Tak więc np. syn odziedziczył oszczędności w kwocie 10 tys. zł i wart 15 tys. zł samochód, podczas gdy mieszkanie darowane wnukowi o pow. 94 mkw. położone w stolicy warte jest ok. 800 tys. zł.
Oczywiście obdarowany odpowiada za zachowek tylko w granicach uzyskanej darowizny.
[srodtytul]Darowizny doliczane do schedy [/srodtytul]
Bardzo istotne jest przy ustalaniu zachowku określenie wartości schedy, od której będzie on wyliczony. Od tego zależy, jaki komu przysługuje zachowek, kto i ile ma komu dopłacić.
[ramka][b]Uwaga! [/b]
Na tę wartość składa się nie tylko to, co spadkodawca pozostawił w chwili śmierci; uwzględnia się co do zasady także wartość darowizn, i to nawet poczynionych na rzecz osób obcych. [/ramka]
Zawsze dolicza się do wartości spadku wszystkie darowizny uczynione na rzecz spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku, bez względu na to, kiedy zostały dokonane.
[ramka][b]Przykład[/b]
Dwie siostry z trojga rodzeństwa domagają się od brata, jedynego spadkobiercy, zachowku po ojcu.
Do tego, co pozostawił ojciec, dla ustalenia podstawy określającej wielkość ich schedy spadkowej, doliczona będzie np. wartość domu darowanego przez ojca za życia wnukowi, synowi ich brata, wartość działki darowanej jednej córce i wkładu na mieszkanie spółdzielcze darowanego drugiej córce, a także mieszkania darowanego przez ojca jego konkubinie.[/ramka]
Wartość darowizn na rzecz uprawnionych do zachowku dolicza się do schedy będącej podstawą do ustalenia wysokości zachowku, i w konsekwencji ewentualnych dopłat, bez względu na datę darowizny.
Natomiast darowizny na rzecz osób nienależących do spadkobierców ani uprawnionych do zachowku dolicza się, jeśli były uczynione nie wcześniej niż dziesięć lat przed śmiercią spadkodawcy.
Tak więc wartość działki darowanej córce przed 15 laty w tych rozliczeniach musi być uwzględniona, a pieniądze darowane konkubinie na kupno mieszkania przed 11 laty – nie.
[srodtytul]Od hipotetycznej wartości spadku[/srodtytul]
Przy obliczaniu zachowku dla dziecka lub wnuka nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przed urodzeniem dzieci, a gdy wyliczony ma być zachowek dla żony (męża) – darowizn uczynionych przez spadkodawcę przed ślubem z tym małżonkiem.
[ramka][b]Uwaga! [/b]
Nie uwzględnia się także drobnych darowizn zwyczajowo w danym środowisku przyjętych, np. zastawy ślubnej dla córki czy pierścionka dla wnuczki (art. 994 k. c.).[/ramka]
[ramka][b]Uwaga![/b]
Wartość darowizn wycenia się wedle stanu w chwili ich dokonania, ale według cen z chwili ustalania zachowku.
Od tak ustalonej, niejako hipotecznej wartości spadku, bo uwzględniającej darowizny, w tym zarówno poczynione na rzecz spadkobierców (także na rzecz tego, kto domaga się zachowku), jak i na rzecz osób obcych, które pomniejszyły to, co hipotetycznie pozostałoby po zmarłym, wylicza się wartość tego, co by przypadało dochodzącemu zachowku, potem mnoży przez 1/2 albo przez 2/3. [/ramka]
[ramka][b]Uwaga! [/b]
Przy ustalaniu zachowku, w hipotecznej wartości spadku, nie uwzględnia się zapisów i poleceń obciążających spadkobiercę i pomniejszających w ten sposób jego schedę (art. 993 k. c.). [/ramka]
[srodtytul]Darowizny na poczet zachowku [/srodtytul]
U podstaw przepisów o zaliczaniu na zachowek tkwi założenie, że darowizny za życia spadkodawcy na rzecz najbliższych są dokonywane niejako z myślą o przyszłej schedzie. Dlatego na poczet zachowku zalicza się darowizny otrzymane przez domagającego się zachowku od spadkodawcy czy obdarowanego.
Na zachowek zalicza się też co do zasady koszty wychowania i wykształcenia dziecka czy wnuka żądającego zachowku, ale tylko jeśli przekraczają one przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku (art. 996 i 997 k. c.).
Tak mówią przepisy, choć w praktyce mogą być wątpliwości, jakie wykształcenie i w jakim środowisku przekracza ową przeciętną miarę, a jakie nie.
[ramka][b]Przykład[/b]
Każde z trojga dzieci spadkodawcy otrzymało równie staranne wykształcenie. Po uwzględnieniu darowizn wartość majątku, od którego liczy się zachowek, wynosi 600 tys. zł.
Zachowku domaga się pominięta w testamencie przez ojca córka, jedna z trojga rodzeństwa, która otrzymała od ojca w drodze darowizny 30 tys. zł na wkład do spółdzielni mieszkaniowej. Jej udział w spadku wynosi 1/3, a więc wartość jej udziału spadkowego równa jest 200 tys. zł. Ponieważ jest ona zdolna do pracy, wartość należnego jej zachowku wnosi 1/2 udziału, czyli 100 tys. zł.
Córka na poczet należnego jej zachowku musi zaliczyć darowiznę na wkład budowlany w wysokości 30 tys. zł. Od dwu braci, którym na podstawie testamentu przypadł spadek po ojcu, może się domagać wypłaty 70 tys. zł.
Ze względu na wskazane zasady nie mają prawa do zachowku ci najbliżsi, którzy otrzymali jego równowartość w postaci wcześniejszej darowizny od spadkodawcy lub w formie zapisu albo powołania do spadku w samym testamencie.
Wnukom, którzy przeżyli rodziców, zalicza się na poczet zachowku darowizny otrzymane przez ich rodziców, a także oczywiście przez nich samych. [/ramka]
[srodtytul]Wyrównanie od spadkobiercy lub obdarowanego[/srodtytul]
Jeżeli ktoś z kręgu uprawnionych do zachowku nie dostał rekompensaty równej zachowkowi, spadkobierca (spadkobiercy), który otrzymał więcej (albo obdarowany), obowiązany jest wypłacić mu sumę pieniędzy potrzebną do pokrycia wartości zachowku albo do jego uzupełnienia.
[ramka][b]Uwaga![/b]
Spadkobierca i obdarowany ma taki obowiązek tylko wówczas, gdy uprawniony do zachowku o to się upomni. [/ramka]
Tak więc np. syn uczyniony w testamencie jedynym spadkobiercą może spłacić uprawnioną do zachowku przyrodnią siostrę, przekazując jej część majątku otrzymanego w spadku w naturze (np. plac, mieszkanie, dom, obraz).
Jednakże zasadniczo pominięta w testamencie siostra przyrodnia może żądać zachowku tylko pieniężnego.
Jeżeli spadkobierca sam jest uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek (art. 999 k. c.).
Kwota zachowku jest tzw. długiem spadkowym.
[ramka][b]Przykład[/b]
Głównym cennym dobrem, jakie miała matka, był wart 600 tys. zł dom, który został przez nią przekazany wnukowi. Matka zostawiła oszczędności i samochód o łącznej wartości 90 tys. zł.
Na podstawie ustawy dziedziczą po niej dzieci w częściach równych.
Dom ten musi być uwzględniony w wysokości zachowku przysługującego dwóm córkom spadkodawcy, dziedziczącym w zbiegu z jego synem (bratem), a ojcem owego obdarowanego wnuka.
Nie będą one mogły domagać się zachowku od brata (bo ten otrzymał tyle co one), lecz od bratanka. [/ramka]
[ramka][b]Uwaga![/b]
Zachowku może się domagać np. córka od konkubiny ojca, której ten za życia przekazał prawie cały majątek, chyba że wszystkie darowizny miały miejsce więcej niż dziesięć lat przed jego śmiercią. [/ramka]
[srodtytul]Wedle kolejności darowizn[/srodtytul]
Co ważne, obowiązuje zasada, że nie można domagać się zachowku od obdarowanego, jeśli obdarowany wcześniej darowiznę zużył lub utracił.
Zasadniczo obdarowany powinien wypłacić wyrównanie do zachowku w pieniądzach, ale może uwolnić się od pretensji, jeśli wyda uprawnionemu do zachowku to, co otrzymał jako darowiznę (art. 1000 § 3 k. c.).
Obdarowany, który sam należy do kręgu uprawnionych do zachowku, odpowiada wobec innych tylko do wysokości własnego zachowku.
Może się zdarzyć, że darowizny, które podlegają zaliczeniu na poczet spadku, przy obliczaniu zachowku otrzymało kilku spadkobierców, np. troje z pięciorga rodzeństwa. Wtedy obowiązek wypłaty wyrównania na rzecz siostry pominiętej albo która w wyniku testamentu otrzymała mniej niż należny jej zachowek, nie spoczywa na wszystkich w jednakowy sposób. Decyduje o tym kolejność darowizn.
Najpierw obowiązek ten obciąża obdarowanego najpóźniej, a gdyby uzyskanie od niego wyrównania było niemożliwe, bo nie dysponuje już darowizną albo darowizna pokryła tylko zachowek obdarowanego, można się domagać uzupełnienia od obdarowanego wcześniej.
[srodtytul]Zachowek w spadku [/srodtytul]
Co będzie, jeśli osoba uprawniona do zachowku umrze, zanim uda się jej wyegzekwować należność od spadkobierców lub obdarowanych?
[ramka][b]Uwaga! [/b]
Jej uprawnienie przechodzi na spadkobierców, ale tylko tych, którzy należą do kręgu uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy (art. 1002 k.c.). [/ramka]
W praktyce więc prawo to przechodzi na dzieci (wnuki) osoby uprawnionej do zachowku, czyli na wnuki (prawnuki) pierwszego spadkodawcy.
Jeśli jednak uprawnioną do zachowku była np. matka spadkodawcy (w związku z jego bezpotomną śmiercią), prawo domagania się zachowku od wdowy po nim nie przejdzie na dzieci matki (a siostry czy braci spadkodawcy), bo nie należą one do kręgu uprawnionych do zachowku po nim.
Dziedziczenie praw do zachowku jest więc poważnie ograniczone.
[srodtytul]Do sądu, gdy nie ma porozumienia [/srodtytul]
Pretensje o wypłatę lub uzupełnienie zachowku pod adresem spadkobiercy można zgłosić tylko w ciągu trzech lat od ogłoszenia testamentu (art. 1007 § 1 k.c.).
Jeśli testamentu nie było, a zachowek należy się spadkobiercy ustawowemu w związku z rozdysponowaniem przez spadkobiercę majątku za życia w formie darowizn, trzyletni termin liczy się od śmierci spadkodawcy. Potem następuje przedawnienie.
Spadkobiercy zobowiązani do wypłacenia zachowku mogą zwrócić się do sądu o odpowiednie zmniejszenie zapisów i poleceń, jeśli spadkodawca takimi ich obciążył.
W sposób wyżej opisany kwestię rozliczeń między spadkobiercami, którzy zostali pominięci w testamencie albo potraktowani w nim niejednakowo czy też obdarowani za życia niejako kosztem innych, normują przepisy prawne.
[ramka][b]Uwaga! [/b]
W rodzinie z różnych względów rozliczenia mogą być inne. Żądanie zachowku bowiem to prawo, a nie obowiązek. [/ramka]
Przedstawione tu reguły będą obowiązywały, jeśli bliskim nie uda się dojść do porozumienia. Uprawnieni mogą zrezygnować z zachowku albo zgodzić się na mniej.
[ramka][b][link=http://www.rzeczpospolita.pl/pliki/prawo/wzory/pozew%20zachowek.pdf]Zobacz wzór pozwu o zachowek[/link][/b] [/ramka]
[ramka][b]CZYTELNICY PYTAJĄ[/b]
[srodtytul]Dla kogo zachowek [/srodtytul]
[b]- Mama zapisała w testamencie mojej córce, a swej wnuczce, mieszkanie, na którego wykupienie otrzymała pieniądze od tej wnuczki i ode mnie.
Czy teraz, po śmierci babci, wnuczka będzie musiała spłacić: mnie jako syna, swojego brata i dwójkę dzieci po moim zmarłym bracie? Gdzie udać się z testamentem – do sądu czy do notariusza?[/b]
W rachubę wchodzi tu obowiązek wypłacenia pozostałym spadkobiercom zachowku, jeśli tego zażądają. Zachowek wynosi zasadniczo 1/2 tego, co przypadłoby spadkobiercy, gdyby nie było testamentu, albo 2/3, jeśli jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni.
Należy się on wyłącznie: małżonkowi i dzieciom zamarłego, a gdy dziecko zmarło przed spadkodawcą, to w zastępstwie tego dziecka – jego dzieciom, czyli wnukom zmarłego.
Praw do zachowku nie ma więc w tym wypadku pana syn, a brat wyznaczonej w testamencie spadkobierczyni.
Aby uzyskać potwierdzenie dziedziczenia u notariusza, muszą się u niego zgodnie stawić: spadkobierca wyznaczony w testamencie oraz wszyscy potencjalni spadkobiercy, tj. w tym wypadku wnuczka spadkodawczyni, pan i dzieci zmarłego brata.
Jeżeli takiej zgody nie ma, spadkobierczyni powinna sprawę o stwierdzenie nabycia przez nią spadku na podstawie testamentu wnieść do sądu.
[srodtytul]Spłata od siostrzeńca[/srodtytul]
[b]- Ojciec zmarł w 2005 r., a matka w 2009 r. W 2002 r. oboje darowali swój dom jednemu z wnuków – synowi córki. Czy drugie dziecko – ich syn i jego dzieci mogą domagać się spłat od tego wnuka? [/b]
Jedyne, co w tym wypadku przysługuje synowi, to zachowek od obdarowanego domem siostrzeńca. Dzieci syna, a wnuki spadkodawców, miałyby prawo do zachowku, gdyby syn darczyńców ich nie przeżył.
Zgodnie z art. 1000 k. c., jeżeli uprawniony do zachowku nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku.
Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Wnuk może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny.
Jednakże w tym wypadku w rachubę wchodzi tylko zachowek od 1/2 wartości mieszkania, czyli udziału przypadającego na babkę obdarowanego.
Roszczenie bowiem o zachowek po „części” dziadka dawno się już przedawniło. Termin przedawnienia wynosi w tym wypadku trzy lata, licząc od dnia śmierci spadkodawcy.
Uprawnionemu do zachowku należy się 1/2 tego, co otrzymałby, gdyby nie darowizna, stosownie do reguł dziedziczenia ustawowego. Tylko gdy jest trwale niezdolny do pracy albo małoletni, może domagać się 2/3 tej wartości.
[srodtytul]Zachowek od obdarowanej [/srodtytul]
[b]- Babcia aktem darowizny przekazuje za życia mieszkanie swojej wnuczce. Czy po śmierci babci bracia wnuczki mogą żądać od obdarowanej (swojej rodzonej siostry) zachowku z tytułu tej darowizny?[/b]
Tak, ale tylko gdy ich rodzic, tj. dziecko babci, nie żyje, bo tylko wtedy bracia obdarowanej będą spadkobiercami ustawowymi, którym zachowek przysługuje.
Jeśli ich rodzic, będący dzieckiem babci, przeżył ją, to tylko on i ewentualnie inne dzieci babci (i wnuki, jeśli ich rodzic nie przeżył swej matki) mogą żądać zachowku od obdarowanej wnuczki.
[srodtytul]Roszczenie przedawnione [/srodtytul]
[b]- Mój ojciec zmarł w 2002 r. Babcia po jego śmierci darowała córce umową darowizny dużą działkę. Miała dwoje dzieci – córkę oraz syna, czyli mojego ojca.
Babcia nie żyje od 2004 r. Nie było sprawy spadkowej po niej. Zainteresowałam się tym, gdy dowiedziałam się, ze istnieje coś takiego jak zachowek. Czy mogę zażądać go od ciotki? [/b]
Niestety, już nie. Roszczenie o zachowek z racji otrzymanej od spadkodawcy darowizny przedawnia się z upływem trzech lat od otwarcia spadku, czyli od śmierci spadkodawcy, po którym zachowek by się należał (art. 1007 § 2 kodeksu cywilnego).
Jeśli więc ciotka dobrowolnie pani zachowku nie zechce wypłacić, to na drodze sądowej, przymusowo, zachowku od niej już się nie wyegzekwuje.
[srodtytul]Dla pominiętych w testamencie[/srodtytul]
[b]- Niedawno zmarła moja matka, która wcześniej z mocy testamentu ojca odziedziczyła cały spadek po nim. Była to jego część w domu jednorodzinnym. Matka cały spadek testamentem zapisała mojej siostrze.
Otrzymałem wezwanie na rozprawę w sprawie o nabycie spadku wniesionej przez siostrę. Czy moja obecność na rozprawie ma sens, skoro wszystko zostało już przesądzone?[/b]
Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydawane jest przez sąd po przeprowadzeniu rozprawy, na którą sąd wzywa wnioskodawcę oraz wszystkie osoby, co do których istnieje prawdopodobieństwo, iż mogą być spadkobiercami zmarłego, zarówno ustawowymi jak i testamentowymi.
To, że testament ojca czy matki uwzględnia tylko jedno z jego dzieci, pomijając przy tym pozostałe, nie powoduje, że pozostałe dzieci niczego po nim nie otrzymają. Dzieciom spadkodawcy, które zostały pominięte w testamencie, przysługuje zachowek.
Jeśli spadkobierca obowiązany do wypłacenia zachowku sam w świetle prawa uprawniony jest do zachowku, czyli np. gdy zachowek przysługuje jednemu z dzieci spadkodawcy od drugiego z dzieci spadkodawcy, jego odpowiedzialność ograniczona jest jedynie do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
[srodtytul]Czy siostra zwraca bratu[/srodtytul]
[b]- W 2008 r. otrzymałam od mamy połowę mieszkania własnościowego jako darowiznę i przekazałam ją również mojemu mężowi. Drugą część mieszkania kupiłam z mężem od mamy za 45 tys. zł. Czy mama może kiedyś odwołać tę darowiznę?
Czy np. może zażądać, abym się nią zajmowała w czasie choroby? Przed podpisaniem aktu notarialnego nikt mnie o tym nie poinformował. Czy mój brat, który dostał od mamy 5 tys. zl na mieszkanie, może po śmierci matki żądać czegoś ode mnie? [/b]
Matka może zażądać od pani opieki w czasie choroby nie tyle z racji darowizny udziału w mieszkaniu, ile dlatego, że taki obowiązek ciąży na pani jako jej córce. Odmowa opieki może być uznana za rażącą niewdzięczność, a rażąca niewdzięczność to powód do odwołania darowizny.
W praktyce odwołanie darowizny oznacza dla darczyńcy konieczność wniesienia przeciwko obdarowanemu sprawy do sądu cywilnego.
Brat z racji darowizny może domagać się od pani zachowku, czyli połowy tego, co by mu przypadło w spadku po matce, gdyby matka nie uczyniła tej darowizny, z tym że na poczet zachowku musi zaliczyć darowizny otrzymane od matki.
[srodtytul]Dla wuja obdarowanej [/srodtytul]
[b]- Moja matka oprócz mnie ma jeszcze syna. Nasz ojciec nie żyje. Po jego śmierci matka aktem darowizny podarowała mojej córce mieszkanie (minęło od tego czasu ponad pięć lat). W zasadzie nie ma już innego majątku. Czy mój brat będzie miał prawo z tego tytułu żądać zachowku? Jeśli tak – od kogo i w jakiej wysokości?[/b]
Brat będzie mógł żądać zachowku od pani córki w wysokości 1/2 tego, co by otrzymał po śmierci matki, gdyby nie było tej darowizny.
Mówiąc w uproszczeniu, będzie mu się należała od niej kwota równa 1/4 wartości mieszkania, chyba że otrzymał od matki darowiznę o wartości pokrywającej zachowek.
[srodtytul]Gdy wartość spadku jest zerowa[/srodtytul]
[b]- Czy mogę domagać się wypłaty zachowku po zmarłych rodzicach od siostry, której rodzice podarowali mieszkanie? Problem w tym, że poza tym mieszkaniem rodzice nie pozostawili nic i wartość spadku po nich wynosi zero. [/b]
W opisanej sytuacji może pani domagać się zachowku od siostry, chyba że roszczenie o zachowek już się przedawniło. To, że wartość spadku jest zerowa, nie odbiera pani tego prawa.
[srodtytul]Rodzeństwo bez zachowku [/srodtytul]
[b]- Zmarły brat był kawalerem. Nie miał dzieci. Zostawił testament notarialny, w którym zapisał mi cały majątek. Mam jeszcze braci i siostrę. Nasi rodzice już dawno nie żyją. Czy mojemu rodzeństwu należy się ode mnie zachowek? [/b]
Nie. Rodzeństwo spadkodawcy nie należy do kręgu uprawnionych do zachowku.
[srodtytul]Wujowie wydziedziczeni [/srodtytul]
[b]- Już osiem lat temu babcia notarialnie wydziedziczyła rodzeństwo (dwu braci) mojej mamy z powodu braku należytej opieki nad nią. Pięć lat lat temu babcia zapisała mi działkę i dom. Od tego czasu opiekuję się nią wspólnie z moją mamą. Czy w razie śmierci babci muszę zapłacić zachowek synom babci?[/b]
Jeśli pani wujowie nie będą w stanie skutecznie zakwestionować przed sądem wydziedziczenia, to zachowek im się nie należy. Mogą natomiast zażądać go od pani ich dzieci, jeśli je mają.
[srodtytul]Sprawa przed zakończeniem działów [/srodtytul]
[b]- Matka pominęła mnie w testamencie, zapisując swój majątek siostrze i jej synowi. Jest już postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, ale nie było działu spadku. Czy w tej sytuacji powinienem zaczekać z wniesieniem sprawy o zachowek do działu spadku, bo dopiero wtedy będzie wiadomo, jaki przysługuje mi zachowek? [/b]
Trzeba wystąpić o zachowek, bo w razie czekania na ustalenie składu spadku i jego wartości w sprawie o dział spadku roszczenie to może się przedawnić.
Sąd może zawiesić sprawę o zachowek do czasu zakończenia sprawy działowej.[/ramka]
[ramka][b][link=http://www.rp.pl/temat/447728.html]Zobacz cały poradnik o testamentach, spadkach i darowiznach[/link][/b][/ramka]
