Mężczyźni urodzeni po 1948 r., którzy przynajmniej przez 15 lat wykonywali przed 2009 rokiem pracę „szczególną” określoną w wykazie A, nie mogą się ubiegać z tego tytułu o wcześniejszą emeryturę. Wiek 60 lat ukończyli bowiem (lub ukończą) po 31 grudnia 2008 r.
Ubezpieczeni, którzy wykonywali zatrudnienie w szczególnych warunkach wymienione w wykazie B lub pracę w szczególnym charakterze, przechodzą na emeryturę na innych zasadach.
Przede wszystkim staż pracy, w którym mogą uzyskać to świadczenie, jest na ogół niższy niż 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. A to oznacza, że nie tylko kobiety urodzone w latach 1951 – 1953 mogą nabyć prawo do tego świadczenia, ale również kobiety urodzone w 1954 r. lub później. Taką możliwość mają również mężczyźni urodzeni po 31 grudnia 1948 r.
Przykład
Ubezpieczona (urodzona 10 grudnia 1952 r.) do końca 2008 r. ukończyła 55 lat i udowodniła 20-letni staż ubezpieczeniowy, w tym 15 lat pracy w szczególnych warunkach wymienionej w wykazie A. W 1999 r. przystąpiła do otwartego funduszu emerytalnego.
Jeśli chciałaby uzyskać wcześniejszą emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach, wniosek o przyznanie tego świadczenia oraz o przekazanie środków zgromadzonych w OFE do budżetu państwa musi zgłosić najpóźniej 9 grudnia 2012 r.
Przykład
Ubezpieczony (urodzony 5 marca 1949 r.) do 31 grudnia 2008 r. udowodnił 26-letni staż ubezpieczeniowy, w tym 15 lat pracy w szczególnych warunkach wymienionej w wykazie A. Wiek wymagany od mężczyzn do przyznania tego świadczenia (60 lat) ukończył dopiero w marcu 2009 r. W związku z tym nie może nabyć uprawnień do wcześniejszej emerytury.
Przykład
Ubezpieczony (urodzony 25 listopada 1952 r.) do 31 grudnia 2008 r. udowodnił 27-letni staż ubezpieczeniowy, w tym 19 lat pracy jako pilot samolotu.
Z pracy w lotnictwie musiał niedawno odejść, gdyż komisja lotniczo-lekarska wydała orzeczenie o niezdolności do wykonywania czynności członka personelu latającego.
Praca, którą wykonywał, wymieniona jest w dziale II wykazu B i w przypadku posiadania wspomnianego orzeczenia uprawnia do przejścia na wcześniejszą emeryturę po ukończeniu 55 lat. Ubezpieczony ukończył ten wiek w listopadzie 2007 r.
Jeśli z wnioskiem o przyznanie wcześniejszej emerytury wystąpi przed ukończeniem 65 lat, tj. najpóźniej 24 listopada 2017 r., ZUS przyzna wnioskowane świadczenie. Do końca 2008 r. spełnił bowiem wszystkie warunki wymagane do jego uzyskania.
Twórcy i artyści prowadzący działalność
Wcześniejszą emeryturę mogą uzyskać również urodzeni w latach 1949 – 1968 twórcy i artyści wykonujący własną działalność. Świadczenie to przysługuje zarówno kobietom, jak i mężczyznom, którzy do końca 2008 r. ukończyli wymagany wiek, udowodnili odpowiedni staż ubezpieczeniowy oraz okres działalności twórczej lub artystycznej.
Na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., które wykonują (wykonywały) działalność twórczą lub artystyczną, mogą uzyskać z tego tytułu wcześniejszą emeryturę. Najpóźniej jednak do 31 grudnia 2008 r. musiały spełnić wszystkie warunki wymagane do przyznania tego świadczenia od osób urodzonych przed 1949 rokiem.
Do tego czasu powinny posiadać wymagany staż ubezpieczeniowy, który wynosi 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, a także udowodnić co najmniej 15-letni okres działalności twórczej lub artystycznej. Tak jak w przypadku urodzonych przed 1949 r. nie chodzi o jakąkolwiek działalność twórczą lub artystyczną, ale tylko taką, która została wymieniona w rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego jako uprawniająca pracowników do uzyskania wcześniejszej emerytury.
Trzecim warunkiem wymaganym do przyznania omawianego świadczenia jest ukończenie do 31 grudnia 2008 r. wcześniejszego wieku emerytalnego wymaganego od osób urodzonych przed 1949 rokiem. Wiek ten jest zróżnicowany w zależności od rodzaju wykonywanej działalności. Ale na ogół jest niższy niż 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn.
Oznacza to, że w większości przypadków wcześniejszą emeryturę dla twórców i artystów mogą uzyskać również mężczyźni urodzeni po 1948 r. Nie dotyczy to jedynie mężczyzn wykonujących zawód muzyka grającego na instrumentach smyczkowych, perkusyjnych oraz klawiszowych, operatora obrazu filmowego i fotografika, dla których wcześniejszy wiek emerytalny wynosi 60 lat. Nie mogą oni nabyć uprawnień do omawianej emerytury, gdyż nie osiągnęli wymaganego wieku do końca 2008 r.
Obecnie jedynie kobiety urodzone w latach 1951 – 1953, które wykonywały jeden z wymienionych rodzajów działalności, mogą przejść na wcześniejszą emeryturę, gdyż wymagany wiek 55 lat osiągnęły najpóźniej 31 grudnia 2008 r. i nie ukończyły jeszcze powszechnego wieku emerytalnego.
Pozostałe osoby wykonujące działalność twórczą i artystyczną przechodzą na emeryturę po ukończeniu niższego wieku (w zależności od rodzaju działalności – od 40 do 50 lat dla kobiet oraz od 45 do 55 lat dla mężczyzn). Jeśli więc nawet urodziły się po 31 grudnia 1948 r., to do końca 2008 r. część z nich osiągnęła wymagany wiek.
Tym samym, jeśli spełniły inne wymagane warunki, mogą nabyć wcześniejsze uprawnienia emerytalne. Dotyczy to tancerza, akrobaty, gimnastyka, ekwilibrysty, kaskadera, solisty wokalisty, muzyka grającego na instrumentach dętych, tresera zwierząt drapieżnych, artysty chóru, żonglera, komika cyrkowego, aktora teatru lalek, aktorki oraz dyrygentki.
Podobnie jak pozostałe osoby ubiegające się o wcześniejszą emeryturę, tak również twórcy oraz artyści wykonujący własną działalność muszą spełnić jeszcze jeden warunek dotyczący członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym.
Jeśli w 1999 r. przystąpiły do OFE, ubiegając się o nabycie wcześniejszych uprawnień emerytalnych, muszą wnioskować o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w funduszu, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
Przykład
Ubezpieczony (urodzony 10 października 1962 r.) do 31 grudnia 2008 r. udowodnił 26-letni staż ubezpieczeniowy, w tym 16-letni okres prowadzenia działalności jako tancerz.
Do tego czasu ukończył również wiek uprawniający do wcześniejszej emerytury, który dla tej grupy mężczyzn wykonujących działalność twórczą lub artystyczną wynosi 45 lat. W 1999 r. przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego.
W marcu 2011 r. wystąpił z wnioskiem o przyznanie wcześniejszej emerytury, wnosząc jednocześnie o przekazanie środków zgromadzonych w OFE do budżetu państwa. ZUS przyznał wnioskowane świadczenie, gdyż ubezpieczony spełnił do końca 2008 r. wszystkie wymagane warunki.
Emerytura kolejowa
Wcześniejszą emeryturę kolejową mogą uzyskać kobiety urodzone w latach 1951 – 1953, które do końca 2008 r. uzbierały przynajmniej 20-letni staż ubezpieczeniowy, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei. Jeśli przystąpiły do OFE, muszą wystąpić z funduszu, wnioskując o przekazanie zgromadzonych tam środków do budżetu państwa.
Zgodnie z art. 46 ustawy emerytalnej emerytura kolejowa może być przyznana również tym pracownikom kolejowym, którzy urodzili się w okresie od 1 stycznia 1949 r. do 31 grudnia 1968 r. Ale tak jak ma to miejsce w przypadku pozostałych wcześniejszych emerytur, nie wszystkie osoby z tego przedziału wiekowego mają praktyczną możliwość nabycia wcześniejszych uprawnień emerytalnych.
Aby bowiem uzyskać omawiane świadczenie, osoby urodzone w latach 1949 – 1968 musiały do końca 2008 r. spełnić wszystkie warunki wymagane do jego uzyskania od urodzonych przed 1949 rokiem. A jednym z tych warunków jest osiągnięcie wieku emerytalnego obniżonego do 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn.
Wiek ten mogły osiągnąć przed 2009 r. jedynie kobiety urodzone w latach 1949 – 1953, natomiast żaden mężczyzna urodzony po 1948 r. nie miał możliwości ukończenia wymaganego wieku do końca 2008 r. Dlatego też nie może nabyć wcześniejszych uprawnień emerytalnych.
W praktyce możliwość uzyskania wcześniejszej emerytury przysługuje obecnie już tylko kobietom urodzonym w latach 1951 – 1953.
Skoro bowiem o każdą wcześniejszą emeryturę (w tym również kolejową) można wystąpić najpóźniej przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego, kobiety urodzone w latach 1949 – 1950, które jeszcze tego nie zrobiły, nie mogą liczyć na jej uzyskanie.
Pracownice kolejowe urodzone w latach 1951 – 1953 mogą uzyskać prawo do wcześniejszej emerytury, jeśli do 31 grudnia 2008 r. udowodniły przynajmniej 20-letni staż ubezpieczeniowy, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei liczonego łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do zatrudnienia na kolei. Ponadto, jeśli przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego, aby nabyć wcześniejsze uprawnienia emerytalne, muszą zgłosić wniosek o przekazanie zgromadzonych tam środków, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
Pojęcie pracownika kolejowego, a także wykaz okresów zatrudnienia na kolei, okresów równorzędnych z tym zatrudnieniem oraz zaliczanych do tego zatrudnienia są identyczne dla urodzonych przed 1949 r. oraz dla urodzonych w latach 1949 – 1968. To samo dotyczy okresów liczonych w korzystniejszym wymiarze.
Przykład
Ubezpieczony (urodzony 15 września 1950 r.) na koniec 2008 r. posiadał 29-letni staż ubezpieczeniowy, w tym 18 lat zatrudnienia na kolei (łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi). W 1999 r. nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego.
Po ukończeniu 60 lat we wrześniu 2010 r. zgłosił wniosek o wcześniejszą emeryturę kolejową. ZUS wydał decyzję odmawiającą przyznania tego świadczenia, gdyż wymagany wiek 60 lat nie został ukończony do 31 grudnia 2008 r.
Karta nauczyciela
Nauczyciele urodzeni w latach 1949 – 1968, którzy do końca 2008 r. udowodnili wymagany staż ubezpieczeniowy, w tym odpowiedni okres pracy nauczycielskiej, mogą przejść na emeryturę bez względu na to, w jakim są wieku.
Uprawnienie to przysługuje zarówno kobietom, jak i mężczyznom pod warunkiem rozwiązania stosunku pracy
. A jeśli należą do OFE – dodatkowo muszą zrzec się zgromadzonych tam środków.
Art. 88 Karty nauczyciela przewiduje możliwość uzyskania wcześniejszej emerytury bez względu na wiek również dla nauczycieli urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r.
Tak jak inne omówione wcześniej emerytury, tak również emerytura z Karty przysługuje wówczas, gdy warunki wymagane od osób urodzonych przed 1949 rokiem zostały spełnione przed 1 stycznia 2009 r. W tym jednak przypadku przepisy przewidują pewien wyjątek od tej zasady.
Otóż do końca 2008 r. nauczyciele urodzeni w latach 1949 – 1968 musieli spełnić wyłącznie warunki stażowe, tj.:
Natomiast trzeci z warunków wymaganych do przyznania omawianej emerytury od nauczycieli urodzonych przed 1949 r. (rozwiązanie stosunku pracy) osoby urodzone w latach 1949 – 1968 mogą spełnić również po 31 grudnia 2008 r.
Aby nauczyciel urodzony po 31 grudnia 1948 r. mógł nabyć prawo do wcześniejszej emerytury, musi rozwiązać stosunek pracy. Może to jednak zrobić w każdym czasie przed wystąpieniem z wnioskiem o to świadczenie.
Nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r. ubiegający się o wcześniejszą emeryturę nauczycielską nie mogą również być członkami otwartego funduszu emerytalnego. Jeśli jednak przystąpili do OFE, we wniosku o emeryturę muszą zadeklarować chęć przekazania zgromadzonych tam środków, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
Ponieważ emerytura nauczycielska z Karty nauczyciela przyznawana jest bez względu na osiągnięty wiek, świadczenie to mogą uzyskać zarówno kobiety, jak i mężczyźni urodzeni po 1948 r. Istotne jest tylko to, aby do końca 2008 r. zdołali udowodnić wymagany staż ubezpieczeniowy oraz okres pracy nauczycielskiej.
I co ważne, wniosek o wcześniejszą emeryturę, tak jak inni ubezpieczeni, muszą zgłosić przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn).
Przykład
Ubezpieczona (urodzona 30 lipca 1956 r.) do 31 grudnia 2008 r. udowodniła 26-letni staż ubezpieczeniowy, w tym 21 lat pracy nauczycielskiej w szkolnictwie specjalnym. W 1999 r. nie przystąpiła do otwartego funduszu emerytalnego.
Obecnie nadal pracuje w szkole i jeszcze nie zdecydowała się odejść na wcześniejszą emeryturę. Ma jednak jeszcze na to czas, gdyż wniosek o przyznanie tego świadczenia może zgłosić najpóźniej 29 lipca 2016 r.
Przykład
Ubezpieczony (urodzony 10 czerwca 1951 r.) do końca 2008 r. udowodnił 31-letni staż ubezpieczeniowy, w tym 20 lat pracy nauczycielskiej. W 1999 r. przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. Ze szkoły odszedł z końcem roku szkolnego 2009/2010.
Następnie zgłosił wniosek o emeryturę przewidzianą w Karcie nauczyciela, wnosząc jednocześnie o przekazanie środków zgromadzonych w OFE do budżetu państwa.
Pomimo rozwiązania stosunku pracy po 31 grudnia 2008 r. ZUS przyznał wnioskowane świadczenie. Przed 1 stycznia 2009 r. ubezpieczony spełnił bowiem warunki stażowe wymagane do uzyskania emerytury z Karty nauczyciela.
Czytaj też:
Zobacz pozostałe artykuły w Kodeksie emerytalnym
