w rozporządzeniu o bhp i w przepisach techniczno-budowlanych. Oznacza to, że każda budowa lub przebudowa budynków, w których znajdują się stanowiska pracy, musi przebiegać zgodnie z

prawem budowlanym

i

rozporządzeniem ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75, poz. 690 ze zm.)

. Budynki muszą być więc skonstruowane zgodnie z zaleceniami wynikającymi z Polskiej Normy, a pomieszczenia pracy z uwzględnieniem zasad ergonomii. Ich użytkownicy muszą mieć zapewnione dogodne drogi transportowe zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz budynku, a wszelkie instalacje mogące stanowić zagrożenie powinny być odizolowane lub przynajmniej odpowiednio oznaczone. Budynki, w których znajdują się pomieszczenia pracy, powinny być również wyposażone w instalacje przeciwpożarowe, drogi ewakuacyjne i urządzenia sygnalizacyjno-alarmowe. Kontrola nad realizacją tych postanowień została powierzona rzeczoznawcom, do których obowiązku należy zaopiniowanie projektów tych przedsięwzięć budowlanych. Od tej opinii przysługuje szczególny tryb odwołania, który kończy się decyzją okręgowego inspektora pracy. W razie zaakceptowania zastrzeżeń zgłoszonych do projektu przez rzeczoznawcę, stają się one wiążące dla pracodawcy, choć wynikają z opinii, czyli aktu zasadniczo niewiążącego dla adresata. Niezależnie od obowiązku uzyskania opinii rzeczoznawcy inwestor musi zawiadomić o zakończeniu budowy obiektu i zamiarze przystąpienia do jego użytkowania organy Inspekcji Ochrony Środowiska, PIP, PIS i Państwowej Straży Pożarnej. Brak stanowiska wymienionych organów w terminie 14 dni od wpływu zawiadomienia traktuje się jako niezgłoszenie sprzeciwu ani uwag. Każda inwestycja budowlana dotycząca obiektu (również jego przebudowy), w którym znajdują się pomieszczenia pracy, musi jako priorytet traktować poprawę bhp, uwzględniając również podwyższenie ergonomii pracy i minimalizowanie wpływu czynników szkodliwych lub uciążliwych występujących w procesie pracy.     Pan Zbigniew modernizuje budynek, w którym zlokalizował należącą do firmy spawalnię. Do tej pory prace były wykonywane w dużej hali, a w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się promieniowania świetlnego pracownicy stosowali mobilne ekrany. Jako że modernizacja wiąże się z rozbudową obiektu, przedsiębiorca powinien uwzględnić zastąpienie mobilnych ekranów stałymi ściankami z materiałów niepalnych, co poprawi bezpieczeństwo wykonujących tam pracę spawaczy i ograniczy szkodliwy wpływ warunków pracy na ich zdrowie.      

§ 1. Pracodawca jest obowiązany zapewniać pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników.

§ 2. Pracodawca jest obowiązany utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Komentarz:

Przepis uzupełnia art. 213 k.p. Nakłada na pracodawcę obowiązek zapewnienia pomieszczeń pracy odpowiednich do rodzaju wykonywanych w nich prac i liczby zatrudnionych pracowników. Muszą one spełniać odpowiednie warunki co do powierzchni, wysokości i objętości wynikającej z rozporządzenia o bhp lub aktów szczególnych, znajdujących zastosowanie do określonych rodzajów prac. Powinny mieć również odpowiednie oświetlenie i temperaturę w zależności od rodzaju wykonywanych w nich prac, wymianę powietrza grawitacyjną lub wymuszoną. Poza tym muszą zabezpieczać pracowników przed wpływem niekorzystnych czynników, jak szkodliwe pary, gazy czy wyziewy, pyły i promieniowanie, uciążliwe drgania, dźwięki czy wilgoć. Za pomieszczenie pracy uważa się wyznaczone miejsce w zakładzie, w którym pracownik spędza nawet mniej niż dwie godziny, jeśli nie są to prace dorywcze a w pomieszczeniach występują procesy wymuszające na pracownikach stosowanie środków ochrony indywidualnej i specjalnego reżimu pracy w celu ich nadzorowania lub jest w nich prowadzona hodowla roślin lub zwierząt.     Pan Henryk jest zatrudniony w rzeźni, a do jego obowiązków należy nadzór nad prawidłową pracą urządzeń chłodni. Wiąże się to z okresową kontrolą stanu instalacji wewnątrz chłodni, która jest wykonywana dwa razy w ciągu doby i zajmuje około 20 minut. W związku z tym pomieszczenia chłodni nie można uznać za pomieszczenie pracy, pracownik przebywa tam krótko, musi stosować odpowiednie środki ochrony indywidualnej, a ponadto przyjęta w zakładzie procedura nakłada nań obowiązek korzystania w trakcie kontroli z asekuracji innego pracownika.   Pomieszczenia pracy dzielą się na pomieszczenia pracy stałej i pracy czasowej. W tych drugich czas przebywania pracownika powinien mieścić się w przedziale od dwóch do czterech godzin na dobę, natomiast uznanie pomieszczenia za służące do pracy stałej wymaga, by pracownicy przebywali w nim co najmniej cztery godziny na dobę. Między nimi jest wiele różnic, np. pomieszczenia pracy stałej nie mogą być lokalizowane poniżej poziomu gruntu, chyba że wymaga tego rodzaj produkcji. Wszystkie pomieszczenia pracy powinny mieć dostęp do oświetlenia naturalnego, wyjąwszy przypadki, gdy jest to niemożliwe lub niewskazane ze względu na technologię produkcji a pracodawca uzyskał zgodę wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Niezależnie od oświetlenia naturalnego każde pomieszczenie pracy należy wyposażyć w sztuczne oświetlenie zgodnie z Polską Normą. Trzeba także zapewnić im odpowiednie zaplecze higieniczno-sanitarne i odpowiednią ze względu na rodzaj wykonywanych prac temperaturę. Waha się ona od 14 stopni C przy ciężkich pracach fizycznych do 18 stopni C w przypadku prac lekkich lub biurowych i może być ograniczona jedynie ze względów technologicznych. Nie sposób pominąć właściwą wentylację pomieszczeń pracy. Ma ona szczególne znaczenie przy występowaniu procesów, przy których wydzielają się substancje niebezpieczne bądź uciążliwe, bo nie mogą się one przedostawać do innych pomieszczeń firmy.            

Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne:

1) zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, działaniem drgań mechanicznych i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy,

2) uwzględniały zasady ergonomii.

Komentarz:

Przepis wymienia katalog czynników szkodliwych i uciążliwych, przed którymi urządzenia i maszyny powinny zabezpieczać pracownika, by nie doznał urazu, nie był narażony na działanie niebezpiecznych substancji chemicznych lub porażenie prądem elektrycznym, nadmierny hałas, działanie drgań mechanicznych i promieniowanie. Katalog ten nie jest zamknięty. Ta regulacja rozwiewa wszelkie wątpliwości w zakresie konieczności stosowania dodatkowych osłon, w przypadku gdy maszyna lub urządzenie zostały legalnie dopuszczone do sprzedaży. Jednoznacznie sformułowany obowiązek pracodawcy wskazuje, że nie może on przerzucić odpowiedzialności za nieprawidłowe zabezpieczenie przed czynnikami szkodliwymi obsługującego maszynę pracownika na jej producenta, importera czy dystrybutora. Z omawianych wcześniej przepisów wynikał obowiązek zapewnienia pracownikowi sprawnych maszyn i urządzeń. Komentowana regulacja rozszerza go o konieczność zapewnienia przez te maszyny bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Zasady te doznają dalszej konkretyzacji za sprawą § 51 ust. 1 rozporządzenia o bhp, który przewiduje, że maszyny i urządzenia techniczne muszą spełniać wymagania bhp i ergonomii określone w Polskich Normach i właściwych w ich wypadku przepisach przez cały okres użytkowania. Pracodawca powinien dysponować dokumentacją techniczno-ruchową użytkowanych w zakładzie urządzeń, korzystając z niej tak, by montaż, obsługa i czynności serwisowe były wykonywane zgodnie z zaleceniami producenta. Maszyny z własnym źródłem napędu muszą mieć łatwo dostępne wyłączniki zabezpieczone przed przypadkowym użyciem. Poza niewielkimi urządzeniami ręcznymi wszystkie maszyny z więcej niż jednym elementem sterowniczym powinny być wyposażone w wyłączniki awaryjne, wyróżniające się barwą i kształtem tak, by mogła je wyłączyć również osoba nieprzeszkolona w ich obsłudze. Wszelkie maszyny powinny być również oznakowane zgodnie z zaleceniami wynikającymi z Polskich Norm. Elementy ruchome maszyn oraz ich części, które stwarzają zagrożenie w zetknięciu z nimi, powinny być osłonięte lub zaopatrzone w inne skuteczne urządzenia ochronne do wysokości 2,5 metra od podłogi, podestu lub stanowiska pracy. Wyłączone z tego obowiązku są przy tym tylko te urządzenia, w których osłonięcie elementów ruchomych jest niemożliwe ze względu na funkcję maszyny. Oznacza to pośrednio, że uwolnienie się od obowiązku stosowania osłon nie może być uzasadnione ich wysokimi kosztami. Również miejsce i sposób zamontowania maszyny powinny uwzględniać minimalizację ryzyka zawodowego obsługujących ją pracowników. Stosowane przy maszynach urządzenia ochronne powinny zapewniać bezpieczeństwo nie tylko pracownikowi, który je obsługuje, ale również osobom postronnym, które mogą znaleźć się w ich pobliżu. Osłony i inne urządzenia ochronne powinny być trwałe i wytrzymałe oraz działać bezawaryjnie i samoczynnie, niezależnie od skupienia i zamiarów osoby obsługującej urządzenie. Nie mogą pozwalać na ich łatwe odłączenie od maszyny bez stosowania narzędzi ani utrudniać wykonania pracy z ich użyciem, w tym ograniczać możliwości śledzenia przebiegu procesu, nie mogą powodować dodatkowych zagrożeń ani narażać pracownika na dodatkowe obciążenie fizyczne lub psychiczne.    

§ 1. Pracodawca wyposaża w odpowiednie zabezpieczenia maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań określonych w art. 215.

§ 2. W przypadku gdy konstrukcja zabezpieczenia jest uzależniona od warunków lokalnych, wyposażenie maszyny lub innego urządzenia technicznego w odpowiednie zabezpieczenia należy do obowiązków pracodawcy.

Komentarz:

§ 1 tego przepisu daje możliwość dalszego użytkowania maszyn i urządzeń, które nie zapewniają bhp obsługującym je pracownikom, ale pracodawca musi uzupełnić ich wyposażenie o odpowiednie i skuteczne zabezpieczenia. Ma taki obowiązek, nawet gdy urządzenie zostało wypuszczone na rynek bez stosownych zabezpieczeń, bo na jego barkach spoczywa zapewnienie zatrudnionym wymaganych warunków pracy. Jeśli nie może zagwarantować odpowiednich osłon i ochron, to musi wycofać taką maszynę z użycia. Uzasadnione przerzucenie z konstruktora na pracodawcę obowiązku zapewnienia użytkowanym maszynom ochron, zabezpieczających pracownika przed niekorzystnym wpływem czynników szkodliwych, służy zapewnieniu bezpieczeństwa pracy niezależnie od sporów między producentami a użytkownikami maszyn i urządzeń. Oprócz wyposażenia maszyn w ogólne ochrony pracodawca jest zobowiązany do uwzględnienia szczególnych warunków lokalowych i związanego z tym obowiązku uzupełnienia bądź modyfikacji osłon. Musi to wykonać bez względu na wiek maszyny i spełniane przez nią wymogi bhp. Niezależnie od tego powinien zadbać, by maszyny i urządzenia były wyposażone w komplet ochron zapewniających bhp obsługującym je pracownikom.    

Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepisach.

Komentarz

Kluczowym aktem prawnym, do którego odwołuje się omawiany przepis, jest

ustawa z 30 sierpnia 2002 r. o systemie zgodności (DzU z 2004 r. nr 204, poz. 2087 ze zm.)

. Jej głównym celem jest usuwanie stwarzanych przez wyroby zagrożeń życia lub zdrowia ich użytkowników, w tym również pracowników. Ustawa wdraża do polskiego porządku prawnego system oceny zgodności stworzony przez UE. Opiera się on na czterech podstawowych zasadach harmonizacji, głównie wymagań zasadniczych, dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, formułowania tych wymagań w sposób możliwie ogólny, by obejmowały jak najszerszą grupę wyrobów, upublicznianie szczegółów technicznych dotyczących zgodności z wymaganiami zasadniczymi w europejskich normach zharmonizowanych i określanie w dyrektywach procedur oceny zgodności z wymaganiami zasadniczymi. Ocenie zgodności, poza wyrobami, które mogą stwarzać zagrożenie zdrowia i życia, podlegają również wyroby służące ratowaniu życia, zdrowia, mienia lub środowiska. Podczas tej procedury produkt może być poddany badaniom przez notyfikowane laboratoria, sprawdzony przez właściwą jednostkę na zgodność z tymi badaniami bądź certyfikowany. Spełnienie przez produkt wymogów zgodności skutkuje możliwością oznaczenia go znakiem CE, dopuszczającym wyrób do sprzedaży na rynku całej UE. Do nadzoru nad wyrobami wprowadzonymi do obrotu właściwy jest prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Wykonuje on swoje zadania przy pomocy organów wyspecjalizowanych, w tym wojewódzkich inspektorów Inspekcji Handlowej, inspektorów pracy, prezesa Wyższego Urzędu Górniczego, prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty, organów nadzoru budowlanego, organów Inspekcji Ochrony Środowiska, prezesa Urzędu Transportu Kolejowego oraz dyrektorów urzędów morskich. Te organy przeprowadzają kontrole nowo wprowadzonych do obrotu wyrobów pod kątem spełniania przez nie zasadniczych wymogów oceny zgodności określonych w polskim prawie. Metody kontroli oceny zgodności z wymaganiami zasadniczymi mogą obejmować w szczególności wewnętrzną kontrolę produkcji, badania wzorca wyrobu i zapewnienie zgodności gotowego wyrobu z tym wzorcem oraz weryfikację jednostkową wyrobu. Za działania naruszające ocenę zgodności grozi odpowiedzialność karna. Chodzi o wprowadzanie do obrotu lub nawet użyczanie wyrobów niezgodnych z zasadniczymi wymaganiami, umieszczanie znaku CE na wyrobach niespełniających zasadniczych wymagań lub dla których nie została wystawiona deklaracja zgodności, umieszczanie na takich wyrobach znaków podobnych do CE, które mogą zmylić potencjalnego nabywcę, wprowadzanie do obrotu lub użytku wyrobów podlegających oznakowaniu zgodności i niemających takiego oznakowania lub umieszczenie na wyrobie, który nie podlega oznakowaniu, znaku CE oraz wprowadzenie takiego wyrobu do obrotu. Grzywna za takie działania może wynieść nawet 100 000 zł, a samo działanie jest kwalifikowane jako występek.

Uwaga!

Zasadniczo wszelkie nowe maszyny lub urządzenia muszą spełniać wskazane wymagania. Nie dotyczy to jedynie tych zainstalowanych na stanowiskach pracy przed 2 czerwca 1997 r.; jeśli zapewniają pracownikom bezpieczeństwo pracy, mogą być nadal użytkowane bez przeprowadzonej oceny zgodności.    

Przepisy art. 215 i 217 stosuje się odpowiednio do narzędzi pracy.

Komentarz:

Narzędzia pracy powinny być tak skonstruowane i wykonane, by nie powodowały zagrożenia zdrowia i życia używających ich pracowników. Za to, żeby spełniały te warunki, odpowiada pracodawca. Przepis ten jest bezwzględnie egzekwowany przez

Sąd Najwyższy, który w wyroku z 16 marca 1999 (II UKN 522/98)

uznał, że wydanie pracownikowi niesprawnej drabiny i tolerowanie przez przełożonych jej używania stanowi podstawę przyjęcia winy pracodawcy, gdy było to przyczyną wypadku przy pracy. Zawarte w omawianym przepisie odwołanie do regulacji art. 217 k.p. wskazuje niezbicie, że narzędzia pracy muszą jednocześnie spełniać wymagania zgodności.    

Przepisy art. 215 i 217 nie naruszają wymagań określonych przepisami dotyczącymi maszyn i innych urządzeń technicznych:

1) będących środkami transportu kolejowego, samochodowego, morskiego, wodnego śródlądowego i lotniczego,

2) podlegających przepisom o dozorze technicznym,

3) podlegających przepisom prawa geologicznego i górniczego,

4) podlegających przepisom obowiązującym w jednostkach podległych ministrom obrony narodowej i spraw wewnętrznych i administracji,

5) podlegających przepisom prawa atomowego.

Komentarz:

Powszechnie obowiązujące wymagania z zakresu bhp nie naruszają wymienionych w omawianej regulacji przepisów szczególnych. Odrębność tych regulacji prawnych wynika ze specyfiki oraz przeznaczenia maszyn, które ze względów bezpieczeństwa niejednokrotnie muszą podlegać surowszym regulacjom. Wyliczenie zawarte w przepisie stanowi katalog zamknięty i zawiera jedynie maszyny i urządzenia, które potencjalnie mogą stwarzać szczególne zagrożenie. Warto zwrócić przy tym uwagę, że w każdym z wymienionych przypadków zagrożenie w razie awarii dotyczy nie tylko obsługującego maszynę pracownika, lecz również osób trzecich.            

§ 1. Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych.

§ 2. Minister zdrowia i opieki społecznej w porozumieniu z ministrem pracy i polityki socjalnej oraz właściwymi ministrami określi, w drodze rozporządzenia:

1) wykaz jednostek upoważnionych do przeprowadzania badań materiałów i procesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia oraz zakres tych badań,

2) zakaz albo ograniczenie stosowania, obrotu lub transportu materiałów i procesów technologicznych ze względu na ich szkodliwość dla zdrowia albo uzależnienie ich stosowania, obrotu lub transportu od przestrzegania określonych warunków.

§ 3. Przepisy § 2 nie dotyczą substancji i preparatów chemicznych.

Komentarz:

Postęp technologiczny wymusza ciągłe zmiany w procesie pracy, stosowanych materiałach i technologiach produkcji. Rozwój ten nie może jednak powodować zagrożenia zdrowia i życia pracowników, więc nie może następować żywiołowo. Wprowadzeniu nowej technologii musi towarzyszyć dostosowanie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej tak, by wyeliminować lub ograniczyć do minimum wpływ zachodzących procesów na zdrowie pracownika. Dlatego żadna nowa technologia nie może zostać wprowadzona bez uprzedniej kontroli jej wpływu na zdrowie pracownika. Obecne brzmienie omawianego przepisu wskazuje jednoznacznie, że ustalenie stopnia szkodliwości dla zdrowia dotyczy wszystkich materiałów i procesów technologicznych, a nie tylko nowo wprowadzonych na rynek, jeśli ustawodawca wcześniej nie ustalił najwyższych dopuszczalnych szkodliwości. Uzasadnia to przeprowadzenie przed dopuszczeniem substancji lub maszyn na rynek badań, które ustalą stopień ich szkodliwości dla zdrowia ludzi i pozwolą opracować środki należycie zabezpieczające załogę przed ich wpływem. Na podstawie § 2 omawianego przepisu ministrowie zdrowia i polityki społecznej wydali

rozporządzenie z 12 lipca 1996 r. w sprawie wykazu jednostek upoważnionych do przeprowadzania badań materiałów i procesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia oraz zakresu tych badań (DzU nr 101, poz. 473 ze zm.).

Zawiera ono wykaz jednostek upoważnionych do prowadzenia badań szkodliwości materiałów i procesów oraz ich zakres. Badania takie mogą prowadzić również laboratoria, które uzyskały akredytację lub certyfikat zgodności. Omawiane w przepisie obowiązki nie dotyczą środków wymienionych w

ustawie z 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (DzU nr 11, poz. 84 ze zm.)

. Przewiduje ona bowiem odrębne zasady ograniczania ich szkodliwości. Tym samym przepisy wykonawcze wydane na gruncie omawianej regulacji znajdą zastosowanie jedynie w przypadkach nieuregulowanych w tej ustawie.    

§ 1. Niedopuszczalne jest stosowanie substancji i preparatów chemicznych nieoznakowanych w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację.

§ 2. Niedopuszczalne jest stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów chemicznych bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i preparatów oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem.

§ 3. Stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów chemicznych jest dopuszczalne pod warunkiem zastosowania środków zapewniających pracownikom ochronę ich zdrowia i życia.

§ 4. Zasady klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych pod względem zagrożeń dla zdrowia lub życia, wykaz substancji niebezpiecznych, wymagania dotyczące kart charakterystyki substancji lub preparatów niebezpiecznych oraz sposób ich oznakowania określają odrębne przepisy.

§ 5. (skreślony)

Komentarz:

Pracownik podlega również ochronie przed skutkami stosowania niezidentyfikowanych substancji chemicznych, w związku z czym pracodawca nie może mu polecać pracy przy użyciu substancji, które nie zostały prawidłowo oznakowane, powodując ryzyko pomyłki przy ich identyfikacji. Warunki te ulegają zaostrzeniu w wypadku substancji niebezpiecznych. One, mimo właściwej identyfikacji, muszą mieć też karty charakterystyki i właściwe opakowania, umożliwiające ich bezpieczne przechowywanie. Aby umożliwić pracodawcom wywiązanie się z obowiązku dysponowania kartami charakterystyki stosowanych w zakładzie niebezpiecznych substancji lub preparatów chemicznych, obowiązek ich bezpłatnego udostępnienia ciąży na osobie, która wprowadziła na polski rynek daną substancję. Na osobie tej spoczywa ponadto wymóg aktualizacji karty charakterystyki. Przepis ogranicza stosowanie substancji niebezpiecznych do przypadków, gdy podjęto środki w celu zapewnienia właściwej ochrony zdrowia i życia pracowników. Zalicza się do nich informowanie pracowników o właściwościach stosowanych substancji i preparatów, opracowaniu schematów działania w sytuacjach awaryjnych, zapewnieniu właściwej wentylacji pomieszczeń, w których przebiegają szkodliwe procesy, oraz zabezpieczeniu tych pomieszczeń przed wydzielaniem się substancji na pozostałe działy firmy. Obowiązki pracodawcy dotyczą również zapewnienia magazynu niebezpiecznych substancji, wyposażonego w system ostrzegawczy oraz odpowiedni sprzęt i środki gaśnicze, a w razie wysokiej toksyczności substancji lub powstawania atmosfery wybuchowej również w system awaryjnej wentylacji. Obostrzenia dotyczące stosowania niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych wymagają zapewnienia, oprócz karty charakterystyki, również aktualnego spisu tych substancji. Omawiany przepis należy interpretować w ścisłym związku z ustawą o substancjach i preparatach chemicznych. Jest to uzasadnione tym, że ustawa wraz z rozporządzeniami wykonawczymi wdraża do polskiego porządku prawnego dorobek UE, obejmujący kilkadziesiąt regulujących tę materię dyrektyw.    

§ 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca zastępuje te substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosuje inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

§ 2. Pracodawca rejestruje wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określonymi w wykazie, o którym mowa w § 3, a także prowadzi rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

§ 3. Minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy, uwzględniając zróżnicowane właściwości substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, ich zastosowanie oraz konieczność podjęcia niezbędnych środków zabezpieczających przed zagrożeniami wynikającymi z ich stosowania, określi, w drodze rozporządzenia:

1) wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i sposób ich rejestrowania,

2) sposób prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,

3) sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach,

4) wzory dokumentów dotyczących narażenia pracowników na substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym oraz sposób przechowywania i przekazywania tych dokumentów do podmiotów właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych,

5) szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,

6) warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników narażonych na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

Komentarz:

Ten przepis jest wynikiem dostosowania polskiego prawa do wymagań dyrektyw Rady UE, nakazujących objęcie ochroną pracowników wykonujących pracę w narażeniu na działanie czynników i substancji oraz procesów rakotwórczych lub mutagennych. Ochrona sprowadza się m.in. do ograniczenia ilości narażonych pracowników i występowania niebezpiecznych czynników w procesie pracy. Pracodawca powinien również wprowadzać w zakładzie przede wszystkim środki ochrony zbiorowej, a dopiero gdy nie wyeliminują one wszystkich zagrożeń, środki ochrony indywidualnej. Pracodawcy są zobowiązani do prowadzenia rejestru prac wykonywanych w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami bądź procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, oraz rejestru wykonujących je pracowników. Drugi z rejestrów musi być przy tym przechowywany przez 40 lat po ustaniu narażenia, a w razie likwidacji zakładu – przekazany wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu. Aktem wykonawczym jest

rozporządzenie ministra zdrowia z 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (DzU nr 280, poz. 2771 ze zm.)

. Pracodawca zatrudniający pracowników w narażeniu na wymienione czynniki jest obowiązany przeprowadzać pomiary ich natężenia i stosować metody wczesnego wykrywania awarii lub innych okoliczności powodujących narażenie pracowników. Wszystkie miejsca, w których występuje zagrożenie przez kontakt ze szkodliwymi czynnikami, powinny być prawidłowo oznakowane. Dane dotyczące stosowanych w zakładzie substancji, czynników, procesów czy preparatów rakotwórczych lub mutagennych muszą być przekazane wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu i okręgowemu inspektorowi pracy niezwłocznie po rozpoczęciu działalności. W dalszym toku pracy zakładu powinny być one aktualizowane co rok, a stosowna informacja przekazywana wskazanym organom do 15 stycznia na wymaganym druku. Pracownicy zatrudnieni w takich warunkach muszą być przeszkoleni w zakresie ryzyka dla zdrowia, obowiązku stosowania środków ochrony indywidualnej, wymagań higienicznych oraz działań profilaktycznych i ratowniczych. Pracownicy powinni być również informowani na bieżąco o stopniu narażenia substancją, czynnikiem, preparatem lub procesem o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, a w razie zagrożenia spowodowanego awarią również o jej przyczynach i środkach zapobiegawczych. W razie wystąpienia awarii pracodawca powinien odsunąć od pracy wszystkich pracowników, oprócz osób wyznaczonych do usuwania jej skutków. Muszą być oni zaopatrzeni w odpowiednie do tych prac środki ochrony indywidualnej, a czas wykonywania przez nich zadań powinien być ograniczony do minimum. Każdy przypadek rozpoznania lub podejrzenia zmian w stanie zdrowia pracownika, które mogą mieć związek z narażeniem na działanie rakotwórczych lub mutagennych czynników środowiska pracy, obliguje pracodawcę do zlecenia dodatkowych badań profilaktycznych pozostałych pracowników narażonych w podobny sposób. Wiąże się z tym konieczność dokonania powtórnej oceny ryzyka zawodowego, a w razie potrzeby stosowania dodatkowych środków zapobiegawczych. Realizując i projektując systemy zabezpieczenia pracowników przed skutkami kontaktu z mutagennymi i rakotwórczymi czynnikami środowiska pracy, podmiot zatrudniający ma obowiązek współpracy z załogą. Powinien on ponadto zapewnić jej, w razie możliwości, wybór środków ochrony indywidualnej i umożliwić kontrolę realizacji obowiązków wynikających z omawianego rozporządzenia wykonawczego. Rozporządzenie zawiera ponadto wykaz substancji, preparatów, czynników i procesów o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, co umożliwia łatwą weryfikację konieczności stosowania jego regulacji w konkretnym zakładzie.    

§ 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie dostępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe – ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

§ 2. Pracodawca prowadzi rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionych przy takich pracach.

§ 3. Minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy, uwzględniając zróżnicowane działanie czynników biologicznych na organizm człowieka oraz konieczność podjęcia niezbędnych środków zabezpieczających przed zagrożeniami wynikającymi z wykonywania pracy w warunkach narażenia na działanie czynników biologicznych, określi, w drodze rozporządzenia:

1) klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych,

2) wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych,

3) szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez szkodliwe czynniki biologiczne, w tym rodzaje środków niezbędnych do zapewnienia ochrony zdrowia i życia pracowników narażonych na działanie tych czynników, zakres stosowania tych środków oraz warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia narażonych pracowników,

4) sposób prowadzenia rejestrów prac i pracowników, o których mowa w § 2, oraz sposób przechowywania i przekazywania tych rejestrów do podmiotów właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych.

Komentarz:

Podstawowe obowiązki pracodawcy zatrudniającego pracowników w narażeniu na czynniki biologiczne są zbieżne z opisanymi wcześniej zobowiązaniami dotyczącymi czynników rakotwórczych i mutagennych. Również ta regulacja służy wdrożeniu do rodzimego porządku prawnego postanowień dyrektyw UE. Mocą tego przepisu pracodawcy zatrudniający pracowników w narażeniu na czynniki biologiczne mają obowiązek stosowania wszelkich dostępnych środków gwarantujących ich wyeliminowanie, a jeśli to niemożliwe, zminimalizowanie wpływu tych czynników na zdrowie pracownika przy wykorzystaniu dostępnych osiągnięć nauki i techniki. Muszą też prowadzić wykaz prac wykonywanych w narażeniu na działanie szkodliwych czynników biologicznych i wykonujących je pracowników. Aktem wykonawczym do tego przepisu jest

rozporządzenie ministra zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (DzU nr 81, poz. 716 ze zm.)

. Zawiera ono wykaz i klasyfikację szkodliwych czynników biologicznych oraz prac narażających pracowników na kontakt z tymi czynnikami. Określa także wymogi dotyczące stosowanych środków ochrony i innych ochron oraz zalecenia odnośnie do monitorowania stanu zdrowia pracowników zatrudnionych w takim zagrożeniu.    

§ 1. Pracodawca jest obowiązany chronić pracowników przed promieniowaniem jonizującym, pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych, występujących w środowisku pracy.

§ 2. Dawka promieniowania jonizującego pochodzącego ze źródeł naturalnych, otrzymywana przez pracownika przy pracy w warunkach narażenia na to promieniowanie, nie może przekraczać dawek granicznych, określonych w odrębnych przepisach dla sztucznych źródeł promieniowania jonizującego.

Komentarz:

Podobnie jak miało to miejsce w przypadku innych szczególnie szkodliwych czynników środowiska pracy, na pracodawcy ciąży obowiązek ochrony personelu przed promieniowaniem jonizującym. Na jego realizację nie ma wpływu źródło, z którego pochodzi owo promieniowanie, bo pracownicy powinni być chronieni zarówno przed promieniowaniem wywołanym w sposób sztuczny, jak i promieniowaniem naturalnym. Naturalne promieniowanie może wahać się w zależności od położenia miejsca pracy na kuli ziemskiej i wysokości bądź głębokości, na jakiej się znajduje. Tym samym do grup pracowników szczególnie narażonych na promieniowanie naturalne należy zaliczyć górników i inne osoby wykonujące pracę pod ziemią, np. w jaskiniach, oraz osoby zatrudnione w lotnictwie, z wyłączeniem personelu naziemnego. Sztuczne źródła promieniowania to wszelkie substancje niewystępujące w warunkach naturalnych, w tym np. izotopy promieniotwórcze, oraz maszyny i urządzenia generujące takie promieniowanie, tj. aparaty rentgenowskie czy reaktory jądrowe. Ochrona pracowników przed tymi źródłami promieniowania została szczegółowo uregulowana w

ustawie z 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (DzU z 2007 r. nr 42, poz. 276 ze zm.)

. Jednym ze środków służących ochronie pracowników przed promieniowaniem jonizującym jest określenie dla poszczególnych grup osób dawki granicznej, której nie wolno przekroczyć, wyjąwszy wymienione w ustawie przypadki. Ustala je

rozporządzenie Rady Ministrów z 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawek granicznych promieniowania jonizującego (DzU nr 20, poz. 168)

, wskazując jednocześnie wskaźniki pozwalające na ich wyznaczenie oraz sposób i częstotliwość dokonywania badań. Muszą być one przeprowadzane nie rzadziej niż co trzy miesiące, a w przypadku pracowników narażonych na promieniowanie i kończących pracę przed upływem trzech miesięcy, bezpośrednio po jej zakończeniu. Pracownik nie może być dopuszczony do pracy w narażeniu na promieniowanie jonizujące bez opinii lekarza stwierdzającej brak przeciwwskazań dla takiego zatrudnienia. Niezbędne dla podjęcia takiej pracy jest również posiadanie odpowiedniej wiedzy z zakresu bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej. Obowiązek stworzenia programu i przeprowadzania regularnych szkoleń kadry spoczywa na pracodawcy. Regulacje rozporządzenia okażą się niezbędne również w przypadkach występowania znacznego promieniowania ze źródeł naturalnych, nie może ono bowiem przekroczyć dawki granicznej. Przepisy szczególne wprowadzają też dodatkowe zakazy dotyczące prac w narażeniu na promieniowanie jonizujące, kategorycznie zakazując ich wykonywania pracownikom młodocianym. Podobnie

rozporządzenie Rady Ministrów z 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (DzU nr 114, poz. 545 ze zm.)

wprowadza znaczące obostrzenia dotyczące zatrudniania przy tych pracach kobiet w ciąży lub karmiących dziecko.

Uwaga!

Promieniowanie jonizujące zostało ujęte w wykazie czynników rakotwórczych, więc obowiązuje w stosunku do niego również art. 222 k.p.    

§ 1. Pracodawca prowadzący działalność, która stwarza możliwość wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników, jest obowiązany podejmować działania zapobiegające takiemu niebezpieczeństwu.

§ 2. W przypadku, o którym mowa w § 1, pracodawca jest obowiązany zapewnić:

1) odpowiednie do rodzaju niebezpieczeństwa urządzenia i sprzęt ratowniczy oraz ich obsługę przez osoby należycie przeszkolone,

2) udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym.

§ 3. Przepisy § 1 i 2 nie naruszają wymagań, określonych w odrębnych przepisach, dotyczących katastrof i innych nadzwyczajnych zagrożeń.

Komentarz:

Pracodawcy prowadzący działalność stwarzającą inne niż wymienione w poprzednich przepisach zagrożenia zdrowia lub życia pracowników mają obowiązek podejmowania działań zapobiegających wystąpieniu możliwych do przewidzenia zagrożeń. W myśl § 80 rozporządzenia o bhp prace te dzielą się na roboty budowlane, montażowe, remontowe lub rozbiórkowe prowadzone w funkcjonującym zakładzie pracy, prace w niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych, tj. zbiorniki, wnętrza urządzeń czy kanały. Przepis ten wymienia ponadto w grupie prac niebezpiecznych zadania wykonywane przy użyciu materiałów niebezpiecznych i prace na wysokości. Zapewnieniu bezpieczeństwa pracowników wykonujących prace szczególnie niebezpieczne służą: bezpośredni i stały nadzór nad nimi, stosowanie odpowiednich środków zabezpieczających pracowników przed negatywnymi skutkami takiej pracy, szkolenia podwładnych wykonujących takie prace obejmujące imienny przydział prac, określenie kolejności wykonywanych czynności oraz uszczegółowienie wymagań bhp związanych z ich wykonaniem. Istotne z punktu widzenia bhp jest również ograniczenie dostępu do miejsc, w których wykonywane są prace niebezpieczne, oprócz upoważnionych pracowników, bo ogranicza to ryzyko i skutki ewentualnej awarii. Temu celowi ma służyć zapewnienie właściwego sprzętu i urządzeń ratowniczych oraz prawidłowe przeszkolenie personelu, który ma je obsługiwać. Pracodawca musi więc zagwarantować poszkodowanym w ewentualnych zdarzeniach szybką i fachową pierwszą pomoc przedlekarską, dysponującą sprzętem dostosowanym do występujących w zakładzie zagrożeń.    

§ 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby prace, przy których istnieje możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego, były wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji.

§ 2. Wykaz prac, o których mowa w § 1, ustala pracodawca po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami, uwzględniając przepisy wydane na podstawie art. 237

15

.

Komentarz:

Tworząc ten przepis, ustawodawca wyraźnie odróżnił prace, które mogą spowodować nagłe niebezpieczeństwo, od tych, które stwarzają szczególne zagrożenie zdrowia i życia pracownika. W przypadku drugiej kategorii prac pracodawca jest obowiązany spełnić wszystkie warunki przewidziane w art. 224 k.p., a ponadto zagwarantować, że prace te będą wykonywane w asekuracji. Obowiązek określenia prac narażających pracowników na szczególne zagrożenie – utratę życia lub zdrowia – należy do zatrudniającego. Zanim ustali taki wykaz, powinien porozumieć się z pracownikami lub ich przedstawicielami. Przy jego tworzeniu musi też uwzględnić przepisy wykonawcze do art. 237

15

k.p.